plik


ÿþPROFILAKTYKA CHORÓB NOWOTWOROWYCH 4 Beata Hoffman, Krzysztof Koper Stwierdzenie, |e  lepiej zapobiega, ni| leczy , jest   jak si wydaje   sze­ roko rozpowszechnione i ugruntowane w [wiadomo[ci spoBecznej. Pojawia  si ono czsto zarówno w [rodkach masowego przekazu, gabinetach lekar­ skich, szkoBach, kontaktach z pracownikami sBu|by zdrowia czy przedstawi­ cielami najró|niejszych organizacji zajmujcych si promowaniem zdrowe­ go stylu |ycia, jak i podczas codziennych rozmów w wielu domach. W praktyce okazuje si jednak, |e profilaktyka jest czsto niedocenia­ na i przypisuje si jej niejednokrotnie rol drugorzdn. Zarówno spoBe­ czeDstwo, jak i lekarze czstokro skupiaj uwag na problemach diagno­ styki oraz terapii, pomijajc olbrzymi potencjaB tkwicy wBa[nie  w profilaktyce   pierwotnej i wtórnej   rozumianej jako szereg dziaBaD  majcych na celu zmniejszenie prawdopodobieDstwa zachorowania na  nowotwór zBo[liwy. Dobrze obrazujcym przykBadem znaczenia profilaktyki jest populacja  palaczy. Gdyby zmniejszy j o S!, wówczas wskaznik umieralno[ci na no­ wotwory wyniósBby 10% mniej, ni| ma to miejsce w chwili obecnej [13]. 4.1. Profilaktyka pierwotna Profilaktyk pierwotn nale|y rozumie jako zapobieganie nowotworom  zBo[liwym poprzez ogóB dziaBaD majcych na celu obni|enie ryzyka zachoro­ wania na nowotwór. Jej zadaniem jest zmniejszenie umieralno[ci oraz zapa­ dalno[ci na nowotwory zBo[liwe dziki okre[leniu czynników majcych  wpByw na: powstanie choroby, poznanie mechanizmów jej dziaBania oraz  promowanie zachowaD prozdrowotnych [14]. Badania wpBywu migracji populacji na zapadalno[ na nowotwory oraz  ró|nice w czsto[ci wystpowania tych chorób w zale|no[ci od poBo|enia  64 geograficznego wskazuj, |e mo|na im zapobiega przez modyfikacj nawy­ ków oraz czynników [rodowiskowych. Trzeba jednak zaznaczy, nie zawsze  jest to mo|liwe. Aby dziaBania w ramach profilaktyki pierwotnej zostaBy w mo|liwie naj­ wBa[ciwszym stopniu ukierunkowane, a tak|e najlepiej przygotowane  i wdra|ane w |ycie, nale|y pozna czynniki rakotwórcze oraz czynniki ryzy­ ka. ZostaBy one szeroko omówione w wielu pozycjach ksi|kowych [6, 14]. 4.2. Profilaktyka wtórna Profilaktyka wtórna, czyli wczesne wykrywanie, polega na badaniach osób  niemajcych objawów choroby nowotworowej w celu jej rozpoznania jesz­ cze w okresie bezobjawowym. Zdiagnozowanie nowotworu we wczesnym jego stadium (w tzw. fazie  przedinwazyjnej) daje ogromne szanse na wyleczenie. Terapia jest wówczas  mniej skomplikowana i nie pochBania tak du|ych [rodków finansowych. Nie  bez znaczenia jest równie| wyeliminowanie dBugotrwaBego procesu rehabili­ tacji, kalectwa czy te| kosztów spoBecznych. Wczesne wykrywanie nowotworów realizowane jest przez: „„jednostki poprzez stosowanie prozdrowotnych zachowaD, tj. samokon­ trol piersi i zgBaszanie si na profilaktyczne badania kontrolne, „„rutynowe badania wykonywane przez lekarzy w codziennej pracy, „„realizacj specjalnych programów wykrywczych, czyli tzw. badaD prze­ siewowych. 4.2.1. Badania profilaktyczne Badania te zalecane s przez Polski Komitet Zwalczania Raka w celu wczes­ nego wykrywania nowotworów, takich jak: rak piersi, rak szyjki macicy, rak  gruczoBu krokowego, rak jelita grubego oraz rak skóry. Wczesne wykrywanie raka piersi Podstawowe badania w profilaktyce raka piersi to: mammografia, samobada­ nie piersi oraz badanie fizykalne piersi przez lekarza. Mammografia mo|e wykry zmiany nowotworowe na 2 4 lata przed  tym, nim stan si klinicznie jawne. Wskazane jest, by kobiety po 34. r|. re­ gularnie si na ni zgBaszaBy. Pomidzy 35. a 39. r|. powinny one wykona  przynajmniej jedno badanie, w wieku 40 49 lat przystpowa do niego co 2  lata, a midzy 50. a 60. r|.   raz w roku. Powy|ej 60. r|. mammografi nale­ |y wykonywa wedBug zaleceD lekarza   zwykle co 1,5 roku do 2 lat [2]. 65 Rycina 4.1. Pacjentka podczas wykonywania mammografii. Rycina 4.2. Zdjcie mammograficzne ze zmian nowotworow. 66 Tabela 4.1. Technika samobadania piersi StaD przed lustrem. Ogldnij swoje piersi i sprawdz, czy nie ma w nich nic, czego wcze[niej nie zauwa|yBa[, np. zmiany wypeBnienia lub wyniosBo[ci brodawek. Sprawdz, czy jedna z nich nie jest wcignita, czy skóra na piersi nie jest gdzie[ wcignita, czy nie tworzy si w niej zagBbienie, pofaBdowanie lub zBuszczenie naskórka. Nastpnie okre[l wszystkie zmiany ksztaBtu piersi i odczucia napicia mi[ni klatki piersiowej. Nadal stojc przed lustrem, zaBó| rce na tyB gBowy i naciskaj. CaBy czas patrz uwa|nie, czy nie ukazuj si w piersiach zacignicia lub zagBbienia. Nastpnie poBó| rce na biodra i przesuD Bokcie równo najpierw do przodu, a pózniej do tyBu. Nadal obserwuj piersi, czy nie zauwa|ysz asymetrii lub zagBbieD. Podczas kolejnych etapów badania nie musisz patrze w lustro, gdy| najwa|niejsze w ich trakcie jest to, co wyczujesz pod palcami. T cz[ badania przeprowadza si na stojco  mo|esz to zrobi pod prysznicem lub w kpieli. Podnie[ lewe rami do góry. Nastpnie trzema lub czterema palcami prawej rki badaj dotykiem lew pier[  najpierw delikatnie przesuwajc je po skórze, potem lekko i nieco silniej naciskajc, zaczynajc od okolicy pachy, czyli górnej zewntrznej wiartki, potem przechodzc w dóB, bli|ej [rodka w kierunku mostka. Ruchy rki badajcej musz by delikatne, okr|ne, lekko naprzemiennie uciskajce. Powtórz badanie na prawej piersi. Po zbadaniu piersi podnie[ lewe rami do góry i zbadaj lew brodawk: jej napicie, czy nie ma owrzodzeD, pkni naskórka, wydzieliny. Postpuj podobnie, by zbada drug brodawk. Ten etap badania jest powtórzeniem etapu 4. i 5., ale wykonuje si go na le|co. PoBó| si na plecach. Lew rk uBó| wysoko za gBow, a nastpnie powtórz badanie lewej piersi i brodawki. Teraz równie| musisz zwróci uwag na zmiany w konsystencji gruczoBu, czy nie ma w nim nowych zgrubieD lub guzków. Powtórz badanie na drugiej piersi. 67 Kobiety z ryzykiem rodzinnym (gdy u krewnych wystpowaBy nowo­ twory zBo[liwe) maj zalecane czstsze kontrole. Do badania piersi stosuje  si równie| ultrasonografi   zwBaszcza u pacjentek przed 35. r|. i jako bada­ nie uzupeBniajce. Najprostszym i najbardziej dostpnym, poniewa| mo|liwym do przepro­ wadzenia samemu, badaniem w zakresie wczesnego wykrywania nowotwo­ rów piersi jest badanie palpacyjne. Wikszo[ wyczuwalnych guzków  mo|na ujawni w ten wBa[nie sposób. Dlatego te| kobiety, poczwszy od 20.  r|., powinny wykonywa takie badania regularnie co miesic, najlepiej ty­ dzieD po zakoDczeniu miesiczki (je[li nie miesiczkuj, mog je wykony­ wa w dowolnym terminie z zastrze|eniem, aby byB to zawsze ten sam dzieD  miesica). Zaleca si, by badanie palpacyjne obejmowaBo zawsze obie piersi  oraz wzBy chBonne po obydwu stronach ciaBa. Nale|y tak|e wzi pod uwa­ g faBdy pachowe i dóB pachowy. Szczególn uwag powinno si zwróci na  górny boczny kwadrant gruczoBu sutkowego, poniewa| okoBo 50% zBo[li­ wych nowotworów piersi lokalizuje si wBa[nie w tym miejscu. MaBe guzki  najtrudniej jest zauwa|y w cz[ci centralnej gruczoBu. Technika samobadania piersi zostaBa przedstawiona w tabeli 4.1. Jest to  bardzo skuteczna metoda wczesnego wykrywania raka piersi. Ka|da kobieta po 30. r|. powinna raz w roku bada piersi u lekarza spe­ cjalisty (lekarza pierwszego kontaktu, onkologa, ginekologa). Wczesne wykrywanie raka szyjki macicy Podstawowym badaniem profilaktycznym w przypadku raka szyjki macicy  jest badanie cytologiczne. Umo|liwia ono rozpoznanie wczesnych postaci  nowotworu oraz stanów przedrakowych. Nie wymaga specjalistycznego  sprztu i mo|e by wykonane w ka|dym gabinecie ginekologicznym. PoBo|­ na majca uprawnienia za pomoc wziernika pobiera trójzbn szczoteczk  materiaB do badania cytologicznego z dwóch miejsc: z tarczy cz[ci pochwo­ wej i z kanaBu szyjki macicy. Wynik cytologii jest zazwyczaj gotowy po 3 4  dniach. Badanie wykonuje si w pierwszej poBowie cyklu miesiczkowego.  U kobiet, które rozpoczBy |ycie pBciowe (bez wzgldu na wiek) bdz s  midzy 30. a 60. r|., powinno by przeprowadzane raz w roku podczas kon­ trolnej wizyty u ginekologa, nie rzadziej ni| co 3 lata [12]. Wczesne wykrywanie raka gruczoBu krokowego Ka|dy m|czyzna po 50. r|. powinien si podda badaniu lekarskiemu per rectum. Umo|liwia ono sprawdzenie stanu odbytu, kanaBu odbytu oraz od­ bytnicy. W ten sposób mo|na te| zbada narzdy znajdujce si w ssiedz­ twie odbytnicy. 68 Oznaczenie st|enia swoistego antygenu gruczoBu krokowego (PSA   prostate specific antigen), czyli substancji wydzielanej przez zdrowe ko­ mórki gruczoBu krokowego do nasienia i w niewielkiej ilo[ci do krwi, jest  kolejnym sposobem na wykrycie raka w wyniku zastosowania badaD prze­ siewowych. Zwikszenie st|enia PSA w surowicy mo|na stwierdzi wcze[­ niej, ni| wystpi jakiekolwiek objawy choroby. Wykonanie badania zaleca­ ne jest raz w roku u m|czyzn po 50. r|. [1]. Wczesne wykrywanie raka jelita grubego Objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak zaburzenia wypró|nia­ nia, podbarwiony krwi stolec czy te| krwawienie z odbytu, mog by ozna­ k stanów przedrakowych lub raka jelita grubego. Badanie per rectum pozwala na wykrycie nowotworów odbytnicy. Na­ le|y pamita, |e a| 50% raków odbytnicy (co stanowi 30% wszystkich ra­ ków jelita grubego) mo|e zosta zdiagnozowanych dziki temu badaniu. Test na krew utajon w kale ujawnia [ladowe ilo[ci krwi, które nie  zmieniaj koloru stolca. W przypadku wyniku dodatniego wskazane jest wy­ konanie sigmoidoskopii, kolonoskopii lub badania radiologicznego. Badania endoskopowe (sigmoidoskopia i kolonoskopia) pozwalaj nie  tylko wykry wczesne raki jelita, ale tak|e usun niewielkie zmiany bdce  stanami przedrakowymi [11]. Wczesne wykrywanie raka skóry i czerniaka Nowotwór zBo[liwy skóry (rak, czerniak) mo|e by caBkowicie wyleczony,  je[li zostanie bardzo wcze[nie wykryty. Aby umo|liwi wczesne rozpoznanie, wskazane jest: „„badanie lekarskie w razie pojawienia si niepokojcych objawów, „„samobadanie   ogldanie skóry raz w miesicu, „„coroczne badanie lekarskie skóry, „„unikanie oraz ograniczanie przebywania na sBoDcu, szczególnie midzy  godzin 10 a 13, „„stosowanie kremów z filtrem UV, „„noszenie odzie|y ochronnej, „„przyjmowanie hormonów tylko pod kontrol lekarza [5]. 4.2.2. Badania przesiewowe Badania przesiewowe (skrining) s to dziaBania diagnostyczne prowadzone  na ludziach zdrowych, ale bdcych w grupie podwy|szonego ryzyka zacho­ rowania na konkretny nowotwór (np. w pewnym wieku). Maj na celu  wczesne wykrycie choroby bdz nawet stanu przedrakowego. {eby mogBy  69 osign swój cel, musz by przeprowadzane w[ród mo|liwie najwikszej  liczby osób bdcych w grupie podwy|szonego ryzyka oraz   co wa|ne    przez wiele lat [4]. Badania genetyczne Jedn z przyczyn tak du|ej umieralno[ci z powodu nowotworów jest maBa  liczba badaD przesiewowych, w tym badaD genetycznych, dziki którym  mo|na by rozpoznawa osoby obarczone ryzykiem genetycznym. Istnieje mo|liwo[ wykonania testów genetycznych, np. w celu wykry­ cia w genach BRCA1 i BRCA2 mutacji. Ich obecno[ predysponuje do zacho­ rowania na raka piersi i jajnika oraz w mniejszym stopniu na nowotwory:  gruczoBu krokowego, okr|nicy, krtani, a tak|e trzustki. Ponadto podwy|szo­ ne ryzyko chorób nowotworowych okre[la si na podstawie wywiadu (an­ kiety) [8, 9]. Dziki genetycznym badaniom DNA mo|na wcze[nie wykry zagro|e­ nie dziedzicznym rakiem piersi. U czBonków rodzin, w których wystpuj  dziedziczne nowotwory, mog by wykonywane badania DNA w genetycz­ nych poradniach onkologicznych [6]. Do osób, które w pierwszej kolejno[ci powinny zosta objte testami ge­ netycznymi, nale|: „„pacjenci, którzy zachorowali ju| na raka, „„osoby, które miaBy co najmniej dwóch krewnych chorujcych na nowo­ twór, „„bliscy krewni tych, u których wystpiBy nowotwory, zwBaszcza rak piersi  i jajnika, „„czBonkowie rodzin, u których wystpiBo kilka ró|nych nowotworów  (u krewnych), „„kobiety planujce podjcie decyzji o hormonalnym leczeniu zastpczym  po menopauzie albo poddajce si takiemu leczeniu, „„kobiety planujce zastosowanie hormonów (np. przy antykoncepcji) lub  przyjmujce hormony [4]. 70

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Profilaktyka nowotworów złośliwych ze szczególnym uwzględnieniem raka jamy ustnej
Profilaktyka nowotworów z zastosowaniem wtórnych substancji roślinnych
Znaczenie warzyw kapustnych w profilaktyce nowotworów
profile
profile
profil?
profile
Wyklad 5 Nowotwory skory
profil?
profile
Białka szoku cieplnego – nowy marker w diagnostyce patomorfologicznej nowotworów gruczołu sutkowego
07 Kulisy leczenia nowotworów
profile
profile
Profilaktyka pierwotna i wtorna udarow mozgu

więcej podobnych podstron