293017243

| Genetyka cech ilościowych zwierząt w praktyce - materiały do zajęć T. Strabel 7-12-2006 1

I ■ Zmienność cech

Wstęp

Celem, jaki przyświeca pracy nad doskonaleniem zwierząt jest osiąganie najlepszych zwierząt. Jednakże określenie ‘najlepszych’ jest niezwykle mało precyzyjne. Dla hodowcy psów marzeniem może być posiadanie zwierzęcia o wzorowym eksterierze, przy czym wzorzec może być różny nawet dla hodowców psów tej samej rasy zamieszkujących różne rejony świata. Kryteria wyboru najlepszych zwierząt mogą być różne i mieć u podstaw tak odmienne czynniki jak estetyczne lub ekonomiczne. Zwykle nie ma prostych i uniwersalnych sposobów na wybór najlepszego zwierzęcia danego gatunku czy rasy.

Zwierzęta opisujemy najczęściej przez przedstawienie ich wyglądu lub użytkowości bądź jednocześnie jednego i drugiego. W każdym przypadku mówimy o cechach, które są obserwowalne (np. umaszczenie, kształt głowy, kształt nóg itp.) lub mierzalne (masa przy urodzeniu, liczba prosiąt w miocie, liczba zniesionych jaj itp.). W zależności od gatunku, rasy, linii czy kierunku użytkowania w kręgu zainteresowania hodowcy mogą leżeć zupełnie inne cechy, co więcej, preferencje dla każdej z nich mogą zmieniać się w czasie.

Zwierzęta na ogół różnią się pod względem cech, ale nie cechami. Wszystkie mają bowiem pewną masę w momencie urodzenia, ale oczywiście nie wszystkie taką samą. Zróżnicowanie pod względem wartości czy poziomu cechy u zwierząt określa się zróżnicowaniem fenotypowym. Fenotyp to nic innego jak obserwowana jakość lub mierzalna wydajność zwierzęcia pod względem określonej cechy. Zatem w określeniu ‘spokojne usposobienie jest cechą charakterystyczną danej rasy" tylko wyraz usposobienie jest faktycznie cechą, natomiast ‘spokojne’ jest już przykładem fenotypu - typowego dla opisywanej rasy.

Rodzaje cech

Z punktu widzenia metod doskonalenia zwierząt można wyróżnić trzy podstawowe grupy cech. Pierwszą z nich tworzą cechy o prostym dziedziczeniu (simply-inherited traits), które są zwykle uwarunkowane przez kilka genów. Do tej grupy należą tzw. cechy jakościowe (categorical traits) związane z umaszczeniem, posiadaniem rogów itp. Cechą charakterystyczną tych cech jest słaba podatność na wpływy środowiskowe. Drugą grupę stanowią cechy ilościowe inaczej poligeniczne (polygenic traits), uwarunkowane przez wiele genów, na co wskazuje ich nazwa. Wiedza na temat genów warunkujących te cechy jest ograniczona, chociaż w ostatnich latach zarysował się wyraźny postęp w tej dziedzinie. Typowymi przykładami tego typu cech są wszelkiego rodzaju wzrosty, masy, przyrosty, obwody, powierzchnie czy to części czy to całego ciała zwierząt oraz wszelkiego rodzaju wydajności wyrażane przy pomocy takich miar jak m, m², m³, kg.

Rysunek 1. Zmienność większości cech ilościowych ma rozkład normalny.

Ostatnią grupę cech tworzą cechy progowe (threshold traits). Ich zmienność genetyczna jest ciągła a fenotypowa ma charakter cech jakościowych, bardzo często zerojedynkowy. Przykładem takich