4130653867

88 RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA

KATALOG STARYCH DRUKÓW

Katalog starych druków Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk: polonica XVI wieku. Oprać. Elżbieta Stelmaszczyk. Poznań 1991, X, 194 s.

Omawiana publikacja Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (PTPN) jest drugim, poszerzonym i uzupełnionym katalogiem poloników XVI w. przechowywanych w Bibliotece tej instytucji. Pierwszy wykaz autorstwa Ludwiki Dobrzyńskiej-Rybickiej i Anieli Koehlerówny (cytowany w literaturze jako DRK) ukazał się w 1929 r.¹ Jego przydatność informacyjna — ze względu na stosowane wówczas zasady opisu, jak i zdarzające się błędy — jest niewielka. Wydawnictwo to spełniło zasadniczo tylko swoją funkcję podstawową, informując o zasobie poloników w PTPN. Dobrze więc się stało, iż przystąpiono do ponownego opracowania tego wartościowego zbioru, zawierającego wiele cennych i rzadkich druków renesansowych — „poloników czystej krwi", interesujących historyków literatury i kultury².

W obecnym katalogu przyjęto inną metodę opisu, określoną we wstępie jako „zbliżoną do formy stosowanej w katalogach późniejszych” (s. III), ale przede wszystkim „szczególny nacisk położono obecnie na wydobycie indywidualnych cech egzemplarza zawartych w proweniencji i oprawie” (s. III), czyli na te elementy opisu, które w DRK występowały sporadycznie. W stosunku do wydania przedwojennego powiększono też liczbę poloników; wiele z nich ujawniono w trakcie systematycznego opracowywania starego zasobu.

Katalog PTPN zbudowany jest według schematu wykształconego przez wcześniejsze wydawnictwa tego typu, tzn. zawiera: wstęp, wykaz literatury, opisy druków oraz indeksy drukarzy i proweniencji. Dodatkowo zamieszczono tu spis braków w stosunku do DRK (straty wojenne); nie ma natomiast konkordancji wiążących sygnatury biblioteczne z pozycją katalogu.

We wstępie podano skrótowo zasady opisu katalogowego oraz opracowania proweniencji. Znalazło się tu też parę istotnych informacji o starych inwentarzach i katalogach bibliotecznych, prowadzonych niemal od początku istnienia placówki. Odzwierciedlają one proces systematycznego narastania zbiorów, dlatego też zostały wykorzystane z pożytkiem przy opracowaniu znaków proweniencyjnych.

Katalog PTPN zawiera opisy 502 dzieł w 554 egzemplarzach. Są to wydawnictwa z 1. 1501-1600 z terenu całej ówczesnej Rzeczypospolitej, Prus Książęcych i Śląska. Polonika zagraniczne obejmują ponadto dzieła polskich autorów w różnych językach oraz utwory obce dedykowane Polakom bądź związane z Polską. Wprawdzie traktowanie jako poloników niektórych dzieł, np. geograficznych czy astronomicznych, zawierających tylko drobne wzmianki o Polsce (poz. 118, 421), lub dzieł odnoszących się do Henryka Walezego po jego ucieczce z tronu polskiego (poz. 194) może być dyskusyjne, ale nie będziemy tutaj rozważać pojęcia polonicum. Już K. Piekarski stwierdził, iż „określenie polonicum XVI stulecia przedstawiać będzie dużo trudności”^{3 4}. Odnotujmy jednakże, że Autorka tak samo traktuje tzw. polonika sensu stricto, jak i sensu largo (luźniej związane z Polską). Ma to konsekwencje w konstrukcji katalogu. Polonika sensu largo często są nie ujęte w Bibliografii polskiej Estreicherów, otrzymują zatem w omawianej publikacji pełniejszy opis. Dla druków tych przyjęto zasadę stosowaną w bibliografiach specjalnych starych druków: po skróconych danych bibliograficznych podaje się opis całego tytułu, z podziałem na wiersze i zachowaniem cech typograficznych.

Omawiany katalog wyróżnia się spośród innych podobnych publikacji tą metodą opisywania druków nieznanych Eistreicherom, a także obszerniejszymi informacjami o oprawach, co stanowi pewne nowum w dotychczasowej praktyce wydawniczej katalogów druków polskich XVI w. Znajdujemy w nim także nowe ustalenia typograficzne, m.in. dotyczące druku Jana Hallera (poz. 388) nie notowanego w zeszytach Poloniae Typographicae (Pol. Typ.)^Ą oraz wariantów nieznanych

1

   L. Dobrzyńska-Rybicka, A. Koc hl er ów na: Katalog druków polskich XVI w. znajdujących się w Bibliotece PTPN w Poznaniu. Poznań 1929.

2

   O bibliotece i narastaniu księgozbioru pisała rajn. L. Dobrzyńska-Rybicka: Biblioteka Tow. Przyjaciół Nauk. W: Biblioteki wielkopolskie i pomorskie. Poznań 1929 s. 39-69.

3

K. Piekarski: Zadania bibliografii polskiej XVI stulecia. W: IV Zjazd bibliotekarzy polskich w Warszawie. Warszawa 1936

a. 329.

4

Polonia typographlca saeculi sedecimt. Zbiór podobizn zasobu drukarskiego tłoczni polskich XVI stuleda. Z. 2: J. Haller. Oprać. K. Piekarski. Wyd. 2 przejrz. Wrocław 1963; Z. 4: J. Haller. Oprać. H. Kapełui. Wrocław 1962.