plik


��PROFILAKTYKA CHOR�B NOWOTWOROWYCH 4 Beata Hoffman, Krzysztof Koper Stwierdzenie,�|e� lepiej�zapobiega,�ni|�leczy ,�jest� �jak�si�wydaje� �sze� roko�rozpowszechnione�i�ugruntowane�w�[wiadomo[ci�spoBecznej.�Pojawia� si�ono�czsto�zar�wno�w�[rodkach�masowego�przekazu,�gabinetach�lekar� skich,�szkoBach,�kontaktach�z�pracownikami�sBu|by�zdrowia�czy�przedstawi� cielami�najr�|niejszych�organizacji�zajmujcych�si�promowaniem�zdrowe� go�stylu�|ycia,�jak�i�podczas�codziennych�rozm�w�w�wielu�domach. W�praktyce�okazuje�si�jednak,�|e�profilaktyka�jest�czsto�niedocenia� na�i�przypisuje�si�jej�niejednokrotnie�rol�drugorzdn.�Zar�wno�spoBe� czeDstwo,�jak�i�lekarze�czstokro�skupiaj�uwag�na�problemach�diagno� styki�oraz�terapii,�pomijajc�olbrzymi�potencjaB�tkwicy�wBa[nie� w�profilaktyce� �pierwotnej�i�wt�rnej� �rozumianej�jako�szereg�dziaBaD� majcych�na�celu�zmniejszenie�prawdopodobieDstwa�zachorowania�na� nowotw�r�zBo[liwy. Dobrze�obrazujcym�przykBadem�znaczenia�profilaktyki�jest�populacja� palaczy.�Gdyby�zmniejszy�j�o�S!,�w�wczas�wskaznik�umieralno[ci�na�no� wotwory�wyni�sBby�10%�mniej,�ni|�ma�to�miejsce�w�chwili�obecnej�[13]. 4.1. Profilaktyka pierwotna Profilaktyk�pierwotn�nale|y�rozumie�jako�zapobieganie�nowotworom� zBo[liwym�poprzez�og�B�dziaBaD�majcych�na�celu�obni|enie�ryzyka�zachoro� wania�na�nowotw�r.�Jej�zadaniem�jest�zmniejszenie�umieralno[ci�oraz�zapa� dalno[ci�na�nowotwory�zBo[liwe�dziki�okre[leniu�czynnik�w�majcych� wpByw�na:�powstanie�choroby,�poznanie�mechanizm�w�jej�dziaBania�oraz� promowanie�zachowaD�prozdrowotnych�[14]. Badania�wpBywu�migracji�populacji�na�zapadalno[�na�nowotwory�oraz� r�|nice�w�czsto[ci�wystpowania�tych�chor�b�w�zale|no[ci�od�poBo|enia� 64 geograficznego�wskazuj,�|e�mo|na�im�zapobiega�przez�modyfikacj�nawy� k�w�oraz�czynnik�w�[rodowiskowych.�Trzeba�jednak�zaznaczy,�nie�zawsze� jest�to�mo|liwe. Aby�dziaBania�w�ramach�profilaktyki�pierwotnej�zostaBy�w�mo|liwie�naj� wBa[ciwszym�stopniu�ukierunkowane,�a�tak|e�najlepiej�przygotowane� i�wdra|ane�w�|ycie,�nale|y�pozna�czynniki�rakotw�rcze�oraz�czynniki�ryzy� ka.�ZostaBy�one�szeroko�om�wione�w�wielu�pozycjach�ksi|kowych�[6,�14]. 4.2. Profilaktyka wt�rna Profilaktyka�wt�rna,�czyli�wczesne�wykrywanie,�polega�na�badaniach�os�b� niemajcych�objaw�w�choroby�nowotworowej�w�celu�jej�rozpoznania�jesz� cze�w�okresie�bezobjawowym. Zdiagnozowanie�nowotworu�we�wczesnym�jego�stadium�(w�tzw.�fazie� przedinwazyjnej)�daje�ogromne�szanse�na�wyleczenie.�Terapia�jest�w�wczas� mniej�skomplikowana�i�nie�pochBania�tak�du|ych�[rodk�w�finansowych.�Nie� bez�znaczenia�jest�r�wnie|�wyeliminowanie�dBugotrwaBego�procesu�rehabili� tacji,�kalectwa�czy�te|�koszt�w�spoBecznych. Wczesne wykrywanie nowotwor�w realizowane jest przez: ��jednostki�poprzez�stosowanie�prozdrowotnych�zachowaD,�tj.�samokon� trol�piersi�i�zgBaszanie�si�na�profilaktyczne�badania�kontrolne, ��rutynowe�badania�wykonywane�przez�lekarzy�w�codziennej�pracy, ��realizacj�specjalnych�program�w�wykrywczych,�czyli�tzw.�badaD�prze� siewowych. 4.2.1. Badania profilaktyczne Badania�te�zalecane�s�przez�Polski�Komitet�Zwalczania�Raka�w�celu�wczes� nego�wykrywania�nowotwor�w,�takich�jak:�rak�piersi,�rak�szyjki�macicy,�rak� gruczoBu�krokowego,�rak�jelita�grubego�oraz�rak�sk�ry. Wczesne wykrywanie raka piersi Podstawowe�badania�w�profilaktyce�raka�piersi�to:�mammografia,�samobada� nie�piersi�oraz�badanie�fizykalne�piersi�przez�lekarza. Mammografia mo|e�wykry�zmiany�nowotworowe�na�2 4�lata�przed� tym,�nim�stan�si�klinicznie�jawne.�Wskazane�jest,�by�kobiety�po�34.�r|.�re� gularnie�si�na�ni�zgBaszaBy.�Pomidzy�35.�a�39.�r|.�powinny�one�wykona� przynajmniej�jedno�badanie,�w�wieku�40 49�lat�przystpowa�do�niego�co�2� lata,�a�midzy�50.�a�60.�r|.� �raz�w�roku.�Powy|ej�60.�r|.�mammografi�nale� |y�wykonywa�wedBug�zaleceD�lekarza� �zwykle�co�1,5�roku�do�2�lat�[2]. 65 Rycina 4.1. Pacjentka podczas wykonywania mammografii. Rycina 4.2. Zdjcie mammograficzne ze zmian nowotworow. 66 Tabela 4.1. Technika samobadania piersi StaD przed lustrem. Ogldnij swoje piersi i sprawdz, czy nie ma w nich nic, czego wcze[niej nie zauwa|yBa[, np. zmiany wypeBnienia lub wyniosBo[ci brodawek. Sprawdz, czy jedna z nich nie jest wcignita, czy sk�ra na piersi nie jest gdzie[ wcignita, czy nie tworzy si w niej zagBbienie, pofaBdowanie lub zBuszczenie nask�rka. Nastpnie okre[l wszystkie zmiany ksztaBtu piersi i odczucia napicia mi[ni klatki piersiowej. Nadal stojc przed lustrem, zaB�| rce na tyB gBowy i naciskaj. CaBy czas patrz uwa|nie, czy nie ukazuj si w piersiach zacignicia lub zagBbienia. Nastpnie poB�| rce na biodra i przesuD Bokcie r�wno najpierw do przodu, a p�zniej do tyBu. Nadal obserwuj piersi, czy nie zauwa|ysz asymetrii lub zagBbieD. Podczas kolejnych etap�w badania nie musisz patrze w lustro, gdy| najwa|niejsze w ich trakcie jest to, co wyczujesz pod palcami. T cz[ badania przeprowadza si na stojco  mo|esz to zrobi pod prysznicem lub w kpieli. Podnie[ lewe rami do g�ry. Nastpnie trzema lub czterema palcami prawej rki badaj dotykiem lew pier[  najpierw delikatnie przesuwajc je po sk�rze, potem lekko i nieco silniej naciskajc, zaczynajc od okolicy pachy, czyli g�rnej zewntrznej wiartki, potem przechodzc w d�B, bli|ej [rodka w kierunku mostka. Ruchy rki badajcej musz by delikatne, okr|ne, lekko naprzemiennie uciskajce. Powt�rz badanie na prawej piersi. Po zbadaniu piersi podnie[ lewe rami do g�ry i zbadaj lew brodawk: jej napicie, czy nie ma owrzodzeD, pkni nask�rka, wydzieliny. Postpuj podobnie, by zbada drug brodawk. Ten etap badania jest powt�rzeniem etapu 4. i 5., ale wykonuje si go na le|co. PoB�| si na plecach. Lew rk uB�| wysoko za gBow, a nastpnie powt�rz badanie lewej piersi i brodawki. Teraz r�wnie| musisz zwr�ci uwag na zmiany w konsystencji gruczoBu, czy nie ma w nim nowych zgrubieD lub guzk�w. Powt�rz badanie na drugiej piersi. 67 Kobiety�z�ryzykiem�rodzinnym�(gdy�u�krewnych�wystpowaBy�nowo� twory�zBo[liwe)�maj�zalecane�czstsze�kontrole.�Do�badania�piersi�stosuje� si�r�wnie|�ultrasonografi� �zwBaszcza�u�pacjentek�przed�35.�r|.�i�jako�bada� nie�uzupeBniajce. Najprostszym�i�najbardziej�dostpnym,�poniewa|�mo|liwym�do�przepro� wadzenia�samemu,�badaniem�w�zakresie�wczesnego�wykrywania�nowotwo� r�w�piersi�jest�badanie palpacyjne.�Wikszo[�wyczuwalnych�guzk�w� mo|na�ujawni�w�ten�wBa[nie�spos�b.�Dlatego�te|�kobiety,�poczwszy�od�20.� r|.,�powinny�wykonywa�takie�badania�regularnie�co�miesic,�najlepiej�ty� dzieD�po�zakoDczeniu�miesiczki�(je[li�nie�miesiczkuj,�mog�je�wykony� wa�w�dowolnym�terminie�z�zastrze|eniem,�aby�byB�to�zawsze�ten�sam�dzieD� miesica).�Zaleca�si,�by�badanie�palpacyjne�obejmowaBo�zawsze�obie�piersi� oraz�wzBy�chBonne�po�obydwu�stronach�ciaBa.�Nale|y�tak|e�wzi�pod�uwa� g�faBdy�pachowe�i�d�B�pachowy.�Szczeg�ln�uwag�powinno�si�zwr�ci�na� g�rny�boczny�kwadrant�gruczoBu�sutkowego,�poniewa|�okoBo�50%�zBo[li� wych�nowotwor�w�piersi�lokalizuje�si�wBa[nie�w�tym�miejscu.�MaBe�guzki� najtrudniej�jest�zauwa|y�w�cz[ci�centralnej�gruczoBu. Technika�samobadania�piersi zostaBa�przedstawiona�w�tabeli�4.1.�Jest�to� bardzo�skuteczna�metoda�wczesnego�wykrywania�raka�piersi. Ka|da�kobieta�po�30.�r|.�powinna�raz�w�roku�bada�piersi�u�lekarza�spe� cjalisty�(lekarza�pierwszego�kontaktu,�onkologa,�ginekologa). Wczesne wykrywanie raka szyjki macicy Podstawowym�badaniem�profilaktycznym�w�przypadku�raka�szyjki�macicy� jest�badanie cytologiczne.�Umo|liwia�ono�rozpoznanie�wczesnych�postaci� nowotworu�oraz�stan�w�przedrakowych.�Nie�wymaga�specjalistycznego� sprztu�i�mo|e�by�wykonane�w�ka|dym�gabinecie�ginekologicznym.�PoBo|� na�majca�uprawnienia�za�pomoc�wziernika�pobiera�tr�jzbn�szczoteczk� materiaB�do�badania�cytologicznego�z�dw�ch�miejsc:�z�tarczy�cz[ci�pochwo� wej�i�z�kanaBu�szyjki�macicy.�Wynik�cytologii�jest�zazwyczaj�gotowy�po�3 4� dniach.�Badanie�wykonuje�si�w�pierwszej�poBowie�cyklu�miesiczkowego.� U�kobiet,�kt�re�rozpoczBy�|ycie�pBciowe�(bez�wzgldu�na�wiek)�bdz�s� midzy�30.�a�60.�r|.,�powinno�by�przeprowadzane�raz�w�roku�podczas�kon� trolnej�wizyty�u�ginekologa,�nie�rzadziej�ni|�co�3�lata�[12]. Wczesne wykrywanie raka gruczoBu krokowego Ka|dy�m|czyzna�po�50.�r|.�powinien�si�podda�badaniu�lekarskiemu�per rectum.�Umo|liwia�ono�sprawdzenie�stanu�odbytu,�kanaBu�odbytu�oraz�od� bytnicy.�W�ten�spos�b�mo|na�te|�zbada�narzdy�znajdujce�si�w�ssiedz� twie�odbytnicy. 68 Oznaczenie st|enia swoistego antygenu gruczoBu krokowego (PSA  �prostate�specific�antigen),�czyli�substancji�wydzielanej�przez�zdrowe�ko� m�rki�gruczoBu�krokowego�do�nasienia�i�w�niewielkiej�ilo[ci�do�krwi,�jest� kolejnym�sposobem�na�wykrycie�raka�w�wyniku�zastosowania�badaD�prze� siewowych.�Zwikszenie�st|enia�PSA�w�surowicy�mo|na�stwierdzi�wcze[� niej,�ni|�wystpi�jakiekolwiek�objawy�choroby.�Wykonanie�badania�zaleca� ne�jest�raz�w�roku�u�m|czyzn�po�50.�r|.�[1]. Wczesne wykrywanie raka jelita grubego Objawy�ze�strony�przewodu�pokarmowego,�takie�jak�zaburzenia�wypr�|nia� nia,�podbarwiony�krwi�stolec�czy�te|�krwawienie�z�odbytu,�mog�by�ozna� k�stan�w�przedrakowych�lub�raka�jelita�grubego. Badanie per rectum�pozwala�na�wykrycie�nowotwor�w�odbytnicy.�Na� le|y�pamita,�|e�a|�50%�rak�w�odbytnicy�(co�stanowi�30%�wszystkich�ra� k�w�jelita�grubego)�mo|e�zosta�zdiagnozowanych�dziki�temu�badaniu. Test na krew utajon w kale�ujawnia�[ladowe�ilo[ci�krwi,�kt�re�nie� zmieniaj�koloru�stolca.�W�przypadku�wyniku�dodatniego�wskazane�jest�wy� konanie�sigmoidoskopii,�kolonoskopii�lub�badania�radiologicznego. Badania endoskopowe�(sigmoidoskopia�i�kolonoskopia)�pozwalaj�nie� tylko�wykry�wczesne�raki�jelita,�ale�tak|e�usun�niewielkie�zmiany�bdce� stanami�przedrakowymi�[11]. Wczesne wykrywanie raka sk�ry i czerniaka Nowotw�r�zBo[liwy�sk�ry�(rak,�czerniak)�mo|e�by�caBkowicie�wyleczony,� je[li�zostanie�bardzo�wcze[nie�wykryty. Aby umo|liwi wczesne rozpoznanie, wskazane jest: ��badanie�lekarskie�w�razie�pojawienia�si�niepokojcych�objaw�w, ��samobadanie� �ogldanie�sk�ry�raz�w�miesicu, ��coroczne�badanie�lekarskie�sk�ry, ��unikanie�oraz�ograniczanie�przebywania�na�sBoDcu,�szczeg�lnie�midzy� godzin�10�a�13, ��stosowanie�krem�w�z�filtrem�UV, ��noszenie�odzie|y�ochronnej, ��przyjmowanie�hormon�w�tylko�pod�kontrol�lekarza�[5]. 4.2.2. Badania przesiewowe Badania�przesiewowe�(skrining)�s�to�dziaBania�diagnostyczne�prowadzone� na�ludziach�zdrowych,�ale�bdcych�w�grupie�podwy|szonego�ryzyka�zacho� rowania�na�konkretny�nowotw�r�(np.�w�pewnym�wieku).�Maj�na�celu� wczesne�wykrycie�choroby�bdz�nawet�stanu�przedrakowego.�{eby�mogBy� 69 osign�sw�j�cel,�musz�by�przeprowadzane�w[r�d�mo|liwie�najwikszej� liczby�os�b�bdcych�w�grupie�podwy|szonego�ryzyka�oraz� �co�wa|ne� � przez�wiele�lat�[4]. Badania genetyczne Jedn�z�przyczyn�tak�du|ej�umieralno[ci�z�powodu�nowotwor�w�jest�maBa� liczba�badaD�przesiewowych,�w�tym�badaD�genetycznych,�dziki�kt�rym� mo|na�by�rozpoznawa�osoby�obarczone�ryzykiem�genetycznym. Istnieje�mo|liwo[�wykonania�test�w genetycznych,�np.�w�celu�wykry� cia�w�genach�BRCA1�i�BRCA2�mutacji.�Ich�obecno[�predysponuje�do�zacho� rowania�na�raka�piersi�i�jajnika�oraz�w�mniejszym�stopniu�na�nowotwory:� gruczoBu�krokowego,�okr|nicy,�krtani,�a�tak|e�trzustki.�Ponadto�podwy|szo� ne�ryzyko�chor�b�nowotworowych�okre[la�si�na�podstawie�wywiadu�(an� kiety)�[8,�9]. Dziki�genetycznym badaniom DNA�mo|na�wcze[nie�wykry�zagro|e� nie�dziedzicznym�rakiem�piersi.�U�czBonk�w�rodzin,�w�kt�rych�wystpuj� dziedziczne�nowotwory,�mog�by�wykonywane�badania�DNA�w�genetycz� nych�poradniach�onkologicznych�[6]. Do�os�b,�kt�re�w�pierwszej�kolejno[ci�powinny�zosta�objte�testami�ge� netycznymi,�nale|: ��pacjenci,�kt�rzy�zachorowali�ju|�na�raka, ��osoby,�kt�re�miaBy�co�najmniej�dw�ch�krewnych�chorujcych�na�nowo� tw�r, ��bliscy�krewni�tych,�u�kt�rych�wystpiBy�nowotwory,�zwBaszcza�rak�piersi� i�jajnika, ��czBonkowie�rodzin,�u�kt�rych�wystpiBo�kilka�r�|nych�nowotwor�w� (u�krewnych), ��kobiety�planujce�podjcie�decyzji�o�hormonalnym�leczeniu�zastpczym� po�menopauzie�albo�poddajce�si�takiemu�leczeniu, ��kobiety�planujce�zastosowanie�hormon�w�(np.�przy�antykoncepcji)�lub� przyjmujce�hormony�[4]. 70

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Profilaktyka nowotworów złośliwych ze szczególnym uwzględnieniem raka jamy ustnej
Profilaktyka nowotworów z zastosowaniem wtórnych substancji roślinnych
Znaczenie warzyw kapustnych w profilaktyce nowotworów
profile
profile
profil?
profile
Wyklad 5 Nowotwory skory
profil?
profile
Białka szoku cieplnego – nowy marker w diagnostyce patomorfologicznej nowotworów gruczołu sutkowego
07 Kulisy leczenia nowotworów
profile
profile
Profilaktyka pierwotna i wtorna udarow mozgu

więcej podobnych podstron