120139389

128 RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA

Tomkiewicza. Dlatego dla historyków książki ważna jest lektura omawianej tu publikacji. Z drugiej strony warto podkreślić, że zawarte w niej myśli zyskują egzemplifikację i konkretyzację w niewyeksponowanych na jej kartach źródłach bibliologicznych.

Nad wszystkimi rozważaniami i poczynaniami inteligencji polskiej pokolenia wojennego ciążyła świadomość, że straty kulturalne z samej swej istoty są nieodwracalne i niemożliwe do wyrównania w żaden sposób, nawet gdyby spełnione zostały wszystkie żądania rewindykacyjne i reparacyjne (a nie zostały spełnione). Dziś dobitniej jeszcze niż przed pół wiekiem jawi się luka kulturowa wytworzona przez wojnę i jej następstwa. Likwidacja skutków II wojny światowej w dziedzinie kultury, a zwłaszcza kultury książki jest niemożliwa. Trzeba tylko starać się o ich złagodzenie.

Barbara Bieńkowska

Maszynopis wpłynął do redakcji 13 maja 1994

FORMAT OPISU KSIĄŻEK

Format USMARC opisu katalogowego książek. Instrukcja wypełniania rekordu w VTLS. Oprać. M. Lenartowicz przy współpr. A. Paluszkiewicz i in. Warszawa 1993.

Recenzowanie tak starannie i profesjonalnie przygotowanego dokumentu byłoby prawdziwą przyjemnością, gdyby nie niepokój jaki budzi wybór tej właśnie amerykańskiej struktury rekordu dla systemu łączącego dużą grupę polskich bibliotek uczelnianych oraz sposób dostosowania do tej struktury polskich przepisów bibliograficznych.

Od formatu opisu dokumentów (formatu bibliograficznego) wymaga się przede wszystkim jednoznacznego oznaczenia wszystkich wyodrębnionych — zgodnie z normą i przepisami katalogowania — elementów i danych opisu bibliograficznego dokumentu oraz pozostałych elementów i danych, składających się na pełną pozycję zbioru informacji o dokumentach, wymaganą przez system. Oznaczenie takie umożliwia zgodną z oczekiwaniami pracę systemu, m.in. pozwala na automatyczne dostosowywanie pozycji zbioru informacji o dokumentach do potrzebnych w systemie — i poza nim — postaci (formatów) prezentacji, zarówno ekranowych, jak i edycyjnych, tym uzyskiwanie opisów niższych stopni szczegółowości (z — uprawnionym w świetle postanowień PN-82/N-01152/01 — wyborem elementów stopnia wyższego) oraz tworzenie pomocniczych zbiorów wyszukiwawczych bez zbędnych powtórzeń danych obecnych już we właściwej (wyszukiwawczej) formie w opisie. Testem prawidłowości struktury rekordu bibliograficznego z tego punktu widzenia jest sposób oznaczania elementów i danych 1 i 6 strefy opisu bibliograficznego sporządzonego zgodnie z zaleceniami ISBD. W strefie 1 tytułu i oznaczenia odpowiedzialności szczególnie ważne jest jednoznaczne oznaczenie tytułów równoległych i tytułów wszystkich prac współwydanych bez tytułu wspólnego, tak aby dane te nie musiały być dla celów wyszukiwawczych powtarzane w innych częściach rekordu, a także danych drugiego i pierwszego stopnia szczegółowości, tak aby dane te mogły być bez trudu automatycznie wybierane dla celów prezentacji (w tym edycji). Dodatkowym progiem trudności dla systemu oznaczników zawartości formatu jest — zwłaszcza w strefie 1, ale nie tylko — system znaków umownych ISBD. W zamierzeniu twórców tych międzynarodowych zaleceń znaki umowne miały pełnić taką samą funkcję, jak oznaczniki zawartości rekordu: identyfikować jednoznacznie wyodrębnione elementy i dane, umożliwiając prawidłowe wykorzystywanie opisów bibliograficznych, także w systemach zautomatyzowanych, niezależnie od zawartości oraz języka i alfabetu opisów. System znaków umownych ISBD nie odznacza się jednak wymaganą dla takiej funkcji jednoznacznością. Dotyczy to szczególnie strefy 1 opisu bibliograficznego, gdzie znak równości może poprzedzać zarówno tytuł równoległy, jak i równoległy dodatek do tytułu lub równoległe oznaczenie odpowiedzialności, średnik poprzedza tytuły następnych prac współwydanych bez tytułu wspólnego i kolejne oznaczenia odpowiedzialności, dwukropek — dodatek do tytułu lub tytuł tomu itp. Dlatego system znaków umownych nie może samodzielnie identyfikować elementów i danych opisu bibliograficznego w systemach zautomatyzowanych; formatowe oznaczniki zawartości zastępują