Jako kategoria ekonomiczna, marketing pojawił się w krajach o dobrze wykształconej gospodarce rynkowej umożliwiającej zaspokajanie bieżącego popytu, lecz także dysponującej wolnymi mocami wytwórczymi, zdolnymi do realizacji potrzeb nieujawnionych.1 Taka sytuacja zaistniała w Stanach Zjednoczonych w drugiej połowie XX wieku i szybko przeniosła się na inne kraje wysoko rozwinięte, zarówno w Europie jak i poza nią.
W ewolucji koncepcji marketingowej wyróżnia się trzy zasadnicze ery:2
• produkcyjną,
• sprzedażową (dystrybucyjną),
• marketingową.
Era produkcyjna rozpoczęła się na początku lat pięćdziesiątych XIX wieku i związana była ściśle z pojawieniem się Wielkiej Rewolucji Przemysłowej. Sytuacja, jaka zaistniała w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, wynikała z dynamicznego rozwoju, który doprowadził do powstania nowych technologii oraz pojawienia się odmiennych metod organizacji pracy. Wszystko to miało wpływ na bardzo szybki wzrost rozmiarów produkcji, co z kolei umożliwiło obniżenie jednostkowych
kosztów wytwarzania, a tym samym wzrost zysków. Dodatkowym atutem dla przedsiębiorstw była utrzymująca się przewaga popytu nad podażą przez co sprzedaż towarów nie przedstawiała większych trudności, a rola handlu ograniczała się do dostarczenia produktów finalnym nabywcom. Na rynku istniała duża liczba podmiotów, co stwarzało dobre warunki wymiany, przy czym strony nie próbowały w żaden sposób oddziaływać na siebie. Głównym instrumentem, jakim się posługiwano, przy swoiście rozumianej walce konkurencyjnej, była cena, zaś podstawowym zadaniem marketingu-organizacja handlu. Era sprzedażowa, zwana również dystrybucyjną, pojawiła się na początku XX wieku i trwała do lat pięćdziesiątych. Zasadniczą zmianę wprowadziło zjawisko zwane „nasyceniem rynku". Wynikało ono z rozwoju produkcji masowej i wzrostu siły nabywczej ludności. Dlatego też od pytań jak i ile wytwarzać, ważniejsze stały się jak sprzedać produkty, jak zdobyć nowe rynki i ulokować na nich towary.3 Ryzykiem nie była już tylko możliwość utraty lub zniszczenia produktów zanim te dotrą do odbiorcy, lecz również sytuacja, w której nie znajdą one nabywcy. Tak więc podstawowym problemem nie była już tylko produkcja dóbr, lecz także ich sprzedaż.
Podstawy marketingu. Praca zbiorowa pod red. J. Altkama. Instytut Marketingu, Kraków 1998, s. 30.
B. Żurawik W. Żurawik: Zarządzanie marketingiem w przedsiębiorstwie. PWE, Warszawa 1996, s. 28.
T. Kramer: Podstawy marketingu. PWE, Warszawa 2000, s. 11.