3236692179

metoda porównań. Jak sama nazwa mówi, metoda ta polega na porównaniu ze sobą przynajmniej dwóch zjawisk, z których jeden jest przedmiotem porównań, a drugi podstawą do porównania. Pozwala to na ustalenie odchyleń, względnych lub bezwzględnych, umożliwiających dokonanie oceny pozytywnej lub negatywnej. W zależności od wielkości przyjętej za bazę odniesienia, wyróżnia się następujące kierunki porównań⁴²:

•    porównania z planem - odniesienie osiągniętych wyników do danych planowanych,

•    porównania w czasie - bazą odniesienia są wielkości rzeczywiste okresów ubiegłych,

•    porównania w przestrzeni - odniesienie wyników osiągniętych przez przedsiębiorstwo do wyników innej jednostki lub wielkości średnich w danej branży.

Kolejna grupa metod należąca do badań wstępnych to metody jakościowe. Ujmują one badane zjawiska w formie opisowej i niemierzalnej. Są łatwe i praktyczne w zastosowaniu, ale nie pozwalają na ilościowe ujęcie przedmiotu badań, dlatego stwarzają jedynie podstawę do zastosowania ilościowych metod analizy przyczynowo-skutkowej⁴³.

W analizach wstępnych nie jest możliwe precyzyjne określenie zależności pomiędzy badanym zjawiskiem a czynnikami je warunkującymi, dlatego aby osiągnąć istotne i cenne wyniki, konieczne jest zrobienie kolejnego kroku w badaniach. Takim właśnie krokiem jest analiza przyczynowa, która stanowi pogłębiony etap badań. Zmierza się w niej do ustalenia wpływu danych czynników na powstanie odchyleń wykrytych w toku analizy porównawczej⁴⁴. W analizie pogłębionej występuje kwantyfikacja zjawisk gospodarczych, którą stosuje się w metodach ilościowych. Wyniki osiągnięte przy zastosowaniu metod ilościowych są bardziej obiektywne i jednoznaczne, co daje im przewagę nad metodami jakościowymi. Techniki te można podzielić na⁴⁵:

•    metody deterministyczne,

•    metody stochastyczne.

Metody deterministyczne pozwalają na określenie, jaka część odchylenia rozpatrywanej zmiennej ekonomicznej spowodowana jest działaniem poszczególnych czynników. Zależność ta przedstawiana jest w postaci związku funkcyjnego. Nie uwzględnienia się tutaj czynników losowych, które wypływają na poziom analizowanych zmiennych, przez co techniki te nie są precyzyjne. Są jednak proste i mało pracochłonne. Stosowane najczęściej w analizach retrospektywnych pomagają wyjaśnić przyczyny

⁴²    L. Bednarski, op. cit., s. 20.

⁴³    K. Stępień, op. cit., s. 87.

⁴⁴    L. Bednarski, op. cit., s. 25.

⁴⁵    T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s. 24, [za:] W. Skoczylas, T. Waśniewski, Teoria i praktyka..., op. cit., s. 25.

19