�� kod kursu: CHC 0120 CHEMIA NIEORGANICZNA 
wiczenia laboratoryjne REAKCJE CHEMICZNE I ICH KLASYFIKACJA Opracowanie: Maria Kucharska-ZoD
WPROWADZENIE Reakcj
chemiczn
nazywamy proces, w kt�rym jedna lub kilka substancji chemicznych ulega przemianie tworz
c now
lub nowe substancje, w wyniku zerwania jednych, a utworzenia innych wi
zaD
mi
dzy atomami reaguj
cych cz
steczek lub jon�w. Zwi
zane to jest zawsze ze zmianami energetycznymi w ukB
adzie reaguj
cym. Gdy zachodzi reakcja chemiczna wyst
puj
cz
sto widoczne oznaki, \
e co[
si
dzieje. Mog
zmienia
si
barwy, wytr
ca
osady lub wydzie- la
si
gazy. Przebieg reakcji zapisujemy w postaci r�wnania chemicznego, kt�re jest symbolicz- nym stwierdzeniem obserwowanych zjawisk chemicznych. Reakcje chemiczne mo\
na klasyfikowa
na wiele sposob�w, w zale\
no[
ci od wyr�\
niaj
- cych je cech, bior
c pod uwag
: 1. charakter przemiany (reakcje syntezy, analizy, wymiany), 2. efekt energetyczny towarzysz
cy przemianie chemicznej (reakcje egzotermiczne i endo- termiczne), 3. stan fazowy reaguj
cych substrat�w i produkt�w (reakcje homogeniczne i heterogeniczne), 4. wymian
elektron�w mi
dzy reaguj
cymi cz
steczkami (reakcje oksydacyjno-redukcyjne i reakcje bez wymiany elektron�w), 5. odwracalno[

reakcji (r�wnowagowe i nier�wnowagowe), 6. charakter jednostek bior
cych udziaB
w reakcji (reakcje jonowe, cz
steczkowe, rodnikowe). Okre[
lenie typu reakcji wg charakteru zachodz
cych przemian Bior
c pod uwag
liczb
substrat�w i produkt�w bior
cych udziaB
w reakcji mo\
emy je po- dzieli
na: reakcje syntezy, analizy i wymiany. Reakcja syntezy - otrzymywanie z dwu lub wi
cej reagent�w, nowej, bardziej zB
o\
onej substancji, zawieraj
cej wszystkie atomy zawarte w substratach. S + O2 = SO2 Szczeg�lnym przypadkiem syntezy jest reakcja dimeryzacji, czyli proces B

czenia si
dwu cz
ste- czek tego samego rodzaju w cz
steczki wi
ksze, np.: 2NO2 = N2O4 Reakcja analizy (reakcja rozkB
adu)  rozB
o\
enie substancji na zwi
zki prostsze lub pierwiastki. RozkB
ad zwi
zku mo\
e nast
powa
: f& pod wpB
ywem ogrzewania (dysocjacja termiczna) CaCO3 = CaO + CO2�! f& pod wpB
ywem [
wiatB
a (fotoliza) 2AgCl + h� = 2Ag + Cl2�! Reakcje wymiany: f& pojedynczej  dwie lub wi
cej substancji prostych i zB
o\
onych przeksztaB
ca si
w dwie lub wi
cej substancji , przy czym jedna z nich jest prosta Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2�! lub jonowo: Zn + 2H+ = Zn2+ + H2�! f& podw�jnej  dwie lub wi
cej substancji zB
o\
onych przeksztaB
ca si
w inne substancje zB
o\
o- ne BaCl2 + Na2SO4 = BaSO4 + 2NaCl lub jonowo: Ba2+ + SO42- = BaSO4 Okre[
lenie typu reakcji wg efektu energetycznego Zasadniczo wszystkie przemiany fizyczne i chemiczne wi
\

si
z wytworzeniem lub zu- \
yciem energii. Dla przemian chemicznych zachodz
cych pod staB
ym ci[
nieniem wielko[

efek- tu energetycznego charakteryzuje wydzielone lub pobrane ciepB
o, kt�re w tym wypadku jest r�wne zmianie entalpii reakcji ("Hr). Standardowe ciepB
o reakcji chemicznej okre[
la wyra\
enie: "H�r = �"H� (tworzenia produkt�w)  �"H� (tworzenia substrat�w) Zmiana entalpii zale\
y od rodzaju reakcji, liczno[
ci, ci[
nienia i temperatury i mo\
e przybie- ra
warto[
ci dodatnie i ujemne. Por�wnywanie zmian entalpii dla r�\
nych reakcji wymaga okre- [
lenia warunk�w standardowych: temperatury (T=298 K) i ci[
nienia (p� =101,325 kPa). Je\
eli entalpia produkt�w jest mniejsza od entalpii substrat�w w�wczas ciepB
o rozpatrywa- nej reakcji jest wydzielane do otoczenia , czyli zmiana entalpii ukB
adu jest ujemna, przebiega pro- ces egzotermiczny (" H <� 0). Rozpatrzmy proces spalania w
gla w tlenie: C(s) + O2(g) = CO2(g) "H = -393,5 kJ Reakcji spalania jednego mola w
gla z jednym molem tlenu cz
steczkowego prowadz
cej do powstania jednego mola ditlenku w
gla, towarzyszy cieplny przepB
yw 395, 5 kJ energii od re- agent�w do otoczenia. W przypadku pobierania ciepB
a z otoczenia , czyli dodatniej zmianie entalpii ukB
adu, zacho- dzi proces endotermiczny (" H > 0) 2CaO(s)= 2 Ca(s)+ O2(g) "H = +1270,2 kJ 2 Z reakcji wynika, \
e rozkB
adowi dw�ch moli tlenku wapnia, prowadz
cemu do powstania dw�ch moli wapnia i jednego mola tlenu cz
steczkowego towarzyszy cieplny przepB
yw 1270,2 kJ energii z otoczenia do reagent�w. Zmian
entalpii jaka towarzyszy syntezie jednego mola zwi
zku chemicznego z substancji prostych w warunkach standardowych ("H�tw) nazywamy molow
standardow
entalpi
tworzenia zwi
zku. Poniewa\
entalpia molowa termicznego rozkB
adu tlenku wapnia wynosi 635,1kJ, (przeciwny znak do molowej entalpii tworzenia  patrz tabela), a z molowych wsp�B
czynnik�w stechiome- trycznych wynika, \
e w reakcji bior
udziaB
dwa mole tlenku wapnia, wi
c efekt cieplny b
dzie dwukrotnie wi
kszy. W tabeli przedstawiono standardowe entalpie molowe tworzenia niekt�rych zwi
zk�w nie- organicznych w warunkach standardowych (kJ/mol)* Zwi
zek** "Hotw CO(g) -110,5 CO2(g) -393,5 CaCO3 (kalcyt) -1206 CaO(s) -635,1 HCl(g) -92,3 NO2(g) 33,9 NH4Cl(s) -17,.9 MgO(s) -600,1 CuO(s) -155,2 NO(g) 90,4 *Je\
eli rozpatrujemy entalpi
rozpadu zwi
zk�w nale\
y zmieni
znak zmiany entalpii na przeciwny **Wskaz
niki g, c, s oznaczaj
, \
e dana substancja znajduje si
odpowiednio w stanie gazowym, ciekB
ym lub staB
ym. U\
ywamy tych wskaz
nik�w wyj
tkowo, gdy chcemy t
informacj
wyraz
nie za- znaczy
. Reakcje egzotermiczne s
zwykle reakcjami samorzutnymi, do zapocz
tkowania kt�rych wystarczy zetkni
cie si
reagent�w. Niekt�re reakcje wymagaj
jednak zainicjowania przez do- prowadzenie do ukB
adu niewielkiej ilo[
ci energii (energia aktywacji) , po czym reakcja biegnie ju\
samorzutnie ( np. spalanie magnezu w powietrzu). 2Mg(s) + O2(g) = 2MgO(s) Okre[
lenie typu reakcji wg stanu fazowego reaguj
cych substrat�w i produkt�w Faza jest to cz
[

lub caB
o[

ukB
adu, kt�ra wykazuje w caB
ej masie jednakowe wB
a[
ciwo[
ci fizyczne i jest oddzielona wyraz
nie od reszty ukB
adu (otoczenia). Jedn
faz
jest np. mieszanina gaz�w, jednorodny roztw�r ciekB
y, krysztaB
y dowolnej soli. Natomiast dwie odmiany krystalograficzne tej samej substancji (np.CaCO3) s
dwiema oddziel- nymi fazami (kalcyt i aragonit). Ilo[

faz w reakcji liczymy podczas jej trwania wg r�wnania suma- rycznego (produkty reakcji po[
rednich nie tworz
odr
bnych faz). 3 Je\
eli podczas trwania reakcji substraty i produkty znajduj
si
w tej samej fazie to zacho- dzi reakcja homogeniczna (jednofazowa), Dotyczy to: f& reakcji w roztworach caB
kowicie mieszaj
cych si
ze sob
, NaOH(aq)) + HCl(aq)= NaCl(aq) + H2O(aq) lub jonowo: OH- + H+ = H2O f& reakcji w fazie gazowej w caB
ej obj
to[
ci (bez udziaB
u powierzchni staB
ych i ciekB
ych) 2CO(g) + O2(g) = 2CO2(g) Natomiast reakcje heterogeniczne (wielofazowe) przebiegaj
na granicy dwu faz z udziaB
em katalizatora lub bez. Nale\

do nich : f& wszystkie reakcje przebiegaj
ce z udziaB
em faz staB
ych, Fe(s) + S(s) =FeS(s) f& reakcje w kt�rych powstaj
cy produkt jest w innej fazie ni\
substraty, CaCl2(aq) + (NH4)2C2O4(aq) = CaC2O4(s) + 2NH4Cl(aq) lub jonowo: Ca2+ + C2O42- = CaC2O4 f& reakcje w kt�rych substraty znajduj
si
w r�\
nych fazach, C(s) + O2(g) = CO2(g) f& reakcje w kt�rych substraty i produkty znajduj
si
w tej samej fazie, ale reakcja przebiega na powierzchni granicznej z inn
faz
(np. spalanie amoniaku w obecno[
ci katalizatora pla- tynowego w temperaturze 1100 K ) NH3(g) + 5O2(g) = 6H2O(g) + 4NO(g) PodziaB
reakcji ze wzgl
du na wymian
elektron�w mi
dzy reaguj
cymi cz
steczkami lub jonami. Je\
eli w czasie trwania reakcji stopieD
utlenienia \
adnego z pierwiastk�w nie ulega zmianie przebiega reakcja bez wymiany elektron�w. MgO + H2O = Mg(OH)2 W reakcjach oksydacyjno-redukcyjnych zachodzi wymiana elektron�w mi
dzy reaguj
cymi substratami i zmiana stopnia utlenienia pierwiastka. Reakcji utlenienia zawsze towarzyszy proces redukcji. Ze wzgl
du na miejsce wyst
powania utleniacza i reduktora wyr�\
nia si
: f&  zwykB
e reakcje utleniania i redukcji, w kt�rych atomy pierwiastka pobieraj
ce elektrony i atomy pierwiastka oddaj
ce elektrony wyst
puj
w r�\
nych substancjach chemicznych Sn2+ + Zn = Zn2+ + Sn f& reakcje dysproporcjonowania, w kt�rych atomy pobieraj
ce i oddaj
ce elektrony wyst
puj
w tej samej substancji chemicznej i na tym samym stopniu utlenienia i dotycz
atom�w tego samego pierwiastka 4  2Br2 + HgO + H2O = HgBr2 + 2HBrO f& reakcje utleniania i redukcji wewn
trzcz
steczkowej, w kt�rych atomy pobieraj
ce i oddaj
- ce elektrony wyst
puj
w tej samej cz
steczce b
dz
jonie i dotycz
atom�w r�\
nych pier- wiastk�w lub atom�w tego samego pierwiastka r�\
ni
cych si
stopniem utlenienia 2KMnO4 = K2MnO4 + MnO2 + O2�! Szczeg�B
owe informacje o reakcjach oksydacyjno-redukcyjnych podano w 
wiczeniu  Re- akcje chemiczne II  utlenianie i redukcja . PodziaB
reakcji ze wzgl
du na ich odwracalno[

Zasadniczo wszystkie reakcje chemiczne z teoretycznego punktu widzenia s
odwracalne (r�wnowagowe), tzn. mog
przebiega
w dwu przeciwnych kierunkach. Po pewnym czasie ustala si
stan r�wnowagi chemicznej, (patrz: 
wiczenie  R�wnowaga chemiczna ) charakteryzuj
cy si
tym, \
e obok siebie mog
istnie
zar�wno substraty jak i produkty. Je\
eli w danych warunkach reakcja nie zachodzi do koD
ca i po pewnym czasie ustala si
stan r�wnowagi chemicznej , a pod dziaB
aniem czynnik�w zewn
trznych (temperatury, ci[
nienia, st
\
enia reagent�w) nast
puje prze- suni
cie poB
o\
enia stanu r�wnowagi reakcji chemicznej w stron
przeciwn
to reakcja jest od- wracalna. Jako przykB
ad rozpatrzmy syntez
tlenku siarki (VI) 2SO2 + O2 = 2SO3 Je\
eli zwi
kszymy st
\
enie SO3 to nast
pi przesuni
cie poB
o\
enia stanu r�wnowagi i od- tworzenie substrat�w (SO2, O2). Natomiast wzrost st
\
enia np.O2 przesuwa poB
o\
enie stanu r�w- nowagi w prawo. W praktyce istniej
reakcje, kt�re mo\
na uwa\
a
za nieodwracalne (nier�wnowagowe). Mamy z nimi do czynienia wtedy, gdy: f& reakcje odwrotne prowadz
ce do odtworzenia substrat�w wymagaj
skrajnych warunk�w (np. spalanie glinu w tlenie) 4Al + 3O2 �! 2Al2O3 f& jeden z produkt�w opuszcza [
rodowisko reakcji (ukB
ad otwarty), co uniemo\
liwia osi
gni
- cie stanu r�wnowagi i substraty caB
kowicie przechodz
w produkty: CaCO3 + 2H+ �! Ca2+ + H2O + CO2�! �! �! �! Natomiast je\
eli reakcja rozkB
adu w
glanu wapnia przebiega w ukB
adzie zamkni
tym, to w�wczas po pewnym czasie ustali si
stan r�wnowagi chemicznej mi
dzy substratami i produk- tami. Okre[
lanie typu reakcji zale\
nie od charakteru jednostek bior
cych udziaB
w reakcji Reakcje jonowe s
to reakcje, w kt�rych substraty i produkty wyst
puj
w postaci jon�w (przynajmniej jeden z nich). Oznacza to, \
e je[
li obok jon�w wyst
puj
jako substraty lub produk- ty cz
steczki ( sB
abe elektrolity, zwi
zki trudno rozpuszczalne) to reakcja jest jonowa. Fe3+ + 3NH3�H2O = Fe(OH)3 + 3NH4+ 5 W reakcjach cz
steczkowych wszystkie substraty i produkty wyst
puj
w postaci cz
ste- czek lub atom�w SiO2 + CaO = CaSiO3 Do reakcji cz
steczkowych nale\
y te\
zakwalifikowa
reakcje w fazie staB
ej zachodz
ce mi
dzy zwi
zkami jonowymi HgCl2 +2KI = HgI2 +2KCl Nale\
y odr�\
ni
typ reakcji od zapisu r�wnania reakcji. Reakcja jonowa mo\
e by
zapisa- na w spos�b jonowy i cz
steczkowy, H+ + OH- = H2O HCl + NaOH = NaCl + H2O natomiast reakcja cz
steczkowa mo\
e by
zapisana tylko w spos�b cz
steczkowy. 2NO + O2 = 2NO2 Reakcje rodnikowe przebiegaj
z udziaB
em wolnych rodnik�w zainicjowanych pochB
oni
- ciem kwantu promieniowania. 2AgCl + h� �! 2Ag + Cl2�! �! �! �! LITERATURA 1. A BielaD
ski,  Podstawy chemii nieorganicznej PWN, Warszawa, 2002 2. T,Lipiec, Z Szmal,  Chemia analityczna z podstawami analizy elementarnej , PZWL, War- szawa 1980 ( i p�z
niejsze) 3. F.A. Cotton, G. Wilkinson, P.L. Gaus,  Chemia nieorganiczna-podstawy , PWN, Warszawa, 1998 4. I Barycka, K.Skudlarski,  Podstawy Chemii , PWN, Warszawa, 2001 Pytania kontrolne: 1. Jaki proces nazywamy reakcj
chemiczn
? 2. WymieD
znane sposoby podziaB
u reakcji chemicznych. 3. Podaj po dwa przykB
ady reakcji :syntezy, analizy, wymiany. Napisz r�wnania chemiczne. 4. Zdefiniuj terminy: egzotermiczny i endotermiczny. Jakie s
znaki "H dla ka\
dego typu pro- cesu? 6 5. Korzystaj
c z tabeli zamieszczonej w cz
[
ci teoretycznej podaj po dwa dowolne przykB
ady reakcji: egzotermicznych i endotermicznych. Napisz r�wnania chemiczne do podanych przykB
ad�w. 6. Napisa
reakcje chemiczne dwu dowolnych proces�w dysocjacji termicznej. 7. Kt�re z podanych reakcji przebiegaj
do caB
kowitego wyczerpania przynajmniej jednego z substrat�w, a kt�re prowadz
do stanu r�wnowagi? a) H2 + I2 = 2HI b) Zn + 2H+ = Zn2+ + H2 c) Si + O2 = SiO2 d) N2 + 3H2 = 2NH3 8. Podczas pra\
enia w
glanu wapnia otrzymujemy ditlenek w
gla i tlenek wapnia. UB
o\
y
r�w- nanie reakcji i zaklasyfikowa
j
wg nast
puj
cych. kryteri�w: charakter przemiany, efekt energetyczny, stan fazowy reagent�w i wymiana elektron�w. 9. UB
o\
y
r�wnanie reakcji spalania magnezu w ditlenku w
gla. Dokona
klasyfikacji tej reakcji wg nast
puj
cych kryteri�w: charakter przemiany, efekt energetyczny, stan fazowy re- agent�w, wymiana elektron�w. 10. Napisa
r�wnanie redukcji tlenku miedzi (II) przy pomocy w
gla drzewnego. UB
o\
y
r�wna- nie reakcji i zaklasyfikowa
j
wg nast
puj
cych kryteri�w: charakter przemiany efekt energetyczny, stan fazowy reagent�w, wymiana elektron�w. 11. UzupeB
nij wsp�B
czynniki stechiometryczne reakcji i okre[
l jej przynale\
no[

ze wzgl
du na: charakter przemian, efekt energetyczny, stan fazowy reagent�w i wymian
elektron�w: KMnO4 = K2MnO4 + MnO2 + O2 "H>0 12. UzupeB
nij wsp�B
czynniki stechiometryczne reakcji i okre[
l jej przynale\
no[

ze wzgl
du na: schemat reakcji, efekt energetyczny, stan fazowy reagent�w i wymian
elektron�w (NH4)2Cr2O7 = Cr2O3 + N2 + H2O "H<�0 13. Napisz reakcje chemiczne dwu dowolnych reakcji r�wnowagowych. 14. Napisz reakcje chemiczne dwu dowolnych reakcji nier�wnowagowych. 15. Co jest charakterystycznego w reakcji rozkB
adu AgCl? 16. Okre[
li
liczb
faz w nast
puj
cych reakcjach: reakcji dysocjacji termicznej siarczanu wap- nia, reakcji zoboj
tniania wodorotlenku sodu za pomoc
kwasu siarkowego(VI), spalania w
gla w tlenie. 17. W wyniku spalania gazowego amoniaku w tlenie na powierzchni katalizatora powstaje para wodna i tlenek azotu(II).Czy jest to reakcja homogeniczna czy heterogeniczna? 7 WYKONANIE DOZ
WIADCZEC
Celem 
wiczenia jest klasyfikacja reakcji chemicznych wg kryteri�w poznanych w cz
[
ci teoretycznej, na podstawie obserwowanych zjawisk zachodz
cych w trakcie reakcji che- micznych. Do[
wiadczenie 1. Spalanie magnezu w powietrzu Odczynniki: wst
\
ka magnezowa (Mg), 0,1 % roztw�r fenoloftaleiny Na koD
cu \
elaznego grubego drutu umocowa
kawaB
ek cienkiej wst
\
ki magnezowej. Do zlewki wla
ok. 50 cm3 wody destylowanej i doda
2-3 krople 0.1 % roztworu fenolofta- leiny. Nast
pnie spali
nad zlewk
wst
\
k
magnezow
tak, aby produkt reakcji opadB
do zawartej w niej wody. Po wymieszaniu roztworu obserwowa
jego barw
i klarowno[

. " Napisa
r�wnania: a) reakcji spalania magnezu, b) reakcji powstaB
ego produktu spalania z wod
. " Wiedz
c, \
e fenoloftaleina przy pH <� 8,3 jest bezbarwna, powy\
ej pH = 10 przyjmuje barw
purpurowo - czerwon
, a w zakresie pH od 8,3 do 10 wykazuje przej[
ciow
bar- w
r�\
ow
okre[
l jakie jony wywoB
uj
r�\
owe zabarwienie fenoloftaleiny? " Okre[
li
typ reakcji wg nast
puj
cych kryteri�w z cz
[
ci teoretycznej: a) 1,2,3,4,6; b) 1,3,4. Do[
wiadczenie 2. Badanie efektu cieplnego reakcji zoboj
tniania Odczynniki: 2 M wodorotlenek sodu (NaOH), 2 M kwas solny (HCl), 0,1 % r-r fenoloftaleiny Do ok. 5 cm3 2 M NaOH doda
kropl
0,1 % roztworu fenoloftaleiny. Nast
pnie dodawa
po 1 cm3 (pipetk
plastikow
) 2 M HCl i miesza
a\
do trwaB
ego odbarwienia roztworu (caB
kowite zoboj
tnienie zasady kwasem), dotykaj
c jednocze[
nie r
k
dolnej cz
[
ci pro- b�wki. " Napisa
r�wnanie reakcji zoboj
tniania cz
steczkowo i jonowo. " O czym [
wiadczy zaobserwowany efekt cieplny reakcji? " Okre[
li
typ reakcji wg nast
puj
cych kryteri�w: 1,2,3,4,6 Do[
wiadczenie 3. Otrzymywanie i roztwarzanie wodorotlenku glinu(III) 8 Odczynniki: 0,5 M roztw�r chlorku glinu(III) (AlCl3), 1 M roztw�r wodorotlenku sodu (NaOH), 1 M kwas solny (HCl) Do dw�ch prob�wek wprowadzi
po 1 cm3 roztworu chlorku glinu i do ka\
dej dodawa
kro- plami (ok. 1 cm3) 1 M roztw�r NaOH a\
do utworzenia si
osadu Al(OH)3. Nast
pnie do pierwszej prob�wki do otrzymanej zawiesiny doda
ok. 3 cm3 roztworu HCl, do drugiej tyle samo roztworu NaOH. Wymiesza
roztwory poprzez wytrz
sanie prob�wek. " Obserwowa
przebieg reakcji. " Napisa
r�wnania przeprowadzonych reakcji, poda
nazwy produkt�w reakcji. " Okre[
li
charakter chemiczny wodorotlenku glinu. " Okre[
li
typ reakcji wg nast
puj
cych kryteri�w: 1,3,4,6 Do[
wiadczenie 4. Roztwarzanie Zn i Cu w kwasach Odczynniki: 2 M kwas solny (HCl), 2 M kwas azotowy(V) (HNO3), metaliczna miedz
, meta- liczny cynk a) W dw�ch prob�wkach umie[
ci
po kawaB
eczku miedzi. Do pierwszej doda
ok. 2 cm3 2 M roztworu HCl, do drugiej ok, 2 cm3 2 M roztworu HNO3. b) W trzeciej prob�wce umie[
ci
granulk
metalicznego cynku i doda
ok. 2 cm3 2 M roztwo- ru HCl. W celu przyspieszenia zauwa\
alnego efektu reakcji nale\
y prob�wki ogrza
w B
az
ni wodnej. " Por�wna
dziaB
anie kwas�w na metaliczn
miedz
i zapisa
zachodz
c
reakcj
cz
- steczkowo i jonowo. " Jakie jony powoduj
zmian
zabarwienia roztworu? " Jaki gaz wydziela si
w prob�wce nr 3? Zapisa
reakcj
cz
steczkowo i jonowo. " Wyja[
ni
obserwowane r�\
nice w zachowaniu si
metali podczas roztwarzania w kwa- sach wykorzystuj
c dane zawarte w tabeli. " Okre[
li
typ reakcji wg nast
puj
cych kryteri�w: 1,3,4,5,6. PotencjaB
y normalne pierwiastk�w (T=298 K) UkB
ad utleniaj
co- PotencjaB
normalny, redukuj
cy E�(V) Zn2+/Zn -0.763 H+/H2 0.000 Cu2+/Cu +0.345 Do[
wiadczenie 5. Synteza NH4Cl (do[
wiadczenie wykona
grupowo) Odczynniki: st
\
ony kwas solny (HCl), st
\
ony wodny roztw�r amoniaku (NH3�H2O) 9 Do jednego maB
ego naczyD
ka wla
kilka kropli st
\
onego kwasu solnego (pod wyci
- giem), do drugiego kilka kropli st
\
onego wodnego roztworu amoniaku. Oba naczynka po- stawi
blisko siebie i przykry
zlewk
. Zamiast tego mo\
na nala
kwas i st
\
ony roztw�r amoniaku do s
siednich wgB

bieD
pB
ytki porcelanowej i przykry
maB

zlewk
. " Zanotowa
obserwacje i wyja[
ni
przebieg zachodz
cego procesu. " Napisa
r�wnanie reakcji, wiedz
c, \
e ju\
w temperaturze pokojowej istnieje wysoka pr
\
no[

par amoniaku i chlorowodoru nad st
\
onym wodnym roztworem amoniaku i st
\
onym kwasem solnym. " Okre[
li
typ reakcji wg nast
puj
cych kryteri�w: 1,3,4,6. Do[
wiadczenie 6. RozkB
ad KMnO4 Odczynniki: Manganian (VII) potasu (KMnO4), st
\
ony kwas solny (HCl). Do suchej cienko[
ciennej prob�wki wsypa
szczypt
KMnO4. Dno prob�wki powinno by
przykryte warstw
nie grubsz
ni\
2 mm. Umocowa
prob�wk
w drewnianym uchwycie i ogrzewa
w pB
omieniu palnika. Obserwowa
zachodz
ce procesy. Wprowadzi
do pro- b�wki cienkie \
arz
ce si
(nie pal
ce si
) B
uczywko, obserwowa
zachodz
ce zjawisko. Ogrzewa
prob�wk
do czasu, gdy \
arz
ce si
B
uczywko wprowadzone do prob�wki nie zapali si
. Po ostygni
ciu do prob�wki nala
ok. 5 cm3 wody. Wstrz
saj
c zawarto[

pro- b�wki obserwowa
barw
cieczy na [
ciankach prob�wki. Ciemnozielone zabarwienie roz- tworu pochodz
ce od jon�w MnO42- i brunatny osad na dnie prob�wki (MnO2) [
wiadcz
o prawidB
owo wykonanym 
wiczeniu. Je\
eli w roztworze znajduj
si
jony MnO4- barwa roz- tworu jest fioletowa. Oznacza to, \
e do[
wiadczenie zostaB
o z
le wykonane i nale\
y je powt�- rzy
. Zwr�ci
uwag
na zmian
barwy roztworu po 5 minutach. Czym jest spowodowana ta zmiana barwy? Po wykonaniu do[
wiadczenia nale\
y prob�wk
umy
st
\
onym kwasem solnym. " Zapisa
r�wnanie reakcji rozkB
adu KMnO4 i poda
schemat wymiany elektron�w. " Okre[
li
typ reakcji wg nast
puj
cych kryteri�w: 1,2,3,4,5,6. " Dlaczego ogrzewamy prob�wk
do czasu, gdy \
arz
ce si
B
uczywko nie zapala si
? 10