4130653869

90 RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA

informacja u Estreichera jest błędna). Z opisu w katalogu PTPN nie wynika, które wydanie znajduje się w tej bibliotece, nie podano bowiem także objętości. Trudno jest wprawdzie — mając jeden tylko egzemplarz — stwierdzić występowanie wariantów, ale tym bardziej należałoby zwrócić uwagę na opisy występujące w innych katalogach, a zauważone różnice starać się wyjaśnić. Nie wystarczy uwaga typu: „Pol. Typ. i Ossol. notują inną datę” (poz. 67) czy „E. notuje inną ilość s.” (poz. 35, 45). Kiedy np. w poz. 57 czytamy: „War.? — egz. PTPN wykazuje różnice w stos. do BUP [Biblioteka Uniwersytetu Poznańskiego — HM]. Posiada dodatkowo 8 k. nlb....” to rodzi się pytanie, kto właściwie powinien rozstrzygnąć, czy jest to wariant. A może któryś z tych egzemplarzy jest niekompletny? Żeby to wyjaśnić, osoba zainteresowana drukiem musi przeprowadzić odpowiednią kwerendę, a przecież autorka katalogu miała łatwy dostęp do obu egzemplarzy.

W katalogu PTPN zaskakuje sposób opisywania druków zdefektowanych. Omawiając we wstępie zasady opisu, Autorka użyła terminu „opis katalogowy”, rozumiejąc go — jak wynika z lektury tej pracy — nieco odmiennie niż to powszechnie przyjęto. Według np. Encyklopedii wiedzy o książce (łam 1679) jest to opis „uwzględniający wspólne cechy danego wydania oraz indywidualne dane egzemplarza”. Tymczasem w poznańskim katalogu podaje się tylko te dane, które zachowały się w egzemplarzach Biblioteki PTPN. Tak jest np. w poz. 306, 281, 296, gdzie objętość podano bez brakujących kart (w poz. 296 — od k. 42). Dotyczy to także przypadku, kiedy na podstawie literatury wiadomo, jak wygląda egzemplarz kompletny Psalmów w tłumaczeniu M. Reja (poz. 417), uwzględnionych w bibliografii I. Rostkowskiej¹⁰. Przy takim traktowaniu defektów zasada przyjęta dla druków nie notowanych u Estreichera traci swój sens — dzieła bez kart tytułowych pozbawione są automatycznie pełnych opisów (poz. 119, 344, 500). Jest to mniej istotne, kiedy mamy do czynienia np. z dziełem Cosmographia Sebastiana Munstera (poz. 344) — zawsze można zajrzeć do publikowanej bibliografii tego autora, nie cytowanej zresztą tutaj¹¹, ale wielka szkoda, jeżeli są to druki polskie, nigdzie do tej pory nie notowane. Tak jest m.in. w przypadku poz. 403. Opisany tu egzemplarz Postylli polskiej współwydanej z Historiami męki Jezusa Chrystusa przez J. Daubmanna w Królewcu w 1564 r. nie ma karty tytułowej i kart początkowych, wobec czego po umownym tytule umieszczono odpis kolofonu, a objętość podano, licząc od pierwszej zachowanej karty. Byłoby to zrozumiałe, gdybyśmy opisywali unikat. Wiadomo jednak (chociażby z t. 4 Drukarzy.-, s. 84), iż drugi pełny egzemplarz znajduje się w zbiorach BN. Można było zatem postarać się o uzupełnienie brakujących danych; okazałoby się wtedy, że druk ten ma 286 k., a nie — jak podano — 279. Oba te egzemplarze wykazują zresztą pewne różnice w sygnowaniu kart i kolofonie. Mamy tu więc do czynienia z odmiennym składem (wariantami) bądź pomyłką redakcyjną, czego nie sposób rozstrzygnąć bez zajrzenia do egzemplarza PTPN. Podobnie postąpiono przy podaniu objętości innego rzadkiego dzieła: Praktyki z biegów niebieskich... J. Musceniusza (poz. 347), niedokładnie opisanego także u Estreichera (E. 22, 640). Pomijając niezręczność zapisu w katalogu PTPN („Knlb. 8; sygn. A⁸”, a dalej: „Def.: brak knlb. od 9 do końca”), także i w tym przypadku istniała możliwość ustalenia poprawnego opisu. Dwa dalsze egzemplarze tego dzieła przechowywane są (według centralnego katalogu poloników XVI w. w BN) w bibliotekach krakowskich: Czartoryskich i Jagiellońskiej. Gdyby autorce udało się do nich dotrzeć i ustalić pełne, właściwe dane bibliograficze Postylli i Praktyki, byłyby to tym samym ich pierwsze poprawne w literaturze opisy.

Określanie objętości w ogóle dostarcza Autorce wielu problemów. Nie wiadomo dlaczego np. stosuje się dwa różne sposoby: raz z podaniem na początku sumy wszystkich kart (ta metoda przyjęta dla poloników XVI w. występuje częściej), a innym razem wymienia się karty i strony w kolejności występowania bez podania ich sumarycznej liczby (poz. 393, 405, 412, 464 i in.). Dziwnie też wyglądają druki z dokładnym odtworzeniem karty tytułowej, ale bez jakiejkolwiek informacji o objętości, ponieważ informacja ta występuje w innych cytowanych katalogach (poz. 41, 69, 121, 258, 346 i dalsze). W przypadku tych druków należy więc korzystać z kilku źródeł. Zdarzają się błędy przy liczeniu kart. Dotyczy to m.in. pierwodruku dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium (poz. 274: kart pocz. jest 6 — nie 7, wszystkich 202 — nie 204).

¹⁰ L Rosiło wska: Bibliografia dzid Mikołaja Reja. Wrocław 1970 poz. 19.

' K. H. Burmdttcr. Sebastian Munster. Eioc Bibliographie mit 22 Abbilduogeo. Wiesbaden 1964.