podlegających ocenie zgodności w zakresie spełniania przez nie zasadniczych lub innych wymagań dotyczących ochrony środowiska, wykonywanie pomiarów wielkości emisji oraz poziomu substancji lub energii występujących w środowisku, prowadzenie badań referencyjnych i porównawczych, współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontroli, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości, innymi organami
administracji państwowej i organami samorządu terytorialnego oraz obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi, wykonywanie innych zadań określonych odrębnymi przepisami.
Kompetencje kontrolne to liczne uprawnienia przysługujące organom kontrolującym są to m.in. uprawnienie do wstępu z niezbędnym sprzętem na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na którym prowadzona jest działalność gospodarcza, do środków transportu; wstępu przez całą dobę wraz z niezbędnym sprzętem na teren niezwiązany z prowadzeniem działalności gospodarczej; pobierania próbek, przeprowadzania niezbędnych badań lub wykonywania innych czynności kontrolnych w celu ustalenia na terenie kontrolowanej nieruchomości, w obiekcie lub jego części, stanu środowiska oraz oceny tego stanu w świetle przepisów o ochronie środowiska, a także indywidualnie określonych w decyzjach administracyjnych warunków wykonywania działalności wpływającej na środowisko, żądania wstrzymania ruchu instalacji lub urządzeń oraz powstrzymania się od wykonywania innych czynności w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla pobrania próbek oraz przeprowadzenia badań i pomiarów, oceny sposobu eksploatacji instalacji lub urządzeń, w tym środków transportu, oceny stosowanych technologii i rozwiązań technicznych, żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym dla ustalenia stanu faktycznego, żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli, żądania okazania dokumentów niezbędnych do wymierzenia mandatu lub kary grzywny, oceny sposobu wykonywania pomiarów emisji, ilości pobranej wody oraz odprowadzanych ścieków przez jednostkę prowadzącą pomiary, w tym poprawności sposobu pobierania i analizy próbek.
Kontrola realizowana przez Inspekcję Ochrony Środowiska jest kontrolą zewnętrzną, istnieją trzy typy kontroli. Pierwsza z nich to kontrola podstawowa, która ma miejsce, gdy inspektor wizytuje podmiot pierwszy raz. Ma ona miejsce, gdy inspekcja dostała namiary na dany podmiot i wówczas zobowiązana jest do przeprowadzenia kontroli. Następnie jest tzw. kontrola kolejna, która jest przeprowadzana, gdy podmiot jest wpisany do ewidencji inspekcji. W zależności od tego, jak uciążliwa dla środowiska jest działalność danego podmiotu, wizyty inspektorów będą przeprowadzane co roku lub raz na dwa, trzy lata. Trzecim typem jest kontrola interwencyjna. Obywa się ona dopiero wtedy, jeśli inny podmiot napisał skargę na dane przedsiębiorstwo. W skardze tej podniesione zostały kwestie uciążliwości działalności tego podmiotu na środowisko np.: spalanie odpadów, wylewanie ścieków, produkcja powoduje uciążliwy hałas itp. O ile w pierwszym, jak i drugim rodzaju kontroli, inspektor wysyła zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli działalności gospodarczej, tak w przypadku kontroli interwencyjnej, przyjeżdża on bez zapowiedzi.
Kontrola realizowana przez Inspektora kończy się sporządzonym przez niego protokołem, którego jeden egzemplarz doręcza kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub kontrolowanej osobie fizycznej. Na podstawie ustaleń kontroli Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska może: wydać zarządzenie pokontrolne do kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub osoby fizycznej, wydać na podstawie odrębnych przepisów decyzję