3833474483

Swiatoslaw Ters'kyj (Lwów, Ukraina)

Z historii kolckc jonow ania zabytków archeologicznych we Lwowie (XIX-XX w.)

Kolekcjonowanie zabytków archeologicznych, czyli tworzenie źródłowej bazy dla archeologii, ściśle pow iązane jest z historią kolekcjonerstwa i muzealnictwa. A historia galicyjskiej archeologii i historii tworzenia zbiorów muzealnych Galicji w ogóle jest aktualną gałęzią badań historyków ukraińskich i polskich.

Krótkie informacje o zawartości kolekcji zabytków archeologicznych we Lwowie zamieszczone są w pracach B. Janusza (1918). E. Chwalewika (Chwalewik, 1926) i S. Noska (Nosek. 1967). współczesnych historyków ukraińskich M. Bandriws"kiego (1998), W. Petehyrycza i L. Pawliwa (1991), N. Bylyk (2004), B. Kusznira (2004), a także fragmentarycznie temat ten rozpatrywany był w pracach pracowników Lwowskiego Muzeum Historycznego - A. Krutous (1998), E. Zarubij (2001), O. Pcrełyhinej (2001) i autora artykułu (1994 -2006). Niemniej jednak historia formowania archeologicznych kolekcji galicy jskich muzeów jest jeszcze poznana niedostatecznie. Wiele okoliczności dotyczących pochodzenia zachowanych kolekcji do dnia dzisiejszego pozostaje niewyjaśnionymi.

Identyfikcja szeregu unikatowych zabytków archeologicznych, ujaw nienie niespodziewanych komplikacji przy ichatrybucji możliwe jest po zestaw ieniu danych zawartych w dotyczących ich publikacjach z katalogami muzealnymi i dokumentacją muzealną, przede wszystkim Lwowskiego Muzeum History cznego (dalej LIM) oraz instytucji, które kolekcjonowały znaleziska archeologiczne we Lwowie w pierwszej połowie XX w . Jak wiadomo założona w 1940 roku na bazie wszystkich istniejący ch wówczas we Lwowie zbiorów archeologicznych kolekcja LIM w sposób niemal pełny obrazuje proces gromadzenia zbiorów archeologicznych w Galicji w przeciągu XIX-XX w . Wiele informacji zamieszczonych jest w archiwalnych zbiorach LIM: księgach inwentarzowych Instytutu Prahistorii Uniwersytetu Lwowskiego, a także zachowanych księgach opisów inwentarzowych LIM z 1940 i 1941 r.. które dają możliwość prześledzić procesy przemieszczenia eksponatów . Na przykład księga inwentarzowa założona w 1941 roku zamieszcza zapisy z 1940, 1941, 1942. 1947 roku. Niestety w latach II wojny światowej i w^: latach powojennych wiele inwentarzy lwów skich muzeów (np. Muzeum Domu Narodnego)zostalo rozproszonych i dotąd ich losów nie wyjaśniono.

Pierwsze kolekcje wy kopanych starożytności pojawiły się w Galicji jeszcze w XVIII w. (Ters"kyj B„

Ters kyj S. 1998, s. 361). [str.39] Ukierunkowane kolekcjonerstwo i badania pamiątek archeologicznych rozpoczęły się dopiero w drugiej połow ie XIX w. Za pierwsze publiczne muzeum Galicji uważane jest Muzeum im. Książąt Lubomirskich. Jego fundatorami byli Maksymilian Ossoliński i Henryk Lubomirski, który będąc kuratorem Zakładu Ossolińskich, jeszcze w 1823 r. zgodził się przekazać sw-oje kolekcje jako zw artą całość do tej instytucji. Ta decyzja, na skutek różnych przyczyn, została zrealizow ana przez jego syna dopiero w 1870 r. Cały pierwszy muzealny zbiór umieszczony został we wschodnim skrzy dle budynku Ossolineum (obecnie ul. Stefanyka 2: Krutous 1997, s. 3). Wraz z dziełami sztuki i innymi przedmiotami antykwarycznymi Muzeum gromadziło także wiele znalezisk archeologiczny ch (Przybysławski 1906).

Tak więc na wystawie starożytności, zorganizowanej przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie w 1861 r. poczesne miejsce zajęły materiały z wykopalisk archeologicznych (sala nr 5) i przypadkowe znaleziska przedmiotów od epoki neolitu do okresu książęcego (wczesnego średniowiecza - przyp. JK). Były to przede wszystkim krzemienne narzędzia z terytorium obecnego obw odu tarnopolskiego, brązowe miecze i noże z Baliczów Stry jskich i Zaloźców. srebrna bransoleta z Sidorowa kolo Czortkowa. zausznice i pierścienie z Trembowli, srebrny krzyż wykopany w Mikulińcach, zwieńczenie srebrnego pierścienia-pieczątki z przedstaw ieniem kawki i cyrylicznym napisem „Panasowa Pieczęć". Z terenu Lwowa pochodziła granitowa kula

armatnia znaleziona na Wysokim Zamku, „szwedzkie ostrogi" wykopane na Zniesieniu (Przewodnik.....1861, s.

9. 24. 28-30). Z czasem przekazano tu fragment broni „wykopanej kolo kręconych slupów we Lwowie" i podarowanego przez Józefa Śniadowskiego (zapisanego w katalogu z 1889 r. pod numerem 1479), który praw dopodobnie pochodził ze znanego kozackiego zbiorowego grobu odkrytego w XIX w. na obecnej ulicy księcia Romana.

Część z wymienionych zbiorów zachowała się w kolekcji LIM do naszych czasów, przede wszystkim złote pierścienie ze Zwenigrodu (Zarubij 2000. s. 55-56).

Osobne wzmianki o zabytkach archeologicznych stanowiących własność w w. Muzeum im. Książąt Lubomirskich, jakie przechowywane są obecnie w zbiorach LIM znajdujemy w katalogach i przewodnikach Muzeum wydanych w 1877. 1888 i 1909 r. Szczególnie zwraca uwagę w ielka ilość enkolpionów - krzyżyków-relikwiarzy, charakterystycznych dla czasów książęcych na Rusi (szczególnie ze Zw inogrodu. a także srebrny relikwiarz (?): Katalog... 1877). [str.40] Cennym eksponatem byl grot - zwieńczenie rzymskiego proporca przypadkowo odkiyte w 1862 r. przez mieszkańca Myszkowa Tomasza Rybackiego (kat. Nr 301) na Zachodnim Podolu (Janusz 1918, s. 268; obecnie w zbiorach LIM).

Wśród kolekcjonerów , którzy' podarowali zabytki archeologiczne należy wyróżnić Mieczysława Potockiego, który byl związany z odnalezieniem sławnego Swiatowita ze Zbrucza. Wśród krzemiennych

24