4130653862

84 RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA

wiele wspólnego i dla której punktem odniesienia przy czytaniu Instrukcji była wiedza o teorii języków informacyjno-wyszukiwawczych (jiw).

We Wstępie Autorka zaznacza: „zarówno w terminologii, jak i w tekście Instrukcji staraliśmy się podkreślić odrębność języka od jego zastosowania [.-] Staraliśmy się również podkreślić odmienność funkcji hasła przedmiotowego traktowanego jako adnotacja od hasła przedmiotowego będącego kluczem wyszukiwawczym” (s. 7). O ile pierwsza część stwierdzenia jest dla mnie jasna, ważna i trafna, o tyle druga rodzi dwa pytania. Czy adnotacyjna funkcja hasła przedmiotowego może być utożsamiana z funkcją nazywaną w teorii jiw funkcją metainformacyjną (czyli funkcją polegającą na informowaniu o innej utrwalonej informacji, np. dokumencie bibliotecznym), zaś funkcja hasła przedmiotowego jako klucza wyszukiwawczego z funkcją impresywną (wyszukiwawczą) jiw? Jeśli tak, to dlaczego zdecydowano się na wprowadzenie określeń: funkcja adnotacyjna i funkcja klucza wyszukiwawczego? Czy są one bliższe tradycji bibliotekarskiej, bardziej utrwalone w specjalistycznym języku bibliotekarzy? Druga wątpliwość dotyczy konsekwenq‘i dokonanego przez Autorkę rozróżnienia. Problematyczna wydaje się możliwość oddzialenia tych dwóch funkcji hasła przedmiotowego w praktyce przedmiotowania, a co ważniejsze — nie wydaje się, by rozróżnienie owo miało istotny wpływ na treść i sposób przedstawienia materiału w recenzowanej pracy.

Szczególną moją uwagę zwróciła omówiona w Instrukcji typologia tematów, dopowiedzeń i określników. Skoncentruję uwagę tylko na tematach. Zastosowano ich podział według dwóch kryteriów: kryterium formy (tematy ogólne: proste i wielowyrazowe; tematy jednostkowe: osobowe, etniczne, chronologiczne, geograficzne i toponimiczne, korporatywne, rzeczowe jednostkowe) oraz według kryterium funkcji i zakresu stosowania (tematy ogólne, w tym językowo-etniczne; tematy jednostkowe: osobowe, etniczne, chronologiczne, geograficzne i toponimiczne, korporatywne, rzeczowe jednostkowe). Te dwa podziały zdają się wyrażać dwa aspekty tej samej typologii, choć informacja taka explicite nie jest zawarta w Instrukcji. Inaczej mówiąc, każdy temat wyodrębniony według kryterium funkcji i zakresu stosowania jest wyrażany przez jakąś nazwę — ogólną lub jednostkową. Tematy ogólne z punktu widzenia ich zasięgu semantycznego są rzeczywiście bardzo trudne do scharakteryzowania. Autorka zdecydowała się jednak wymienić pewne kategorie semantyczne tematów ogólnych, takie jak np. nazwy: chorób, gatunków świata roślinnego i zwierzęcego oraz ich przedstawicieli, kamieni szlachetnych, przedstawicieli wyznań religijnych, kierunków i prądów filozoficznych, literackich, kulturalnych, społecznych. Dlaczego uznano, iż warto wskazać właśnie wymienione wyżej kategorie jako te, „które powinny być odzwierciedlone w postaci odpowiednich do ich nazw tematów ogólnych” (s. 48)? Odpowiedź na to pytanie zapewne wynika z jakichś względów praktycznych, gdyż teoretycznego uzasadnienia nie udaje się znaleźć. W części poświęconej tematom ogólnym samodzielny podrozdział poświęcono tylko tematom językowo-etnicznym³, charakteryzującym się tym, że „w nazwie ich zawarta jest informacja o przynależności językowej, etnicznej lub państwowej”. „Wyrażenia określające cechę językową, etniczną lub państwową możemy dodawać: a) do tematów z dziedziny literatury, np. Literatura amerykańska [...], b) do tematów z dziedziny językoznawstwa, gdzie oznacza cechę językową, np.: [...] Słownik⁴ rosyjsko-polski [.„], c) do tematów z dziedziny sztuki, gdzie oznacza cechę etniczną lub państwową, np.: [...] Rzeźba francuska [...], d) do tematów z dziedziny kultury, gdzie oznacza cechę etniczną lub państwową, np.: Pieśń ukraińska [...]” (s. 49). Zauważmy, iż cecha przynależności językowej, etnicznej czy państwowej zdominowała inne cechy wyrażane przez tematy, w kontekście których się pojawia. Znalazło to wyraz w samej nazwie tej grupy tematów. Nie jest jakby ważne, że chodzi o Literaturę, Rzeźbę, Pieśń, ale że jest to amerykańskie, francuskie, ukraińskie. Nie jest błędem wyodrębnianie takich tematów, jeśli są one potrzebne w katalogu przedmiotowym, uważam jednak za teoretycznie nieuzasadnione nazywanie ich tematami języko-wo-etnicznymi, gdyż nie odnoszą się one do obiektów językowo-etnicznych, a jedynie języko-wo-etnicznego nacechowania (punktu widzenia, aspektu) jakichś przedmiotów. Skoro mowa o tematach języka haseł przedmiotowych, to interesująca byłaby odpowiedź na pytanie, jakimi

Termin len w znaczeniu używanym w Instrukcji wprowadziła do literatury Jadwiga Ćwiekowa w publikacji Opracowanie przedmiotowe piśmiennictwa. (Problemy teoretyczne i praktyczne). Warszawa 1974.

⁴ Czy temat Słownik jest naprawdę tematem z dziedziny językoznawstwa?