3833473282

kontekście literatury pisanej przez pisarzy żydowskich lub dotyczącym literatury żydowskiej.

O Dziecku salonu, powieści Janusza Korczaka wydanej w 1904 roku, Maria Czapska pisała: „była książką moich lat młodzieńczych [...]. W 1918 roku - wspomina dalej - dotarliśmy z bratem do Warszawy jeszcze zajętej przez Niemców. U Jakuba Mortkowicza, wydawcy Korczaka, dowiedzieliśmy się, że autor Dziecka salonu jest Żydem, z zawodu lekarzem i nazywa się Henryk Goldszmit¹”. O prawdziwym nazwisku Korczaka nie wiedzieli również słuchacze popularnych pogadanek radiowych z lat trzydziestych, w których autor Króla Maciusia Pierwszego ukrywał się pod pseudonimem „Stary doktor”. Na podobne zjawisko wskazuje Henryk Grynberg. Wspomina, że studiując na Uniwersytecie Warszawskim, absolutnie nie miał możliwości, by się dowiedzieć, że Franz Kafka i Bruno Schulz byli Żydami mimo, że uczęszczał na cykl wykładów poświęconych właśnie tym pisarzom, a wykładowca był Żydem². O powojennym zjawisku przemilczania żydowskiego pochodzenia poprzez przybieranie polskich nazwisk przez ocalałych po hekatombie Żydów pisze np. Roma Ligocka w autobiograficznym utworze Dziewczynka w czerwonym płaszczyku, wspominając przy tej okazji również swojego kuzyna Romana Polańskiego i jego ojca³.

Cisza może być również podstawowym składnikiem świata dotkniętego zagładą, świata martwego. Eksponuje ten wątek Antoni Słonimski w katastroficznej powieści Dwa końce świata z 1937⁴ roku, gdzie jednym z dwóch ocalałych mieszkańców Warszawy jest Żyd. Ciszy martwego miasta doświadcza również Władysław Szpilman. Jego opowieść o życiu wśród ruin wyludnionej Warszawy inspiruje Czesława Miłosza i Jerzego Andrzejewskiego, by napisać scenariusz do poświęconego Szpilmanowi filmu⁵. Ich zamiar po wielu latach zrealizuje ostatecznie Roman Polański. Scena, w której tytułowy bohater idzie sam pośród niemych ruin zamordowanego miasta, jest jedną z bardziej przejmujących w całym filmie. Fakt, że Miłosz z Andrzejewskim wspólnego projektu nie zrealizowali, jest wynikiem niezgody autora Ocalenia na ingerencję cenzury, nakazującą przemilczenie istotnych kontekstów dla spisanej przez scenarzystów opowieści. Historia

1

Zob. M. Czapska, Trud, który każdy sam musi podjąć. [W:] Wspomnienia o Januszu Korczaku. Wybór i oprać. L. Barszczewska, B. Milewicz, Warszawa 1981, s. 212.

2

   H. Grynberg, Uchodźcy. Warszawa 2004, s. 45.

3

   R. Ligocka, Dziewczynka w czerwonym płaszczyku. Warszawa 2010, s. 216.

4

   A. Słonimski, Dwa końce świata. Warszawa 1937.

5

   Zob. J. Andrzejewski, Cz. Miłosz. Robinson Warszawski. Nowela filmowa, [informacje dot. historii niezrealizowanego pomysłu pochodzą od redakcji], „Dialog Dwumiesięcznik poświęcony Dramaturgii Współczesnej”, 1984, nr 9.