1109145471

Halina Soczówka, Sylwia Krajewska

mowanie racjonalnych decyzji, dotyczących stopnia wykorzystania posiadanego potencjału produkcyjno-usługowego, lepsze prognozowanie, analizę i kontrolę kosztów działalności oraz racjonalizację cen²⁹.

Ważną kategorią kosztów w aspekcie decyzyjnym są koszty relewantne i niere-lewantne. Koszty relewantne, inaczej istotne bądź znaczące, to koszty oczekiwane w przyszłości, które zmieniają się w zależności od wyboru alternatywy działania. W rachunkach decyzyjnych tylko te koszty mają znaczenie, które zostaną poniesione w przyszłości i stanowią różnicę między przyjęciem bądź odrzuceniem projektu.

Analiza roli kosztów w rozwiązywaniu problemu decyzyjnego wskazuje kolejną kategorię kosztów, tzw. koszty przesądzone, określane również jako zapadłe, utopione czy utracone. Są to koszty, będące efektem decyzji menedżerskich podjętych w przeszłości, które nie mogą być zmienione poprzez decyzje podejmowane w przyszłości. Przykładem mogą być nadmierne zapasy materiałów czy amortyzacja środka trwałego zakupionego w poprzednim okresie. Przeciwieństwem kosztów nieodwracalnych są koszty nieprzesądzone, czyli koszty przyszłe, których można uniknąć, ponieważ nie wynikają one z zaangażowania środków czy wcześniejszych zobowiązań, ale z rozważanej nowej możliwości działania³⁰.

W pewnych sytuacjach do podejmowania decyzji konieczna jest analiza kosztów, które nie wymagają wydatków pieniężnych w ramach podjętej decyzji. Koszty te są nazywane kosztami utraconych korzyści bądź kosztami alternatywnymi. Koszty te stanowią miarę korzyści, które zostały utracone lub których trzeba było się wyrzec, gdy wybór jednej możliwości działania wymagał rezygnacji z innych³¹.

Ostatnią pozycją kosztów analizowaną w przedsiębiorstwie dla potrzeb decyzyjnych są koszty uznaniowe, czyli koszty, które występują w przedsiębiorstwie w sposób ciągły i mogą zostać na pewien czas odroczone, gdyż zależy to od oceny sytuacji przez zarząd przedsiębiorstwa. Przykładem takich kosztów są koszty badań, remontów czy reklamy³².

Istotną dla controllingu systematyką kosztów jest ich podział na koszty kon-trolowalne i niekontrolowalne. Koszty kontrolowalne to koszty, których wysokość i struktura zależą od kierownika danego ośrodka odpowiedzialności, np.: koszty wynagrodzeń pracowników ośrodka odpowiedzialności, które najczęściej ustala się w danym ośrodku. Natomiast koszty niekontrolowalne to koszty, na które dana jednostka (ogniwo decyzyjne) nie ma wpływu, np. koszty amortyzacji³³.

²⁹    Ibidem, s. 37

³⁰    Rachunek kosztów..., red. A. Jarugowa, s. 46.

³¹    C. Dury, op. cit., s. 50.

³²    Rachunek kosztów..., red. A. Jarugowa, s. 48.

³³    W. Gabrusewicz, A. Kamela-Sowińska, H. Poelschke, op. cit., s. 73.