Choroby rozproszonego układu wewnątrzwydzielniczego
2008: [e-mail]
Komórki tego układu mogą występowad w skupiskach (wyspy trzustki), w mniejszych grupach albo nawet
pojedynczo, najczęściej w ścianie przewodu pokarmowego i oskrzeli. Komórki układu pokarmowego zdolne
do produkcji i wydzielania hormonów to komórki enteroendokrynne. Odrzucono teorię z lat 60, która łączyła
komórki neuroendokrynne w przewodzie pokarmowym i poza nim w jedną dużą grupę APUD. Nieprawdziwe
okazał się wspólne pochodzenie z neuroektodermy, dlatego dawna nazwa APUDoma dla guzów
neuroendokrynnych nie jest uzasadniona. Obecnie nazywa się je mianem NET (neuroendocrine tumors)
MARKERY SWOISTE:
1) Hormony (bądz
ich prekursory) wydzielane przez komórki guza
2) Aminy biogenne i ich metabolity:
a. Markerem rakowiaka jest kwas 5-OH-indoloctowy (5-HIAA) pochodzący z serotoniny
MARKERY NIESWOISTE:
1) Chromograniny A,B i C
a. Wytwarzane w ziarnistościach wydzielniczych guza
b. CgA = większośd NEP (głównie rakowiak, guz chromochłonny, gruczolaki przytarczyc, rak
drobnokomórkowy płuc)
c. CgB = insulinoma
2) Enolaza swoista dla neuronów i synaptofizyna
a. Występują w cytoplazmie komórek NET
b. Głównie świadczą o rakowiaku, raku drobnokomórkowym płuc
PRÓBY CZYNNOŚCIOWE
1) Próba głodowa  przy podejrzeniu insulinoma
a. Podczas głodzenia oznacza się glikemię i insulinę
b. Wśród osób z tym nowotworem hipoglikemię stwierdza się u:
�� 30% po 12 godzinach testu
�� 80% po 24 godzinach testu
�� 100% po 72 godzinach
c. U osób zdrowych po 48 godzinach glikemia może wynosid <45mg% ale występuje wtedy
bardzo małe stężenie insuliny
d. Insulinoma - jeżeli insulinemia pozostaje w normie (czyli jest nieadekwatna do hipoglikemii)
2) Test hamowania peptydu C
a. Normalnie podanie egzogennej insuliny hamuje wydzielanie peptydu C
b. U chorych na insulinome wydzielanie peptydu C pozostaje bez zmian
GUZY NEUROENDOKRYNOWE (NeuroEndocrine Tumors)
I. Guzy nieczynne
II. Guzy czynne
1) Rakowiak (carcinoid)
a. Rakowiaki to guzy rozwijające się w narządach pochodzących z pierwotnej cewy
jelitowej: przewodzie pokarmowym, płucach, grasicy
b. Rakowiaki mogą wytwarzad serotoninę, histaminę, tachykininę itp.
1
c. Guzy wywodzące się ze środkowej części cewy jelitowej wydzielają dużo
serotoniny, natomiast guzy z przedniej i tylnej części prajelita wytwarzają jej
bardzo mało
d. ETIOLOGIA:
�� Predyspozycje genetyczne (MEN1)
�� W żołądku mogą się rozwijad w wyniku:
1. autoimmunologicznego zanikowego zapalenia błony śluzowej
żołądka
2. nadmiaru gastryny
3. długotrwałe leczenie inhibitorami pompy protonowej
e. OBJAWY:
�� Jako pierwszy  ból i niedrożnośd jelit, krwawienia (rakowiak odbytu)
�� Kilkuminutowe zaczerwienienie twarzy
�� Tachykardia napady mogą byd
�� Zawroty głowy spowodowane alkoholem,
�� Pocenie się ostrymi przyprawami,
�� Skurcz oskrzeli stresem
�� Biegunka
�� Utrata masy ciała
�� Pelagra (niedobór tryptofanu)
�� W rakowiaku oskrzela, który częściej niż serotoninę wydziela
5-OH-tryptofan albo histaminę może wystąpid dłuższe zaczerwienienie
twarzy, spadek ciśnienia i łzawienie
�� Jeżeli guz znajduje się w żołądku, twarz chorego w czasie napadu jest sina
f. U 10% chorych występuje zespół rakowiaka spowodowany rozsiewem guza
wytwarzającego serotoninę, bradykininę i histaminę.
g. Zespół rakowiaka rozpoznaje się gdy występują:
1. Przerzuty do wątroby
2. Wada zastawkowa prawego serca (niedomykalnośd trójdzielnej,
zwężenie zastawki pnia płucnego)
3. Obwodowe objawy naczynioruchowe
2) NET trzustki i przewodu pokarmowego (GEP-NET) ~ 70% guzów neuroendokrynowych
a. Insulinoma ~ 20% wszystkich NET
�� Wywodzi się z kom B trzustki
�� Zazwyczaj pojedynczy, mały, dobrze unaczyniony i otorbiony
�� Zlokalizowany w głowie/trzonie/ogonie trzustki
�� 10% może dawad przerzuty do węzłów chłonnych i wątroby
�� OBJAWY:
1. Hipoglikemia samoistna/po wysiłku
2. Objawy przypominają upojenie alkoholowe lub napad padaczki
3. Otyłośd (hipoglikemia -> uczucie głodu)
4. Objawy układają się w triadę Whipple a:
a. Występują w czasie głodzenia
b. Towarzyszy im spadek glikemii
c. Ustępują po podaniu węglowodanów
2
b. Gastrinoma
�� trzustka - zajmuje głowę trzustki
�� 12-tnica - pochodzi z komórek G
�� Zwykle mały, wieloogniskowy
�� 60% złośliwe z przerzutami do węzłów chłonnych i wątroby
�� Oprócz gastryny może wydzielad ACTH
c. VIPoma (zespół Vernera i Morrisona)
�� Rzadki guz trzustki (1%)
�� Najczęściej występuje w ogonie trzustki
�� Może pochodzid też z nadnerczy, przestrzeni zaotrzewnowej, płuc
�� W 50% złośliwy
�� OBJAWY:
1. Wodniste biegunki (do 20L/dobę) które nie ustępują po
głodzeniu
2. Biegunki prowadzą do:
a. Odwodnienia
b. Hipochlorhydrii
c. Hipokaliemii z zaburzeniami rytmu serca
3. Może wystąpid rumieo wywołany działaniem VIP na naczynia
d. Glukagonoma
�� Wywodzi się z komórek A trzustki
�� Stanowi 1% NET trzustki
�� Najczęściej jest guzem pojedynczym, zlokalizowanym w Glowie/ogonie
�� W 80% jest słośliwy
�� OBJAWY:
1. Pełzający rumieo nekrotyczny (występuje prawie zawsze)
2.  lekka cukrzyca
3. Ubytek masy ciała
4. Biegunki
5. Zakrzepica żylna, zatorowośd płucna
6. Psychozy, depresje
7. Hipoalbuminemia
8. hipocholesterolemia
3) Guzy chromochłonne
4) Rak rdzenia sty tarczycy
3
ZESPOA
Y WIELOGRUCZOA
OWE
1) POLIENDOKRYNOPATIE AUTOIMMUNOLOGICZNE
a. APS-1 (autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 1)
i. Dotyczy:
1. Przytarczyc
2. Kory nadnerczy z. Blizzarda
3. Z drożdżycą i dystrofią ektodermalną
ii. ETIOLOGIA
1. Mutacje genu kodującego tolerancję immunologiczną (AIRE)
iii. OBJAWY
1. Kandydoza błon śluzowych i skóry
2. Niedoczynnośd przytarczyc
3. Niedoczynnośd kory nadnerczy (Addison)
b. APS-2
i. Dotyczy:
1. Tarczycy (Hashimoto) z. Schmidta
2. Kory nadnerczy (Addison) z. Carpentera
3. Cukrzyca typu I
ii. ETIOLOGIA:
1. Głównym autoantygenem nadnerczowym jest prawdopodobnie
21-hydroksylaza
iii. OBJAWY:
1. Addison
2. Cukrzyca typu I lub Hashimoto pojawiają się 7 lat póz
niej (zazwyczaj)
c. APS-3
W przeciwieostwie do APS-1 i APS-2 nie stwierdza się niedoczynności kory nadnerczy
APS-3 rozpoznaje się jeśli wystąpią przynajmniej 2 z 3 chorób autoimmunologicznych:
1. Niedoczynnośd tarczycy
2. Niedokrwistośd złośliwa
3. Cukrzyca I
4. Bielactwo/łysienie
Typy APS-3:
Typ A = tarczyca+cukrzyca
Typ B = tarczyca+niedokrwistośd
Typ C = tarczyca+bielactwo
4
2) ZESPOA
Y MNOGICH NOWOTWORÓW UKA
ADU WYDZIELANIA WEWN
TRZNEGO
MEN-1 (Zespół gruczolakowa gości wewnątrzwydzielniczej typu I)
a. Choroba dziedziczna autosomalnie dominująco
b. Współwystępuje nadczynnośd przytarczyc z guzami innych narządów, najczęściej
NET trzustki lub gruczolakami przysadki
OBJAWY:
1. Pierwotna nadczynnośd przytarczyc
2. Guzy trzustki i przewodu pokarmowego oraz rakowiaki oskrzeli i grasicy
a. Guzy gastrynowe
b. Guzy insulinowe
c. Rakowiaki
3. Guzy przysadki
4. Inne guzy
a. Kory nadnerczy produkujące kortyzol/aldosteron
b. Gruczolaki tarczycy
ROZPOZNANIE  zajęte przynajmniej 2 z wyżej wymienionych narządów
MEN-2
a. Za rozwój MEN-2 odpowiedzialny jest gen RET, którego zarodkowa mutacja ujawnia się komórkach C
tarczycy i kom. rdzenia nadnerczy
b. Dziedziczony autosomalnie dominująco
MEN-2A:
Rakowiak rdzenia sty tarczycy + guz chromochłonny (+nadczynnośd przytarczyc)
MEN-2B
Rakowiak rdzenia sty tarczycy+ guz chromochłonny + nerwiaki i nerwiakowłókniaki błon śluzowych
(+nadczynnośd przytarczyc)
Nerwiaki języka dają mu typowy wygląd  postrzępionego na brzegach
Nerwiaki warg czynią je wydatniejsze
Przerost zwojów nerwowych podśluzówkowych w jelicie = upośledzenie jego czynności
5