Sytuacja kryzysowa - zespół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych, wpływających na dany układ w taki sposób, iż zaczynają się i trwają w nim zmiany. Rezultatem tych zmian może być jakościowo nowy układ lub nowa struktura i funkcja w układzie istniejącym.
Jest ona zwykle następstwem katastrof naturalnych lub awarii technicznych.
Sytuacje kryzysowe powstają również w przypadku:
-zakłócenia porządku publicznego (manifestacje, blokady dróg, przejść granicznych, urzędów itp.) -działań terrorystycznych,
-zagrożenia bezpieczeństwa obywateli lub konstytucyjnego ustroju państwa.
-zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, czyli zagrożenia wojną (szczególna sytuacja kryzysowa).
Sytuacje kryzysowe mogą spowodować zagrożenia:
zwyczajne w następstwie niekontrolowanej, codziennej działalności społeczno - gospodarczej nadzwyczajne w wyniku awarii, katastrofy i klęski żywiołowej
Do zagrożeń zaliczyć należy:
-globalną zmianę klimatu - efekt cieplarniany -zmniejszanie grubości stratosferycznej warstwy ozonowej,
-zmniejszanie różnorodności biologicznej ekosystemów,
-wylesienie i pustynnienie terenów,
-degradacja wód oceanicznych i morskich,
-niekontrolowany rozwój techniki wojskowej,
-niezrównoważony rozwój gospodarczy.
Stan nadzwyczajny - szczególny reżim prawny, służący odwróceniu lub umniejszeniu skutków szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające.
Podstawa prawna:
-Konstytucja RP - rozdział XI (art. 228 - 234) (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.);
-ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 156, poz. 1301);
-ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz. U. Nr 113, poz. 985);
-ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558);
-ustawaz dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Dz. U. Nr 233, poz. 1955).
Rodzaje stanów nadzwyczajnych:
Według Konstytucji RP z 1997 r. mogą być wprowadzone 3 rodzaje stanów nadzwyczajnych:
• stan wojenny,
• stan wyjątkowy,
• stan klęski żywiołowej.
Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości (zasada legalności). Decyzje podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia (zasada proporcjonalności) i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa (zasada efektywności).
W Polsce stan wojenny może być wprowadzony przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów w formie rozporządzenia na części albo na całym terytorium państwa, w razie