5987092056

pierwiastków krytycznych, czyli pierwiastków o bardzo ograniczonych zasobach -stwierdzono np. ponadklarkowe zawartości berylu, galu i kobaltu (Strugała i in., 2014). W odpadach górnictwa węgla kamiennego stwierdzić można także nieco podwyższone zawartości radioaktywnych izotopów potasu, uranu i toru, których obecność jest związana z występowaniem fosforanów, monacytu i cyrkonu (Michalik, 2006; Rubin, 2005).

Zawartości potasu, wapnia, magnezu, azotu i fosforu w odpadach są ważne dla prowadzenia rekultywacji z użyciem odpadów, szczególnie z zastosowaniem metody bezglebowej (Strzyszcz, 2004). Zawartość potasu jest odpowiednio wysoka (Bojarska, Bzowski, 2012), natomiast pozostałe pierwiastki występują w ilościach niedostatecznych, szczególnie dotkliwy jest niedobór wapnia (Strzyszcz, 2004).

Zawartość węgla w odpadach jest zróżnicowana i może wynosić od 1 do ponad 20 % przy zawartości średniej 9,4 %. Obecność węgla stwarza potencjalne zagrożenie aktywnością termiczną odpadów w przypadku ich składowania lub użycia do robót inżynieryjnych i rekultywacji (Bojarska, Bzowski, 2012).

Procesy wietrzenia zdeponowanych odpadów powodują zmiany w składzie mineralnym, przejawiające się głównie w rozkładzie węglanów i pirytu. Szacuje się, że redukcja pirytu w ciągu kilkunastu lat może sięgać 90 %. Efektem wietrzenia jest również wzrost zawartości chlorytu, który powstaje w wyniku rozkładu skaleni, illitu i mik (Bzowski, Zawiślak, 2005; Gwoździewicz,2012).

Skład mineralny i chemiczny odpadów ulega znacznym modyfikacjom wskutek aktywności termicznej zdeponowanych odpadów. W strefach umiarkowanie przeobrażonych okruchy materiału zachowały pierwotne struktury skał, jednak zmieniło się zabarwienie z szarego i czarnego na ceglaste, co wynika z utlenienia minerałów żelaza i powstania hematytu Również kaolinit pod wpływem temperatury uległ dehydratacji i przeszedł w metakaolinit. W strefach intensywnie przeobrażonych termicznie materiał skalny uległ spieczeniu i sklejeniu w jednorodną masę. Większość minerałów (minerały ilaste, węglany) uległa termicznym przeobrażeniom lub rozpadowi. Charakterystyczna dla tych stref jest obecność szkliwa. W wyniku resublimacji gazów pożarowych powstają salmiak rodzimy, siarka rodzima oraz związki organiczne (Nowak, 2014).

2.3. Podstawowe formy zagospodarowania

Podstawowe kierunki gospodarczego wykorzystania odpadów to:

- redukcja "u źródła" na etapie projektowani oraz wykonywania robót górniczych,

9