3307664681

Anna Michalak

NA KRĘGLE CZY DO KINA?

CZAS WOLNY JAKO DESYGNAT POSTAW OBYWATELSKICH

Artes liberales

Spróbujmy sobie wyobrazić dwie osoby wchodzące do Centrum Handlowego SFERA, jakie od kilku lat znajduje się w centrum Bielska-Białej. Jest to siedziba z jednej strony wielu sklepów o znanych markach, lecz również jedno z większych skupisk różnego rodzaju placówek zapewniających spędzenie czasu wolnego w jak najefektywniejszy sposób.

Zdj. 1. Centrum handlowe Sfera w Bielsku - Białej

Tu na marginesie trzeba dodać, że w zamierzeniu architektonicznym samo centrum handlowe ma również pełnić rolę „nowoczesnego parku”, gdzie wśród szumu fontanny i zieleni drzew można spędzić czas.

Ale powróćmy do naszych bohaterów, będących metaforą bielskich mieszkańców przekraczających drzwi tegoż przybytku w liczbie niemałej. Usłyszenie wśród gwaru rozmów pytania: „Na kręgle, czy do kina?” nie jest niczym wyjątkowym. Ale wytrawny badacz życia społecznego nie może uznać tych słów za prosty fragment konwersacji, lecz nasuwa mu się refleksja, której tok spróbuję teraz prześledzić.

Po pierwsze, obecność takiego pytania w rozmowie naszych bohaterów świadczy z pewnością o tym, że dysponują oni fragmentem swego życia, jaki nazywamy czasem wolnym. I tu, pozwolę sobie na znaczącą dygresję dotyczącą tego pojęcia. Przede wszystkim spróbujmy poszukać definicji. Nie ulega wątpliwości, że czas wolny jest tym wycinkiem czasu, jakim dysponuje każdy po wyłączeniu zeń godzin przeznaczonych na pracę. Zauważmy jednak, że pozostając na takim etapie popełnilibyśmy błąd zbyt szerokiej definicji pojęcia. Trzeba jeszcze wyłączyć takie czynności jak nauka oraz inne obowiązki związane z życiem codziennym. W Encyklopedii socjologii możemy przeczytać, że „Czas wolny (...) można definiować na dwa sposoby: bądź jako rodzaj instytucji kulturowo-obyczajowej, bądź w terminach psychologicznych - jako obszar działań podlegających motywacjom człowieka. Mówiąc o czasie wolnym jako o instytucji kulturalnej wymieniamy zachowania, które w danej społeczności rozpoznane są jako lokujące się poza sferą obowiązku. Czynności czasu wolnego jako instytucji są policzalne i określone w każdej społeczności. Jeśli natomiast ujmuje się czas wolny w terminach podmiotowych motywacji, wówczas znika możliwość łatwych zestawień statystycznych. Dla każdego czas wolny może ozna-czucie wolności i przyjemności w trakcie różnych działań."' Ponieważ wnioski prezentowane w tymże referacie opierają się na badaniach empirycznych, dlatego też w tej sytuacji posługuję się bardziej psychologicznym ujęciem czasu wolnego.

Znając już definicję czasu wolnego możemy pokrótce przyjrzeć się jego historii. Wbrew tęsknotom wielu o czasie wolnym jako możliwości beztroskiego lenistwa wśród cieni drzew w otoczeniu dziewiczej natury trzeba zauważyć, że w społeczeństwach pierwotnych nie znano tego pojęcia. Jego historia zaczyna się wraz z rewolucją przemysłową i nowym typem społeczeństwa. Masowa produkcja skupiona przecież w fabrykach narzuciła dyktat zegara, który nieubłaganie wyznacza czas pracy i odpoczynku. „Ale już sam podział na czas pracy i czas wolny jest - jak zresztą argumentował Marks - świadectwem wyobcowania pracy, to znaczy sytuacji, w której człowiek czuje się sobą (zatem nie jest kimś sobie obcym) tylko poza pracą.”² Rozwój społeczeństwa konsumpcyjnego coraz bardziej zmniejszy ilość czasu wolnego, ponieważ na jego wykorzystanie potrzebne są coraz większe środki finansowe, a to nieuchronnie popycha człowieka w błędne koło pracoholizmu - pracujemy coraz więcej, aby na czas krótkiego urlopu móc sobie pozwolić na coraz bardziej luksusowe rozrywki.

Warto również tutaj odwołać się do klasyka socjologii Floriana Znanieckiego. Twierdził on, że człowiek w całym swoim życiu ulega wpływom trzech kręgów społecznych, które mają kluczowe znaczenie dla kształtowania się jednostki - wychowawczego (szkoła, rodzina), pracy (zakład pracy) i koleżeńskiego/ zabawy (przyjaciele, znajomi). W ten sposób możemy mówić o trzech typach ludzi:

*    ludzie dobrze wychowani,

*    ludzie pracy,

*    ludzie zabawy.

Oczywiście pamiętamy wszyscy, że wykluczając wypadki zboczeń podnormalnych i nadnormalnych, w większości przypadków żaden z tych typów ludzi nie występuje w czystej formie - większość z nas jest kształtowana przez kilka kręgów. Przeciętny człowiek jest ukształtowany przez przeplatający się wpływ owych kręgów. A więc każdy z nas jest po trochu człowiekiem dobrze wychowanym, pracy oraz zabawy,³ Czas wolny i sposób jego spędzania będzie z pewnością ukształtowany przez sposób i zakres socjalizacji w poszczególnych kręgach społecznych, pozostanie jednak na płaszczyźnie typu człowieka zabawy.

Spróbujmy jeszcze w tym miejscu zobaczyć, od czego dokładnie zależy spędzanie czasu wolnego. Wymienia się