4130653872

KATALOG STARYCH DRUKÓW 93

Jakuba Krausego i Kaspra Meusera, a superekslibris książęcy w kilku odmianach reprodukowano m in w pracach L Schunke oraz Ch. Schmidta ^u. Jest mało prawdopodobne, aby cytowany w katalogu PTPN herb był rzeczywiście superekslibrisem (brak tu przede wszystkim inicjałów AHZSC) Jest to zapewne plakietka, jednego z dwóch rodzajów (z herbem Saksonii lub portretem księda), jakie używane były w warsztatach introligatorskich południowych Niemiec. Tak też chyba rozumiała to Autorka katalogu, nie umieszczając wśród właścicieli omawianej pozycji ani księcia Augusta, ani bliżej nieokreślonego cesarza. Nie można jednak używać takich określeń niejako wymiennie, bowiem plakieta z herbem nie jest tym samym co superekslibris, o czym pisał już K. Piekarski^1S.

Jako przykład niekonsekwencji widocznej w tej części opracowania przytoczmy brak ujednolicenia formy opisu opraw pergaminowych: prawie każdą określono w inny sposób, np.: „k. perg. z zapisem rękopiśmiennym z XVI wiecznego mszału” (poz. 434), „perg. zapisany tekstem łac. XV? w.” (poz. 354), „pergaminowa karta z XVI wiecznego mszału” (poz. 35IX „perg. — fragment rękopisu XV? w.” (poz. 462 i dalsze).

Rozszerzone opisy w katalogu PTPN dotyczą tylko części opraw (ok. 130 na 554X większość bowiem druków ma oprawy typowe dla XIX w. (płótno, tekturę, półskórekX a niemała część — prawdopodobnie rozprute klocki introligatorskie —jest w ogóle jej pozbawiona. Rodzi się więc wątpliwość, czy warto było w tym wypadku podejmować się tak trudnego zadania, wymagającego dużego znawstwa przedmiotu, zwłaszcza jeżeli ma się do czynienia z niejednorodnym materiałem stanowiącym fragment wielu różnych księgozbiorów. Doceniając ambicje Autorki dostarczenia szerszej informacji, należy także stwierdzić, iż samo wyliczenie radełek i plakietek, nawet bezbłędne, nie jest jeszcze opisem oprawy. „Zbadanie (zarejestrowanie, skatalogowanie) danej oprawy ma cel podwójny: primo określenie miejsca i czasu jej powstania, secundo ocenę jej pod względem technicznym i artystycznym”¹⁶. Opisy w katalogu PTPN spełniają tylko niewielką część tych wymogów: podaje się daty opraw lub określa wiek (czasami w formie zagadki dla użytkownika, jak np. w poz. 549: „pocz. XIX w.; deski, sk., tłoki w stylu rokokowym... Metalowe okucia XVI? w.”). Ale poza jednym wypadkiem (oprawa poznańska, poz. 501) nie pokuszono się nawet o próbę określenia warsztatu czy miejsca wykonania oprawy. Szkoda też, iż nie odwołano się do istniejącej literatury. Dla badacza opraw szesnastowiecznych istnieje przecież fundamentalna praca K. Haeblera¹⁷, w której zarejestrowano większość używanych w XVI w. radełek i plakietek, a także wymieniono wielu introligatorów i rytowników. Opisane w katalogu PTPN oprawy mają typowe dla XVI w. motywy ozdobne. Należało raczej odesłać czytelnika do odpowiednich numerów u Haeblera. Uniknięto by w ten sposób paru nieścisłości oraz być może odpowiedziano by na własne znaki zapytania (poz. 130 — „inicjały rytownika [?] A. H.” poz. 237 — „z... inicjałami rytownika F. B. [?]”).

Ramy tej recenzji nie pozwalają na wymienienie wszystkich wątpliwości nasuwających się w trakcie przeglądania katalogu PTPN. Sprostujmy jednakże, iż podany w poz. 7 drukarz: „Nic. Froben” nie jest znany, a skrót „per Eusebium et Nicolai Fr. haeredes” należy odczytać jako „per Eusebium et Nicolai Fr[atris] haeredes”.

Poza wymienionymi już niekonsekwencjami dają się w omawianym katalogu zauważyć inne niedociągnięcia, spowodowane być może nie dość skrupulatną korektą drukarską. Chodzi np. o umieszczenie dzieła Piusa II De Polonia zarówno pod nazwą autora właściwego, jak i pod hasłem „Pisanus Alphonsus”, zamieszczenie odsyłacza od „Nicolaus de Błonie” do nieistniejącego hasła „Pszczółka Mikołaj”, opuszczenia w indeksach np. nazwisk drukarzy (poz. 304, 414) oraz niektórych zapisów proweniencyjnych (np. poz. 34, 195), pomyłki w odesłaniu do właściwych numerów katalogu, widoczne zwłaszcza w indeksie proweniencji (np. hasła: Biblioteka Wielko-polanów, Konar J., Koniecpolski M„ Stael A. i J., Steinfeld) nie mówiąc o literówkach (np. „Crosnensis” zamiast „Crosensis” — poz. 13, „[Krakowa]” zamiast „[Krokowa]” — poz. 58, „Carolino” zamiast „Carlino” — kilkakrotnie w indeksie drukarzy).

¹⁴ L Schunke Jakob Krause. Stullgard 1953. — Chr. Schmidt: Jakob Krause. Ein Kun&chsischen Hofbuchbinder des 16 Jhr. Lcipzig 1923.

K. Piekarski: O zadania .. s. 10.

¹¹ A Birkcnmajcn W sprawie rejestracji i katalogowania opraw zabytkowych. W: Studia nad książką poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego. Wrocław 1951 s. 110.

¹⁷ K. Haeblcr Rollen- und Plattenstempel des 16 Jhr. Unter Mitwirkung voo I. Schunke. Bd. 1-2. Lcipzig 1928-1929.