Socjogram  obraz relacji w grupie
Socjogram to graficzny sposób przedstawienia relacji panujących w małej grupie
społecznej (na przykład w klasie szkolnej).Tworzy się go na podstawie danych
otrzymanych z badań przeprowadzonych metodą socjometryczną.
Korzystając z badań socjometrycznych, możemy określić między innymi:
�� stopień integracji interesującej nas grupy;
�� popularność niektórych osób w grupie (czyli identyfikacja  gwiazd , osób
odrzucanych oraz izolowanych);
�� zmiany zachodzące w grupie, a także ich kierunek, jeżeli badanie powtórzymy po
pewnym czasie.
Ł� JAK ZBIERAĆ DANE?
Dane do analizy możemy zbierać dwojako:
1) korzystając z obserwacji;
2) przeprowadzając ankietę lub wywiad kwestionariuszowy.
Obserwacja jest trudniejsza i bardziej czasochłonna niż przeprowadzenie ankiety.
Obserwator musi być odbierany przez badaną społeczność jako jej naturalny członek
 jakiekolwiek zakłócenia wywołane jego obecnością podważają wiarygodność
wyników. Musi być zaopatrzony w listę badanych zachowań  nie może przecież
obserwować wszystkiego! Posługuje się ustalonymi wcześniej, jednoznacznymi
kodami zapisu uzyskanych wyników. Obserwacja wymaga pewnej wprawy i
przeszkolenia. A
atwiej jest wykonać socjogram na podstawie ankiety lub wywiadu
kwestionariuszowego, ale należy się liczyć z tym, że wyniki uzyskane z werbalnych
deklaracji mogą być niewystarczająco miarodajne, aby wyciągnąć słuszne wnioski.
Najlepiej oba sposoby zbierania danych traktować komplementarnie.
Ł� PODSTAWOWE POJ
CIA
Populacja badanych  grupa społeczna objęta badaniem.
Kryterium socjometryczne (bądz
kryterium wybór odrzucenie)  podana w ankiecie
(w kwestionariuszu) albo poddawana obserwacji sytuacja socjometryczna, w której
pytana osoba chciałaby lub nie chciałaby przebywać z inną konkretną osobą.
Kryterium socjometryczne powinno być bardzo czytelnie, jednoznacznie określone, a
przy tym dostosowane do wieku badanych. Dzieci młodsze można na przykład pytać:
 Z kim chciałbyś siedzieć w ławce? ,  Kogo nie chciałbyś zaprosić na swoje
urodziny? . Dzieciom starszym można zadawać pytania:  Z kim chciałbyś
przygotowywać uroczystość szkolną? ,  Z kim nie chciałbyś wyjechać na wakacje? .
Należy wyraz
nie określić liczbę wyborów, to znaczy liczbę osób, które badany może
wskazać w swojej odpowiedzi.
Wybór  wyrażana przez badanego chęć obcowania z daną osobą.
Odrzucenie  zaobserwowana lub deklarowana niechęć do obcowania z daną osobą.
Ł� PRZEBIEG BADANIA ANKIETOWEGO
Rozpoczynamy badania, kiedy określimy już kryteria socjometryczne  najlepiej, gdy
jest ich nie więcej niż trzy. Każdy badany otrzymuje listę nazwisk wszystkich osób
należących do danej populacji. Stawiamy pytania socjometryczne (przy określonym
rodzaju i liczbie wyborów). Ankiety nie mogą być anonimowe. Prowadzący badanie,
gdy poinstruuje już uczniów, powinien zapewnić ich o dyskrecji podczas analizy i
przechowywania danych  a potem oczywiście ją zachować!
Ł� ANALIZA WYNIKÓW
Otrzymane wyniki można przedstawić graficznie w postaci socjogramu lub wyliczyć
wskaz
niki socjometryczne.
SOCJOGRAM
Zaczynamy od uporządkowania danych. Przygotowujemy tabelę, w pionie
zapisujemy numery i nazwiska wszystkich członków badanej populacji. W
nagłówkach tabeli wpisujemy badane kryteria. Dla każdego kryterium przewidujemy
tyle możliwych odpowiedzi, ile wynosiła ustalona liczba wyborów. Przystępujemy do
graficznej rejestracji wyników. Poniżej przedstawiono standardowy sposób ich
zapisu:
Sytuację, kiedy osoba: zapisujemy w następujący sposób:
Aa wybiera Be, Be wybiera Aa A B
Aa wybiera Be, Be odrzuca Aa A B
Aa odrzuca Be, Be odrzuca Aa A B
Aa wybiera Be, Be nie wybiera Aa A B
Mogą nas interesować tylko wybory pozytywne  identyfikujemy wtedy Gwiazdy
Socjometryczne w danym kryterium. Kiedy analizujemy wybory negatywne,
identyfikujemy osoby odrzucane. Osoby, które nie otrzymują wyborów ani odrzuceń,
mogą być izolowane lub traktowane obojętnie w relacjach społecznych danej grupy.
Każde kryterium przedstawiamy na oddzielnym rysunku.
Pamiętajmy, że wyniki informują nas o tym, jak wygląda pozycja socjometryczna
danej osoby w grupie tylko pod względem badanego kryterium!
Przykład
Cel: wstępna analiza atrakcyjności społecznej i wyłonienia Gwiazd
Populacja badanych: 10 osób, dzieci w wieku 12 lat
Kryterium socjometryczne: chęć wspólnej zabawy
(Pytanie ankietowe: Z kim najbardziej chciałbyś spędzać wolny czas po lekcjach?)
Liczba wyborów: badany może wskazać 2 osoby
Zastosowany kod: O  numer osoby badanej ------> wybór
Otrzymane rezultaty - socjogram
2
7
1
3 4
8
6
5
10
9
Wstępne wnioski z analizy socjogramu:
W badanej populacji można wyodrębnić dwie grupy. Do Grupy A należą osoby
numer 1, 2, 3, 4, 5. Centrum Grupy A stanowią osoby 1, 2 i 3, które charakteryzuje
obustronny wybór. Osoby 4 i 5 można określić jako Sympatyków tej grupy. Najwięcej
wyborów uzyskała osoba 3 (cztery wybory, Gwiazda?). Wydaje się, że Grupa A jest
bardziej spójna niż Grupa B. Do Grupy B należą osoby z numerami: 6, 7, 8, 9, 10.
Najwięcej wyborów uzyskała osoba z numerem 6 (cztery wybory). Najmniej wyborów
(zero) uzyskała osoba numer 4 z Grupy A (Izolowany Sympatyk?). Żadnych wyborów
nie uzyskała także osoba z numerem 10 z Grupy B.
Ł� LICZBOWE WSKAy
NIKI SOCJOMETRYCZNE
1. Wzór na wskaz
nik pozycji danej osoby ze względu na liczbę pozytywnych
wyborów (PWj). Im wyższy wskaz
nik, tym większa atrakcyjność danej osoby pod
względem badanego kryterium:
PWj = liczba osób wybierających j /podzielić przez/ N-1
(N  liczebność populacji)
2. Wzór na wskaz
nik pozycji danej osoby ze względu na liczbę odrzuceń (POj). Jest
to miara niepopularności danej osoby pod względem badanego kryterium. Im wyższy
wskaz
nik, tym mniejsza popularność.
POj = liczba osób odrzucających j /podzielić przez/ N-1
Wykorzystując zebrane dane, można jeszcze obliczyć:
- wskaz
nik pozytywnej ekspansywności jednostki (PEj), który informuje o tym, jak
bardzo dana jednostka dąży do kontaktów z innymi ludz
mi;
- wskaz
nik ekspansywności grupy (E), który pokazuje, jak duże jest wzajemne
zainteresowanie poszczególnych osób w grupie;
- wskaz
nik spoistości grupy, który informuje o tym, jak często wybory są w grupie
odwzajemniane;
- wskaz
nik zwartości grupy (Z);
- wskaz
nik integracji grupy (I).
Ł� CO ZROBIĆ Z OTRZYMANYMI WYNIKAMI?
�� Otrzymane wyniki trzeba podeprzeć obserwacją grupy.
�� Należy poddać analizie wpływ Gwiazd socjometrycznych  jakie zachowania
wywołują: pozytywne, negatywne, sprzyjające integracji grupy? Gwiazdy mogą
być naturalnymi liderami, warto pomóc im dobrze wykorzystać ich przywódcze
predyspozycje.
�� Należy poddać analizie zachowania osób odrzuconych i izolowanych.
�� Trzeba przemyśleć projekt działań interwencyjnych i integracji zespołu.
(Zainteresowanym polecam między innymi książkę Luby Sołomy (1999), Metody i techniki badań
socjologicznych. Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, a także wydane pod redakcją Stefana
Nowaka (1965), Metody badań socjologicznych. Wybór tekstów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN).