4130653853

NAUKA O INFORMACJI 75

wybranych wątków książki. Przyjęta przez Autorkę kolejność prezentacji kierunków badawczych w tym rozdziale tworzy uporządkowany zarys zakresu dziedziny, od spraw użytkowników zaczynając, a na teoretycznych i warsztatowych sprawach kończąc. Ujęcie to ma swoje zalety, np. z punktu widzenia dydaktyki, kiedy mamy potrzebę systematycznego przedstawienia teoretycznego zarysu dziedziny, bez wnikania w realny stan poziomu naukowego, czy też praktycznej przydatności rezultatów badań. Kiedy jednak chcielibyśmy odnaleźć w tym rozdziale elementy hierarchii wartości wymienionych kierunków i konkretnych prac badawczych, czy to dla zobrazowania stanu polskiej praktyki informacyjnej, czy też ogólnego postępu nauki, to już mielibyśmy kłopoty. Autorka kładzie bowiem na równej szali wszystkie wymieniane kierunki i wszystkie cytowane prace. Jaką wartość mają np. dziesiątki prac związanych z SINTO lub z prognozowaniem działalności informacyjnej w Polsce w obecnej sytuacji społeczno-politycznej? Który z kierunków badawczych przyczynił się do istotnie trwałego, liczącego się w skali ogólnej postępu wiedzy o zjawiskach informacyjnych? Czy w epoce światowych systemów proporcjonalna jest w stosunku do nakładów sił, czasu i pieniędzy korzyść z badań dotyczących Polskiej Klasyfikacji Tematycznej — do czego i komu może się ona przydać? Na tego rodzaju pytania nie znajdziemy odpowiedzi w recenzowanej książce.

Na odrębną refleksję zasługuje z wielu względów rozdział piąty poświęcony sytuacji informatologii w innych krajach. Przede wszystkim rzuca on światło na istotne różnice w pojmowaniu nauki o informacji u nas i na świecie. Daje co najmniej punkt wyjścia do porównań perspektywy poznawczej, z której wyrosła nasza „informacja naukowa” (dziedzina o zdecydowanie dokumentacyjnym, nie tylko rodowodzie, ale do dziś utrzymującej się dominacji dokumentalnych zainteresowań poznawczych) z zachodnią, zwłaszcza brytyjsko-amerykańską „nauką o informacji” (information science). Dla tej nauki od przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych charakterystyczne jest rozszerzenie kręgu zainteresowań na nowe interdyscyplinarne kierunki i aspekty badań. Jest to nie tylko przesunięcie punktu ciężkości uwagi z problematyki dokumentu na różne zjawiska nie tylko naukowej informacji. Celem badań stało się poznawanie i zarazem kreowanie mechanizmów informacji społecznej w ogóle. Jednocześnie charakteryzuje tę naukę o informacji wyraźne nastawienie na łączenie wiedzy o informacji społecznej z wiedzą o wszelkich kategoriach zjawisk informacyjnych — w naukach formalnych, w przyrodzie i technice. Ten właśnie kierunek nauki o informacji wyznaczył intelektualne podstawy rozwoju nowoczesnych systemów informacyjnych, wykorzystujących zespolenie postępów wiedzy interdyscyplinarnej — od techniki po językoznawstwo, psychologię i fizjologię myślenia.

Dla czytelników książki M. Dembowskiej, zwłaszcza dla osób zainteresowanych aspekatami porównawczymi informatologii, ważne będzie zapoznanie się z książkami dwu autorek związanych z Instytutem Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Warszawskiego³. Obie te książki przynoszą solidną porcję wiedzy o zagranicznych osiągnięciach praktyki informacyjnej, która najpewniej nie mogłaby się rozwinąć bez podstaw zachodniej nauki o informacji. O tych kierunkach badań niewiele znajdziemy wiadomości w książce M. Dembowskiej. Rzecz jasna, są to gorzkie refleksje dotyczące przede wszystkim stanu polskiej rzeczywistości, ale także odnoszące się do opracowania M. Dembowskiej, które tę rzeczywistość opisuje. Nie odnajdujemy w nim znaków krytycznej oceny rozziewu, jaki dzieli polską informatologię od światowej nauki o informacji.

Bliska zakresowo recenzowanej książce, choć odległa pod wieloma względami, jest historia nauki o informacji wydana w 1989 r. w Stanach Zjednoczonych⁶. Obejmuje również 40-lecie rozwoju dyscypliny, która wprawdzie — jak powiedziano wyżej — nie jest tożsama z infor-matologią, jest jednak bardzo jej bliska, przede wszystkim ze względu na cele społeczne. Stąd też warto porównać niektóre elementy obydwu książek.

W ujęciu autorów amerykańskich rozwój i stan nauki o informacji pokazany jest przede wszystkim przez pryzmat indywidualności ludzkich, które tę naukę wykreowały, oraz cztery — zdaniem autorów najważniejsze — kierunki rozwoju działań praktyki i badań, pokazanych w silnym zespoleniu, o którym M. Dembowska pisała, prezentując model teoretyczny prak-seologicznej informatologiL U M. Dembowskiej nieobecne jest przedstawienie nauki o informacji

⁵ Por. przyp. 1.

¹ D. B. Lnicy, R. W. Trice: A history of information science 1945-1985. San Diego 1989.