��PROFILAKTYKA CHOR�B
NOWOTWOROWYCH 4
Beata Hoffman, Krzysztof Koper
Stwierdzenie,�|e� lepiej�zapobiega,�ni|�leczy ,�jest� �jak�si�wydaje� �sze�
roko�rozpowszechnione�i�ugruntowane�w�[wiadomo[ci�spoBecznej.�Pojawia�
si�ono�czsto�zar�wno�w�[rodkach�masowego�przekazu,�gabinetach�lekar�
skich,�szkoBach,�kontaktach�z�pracownikami�sBu|by�zdrowia�czy�przedstawi�
cielami�najr�|niejszych�organizacji�zajmujcych�si�promowaniem�zdrowe�
go�stylu�|ycia,�jak�i�podczas�codziennych�rozm�w�w�wielu�domach.
W�praktyce�okazuje�si�jednak,�|e�profilaktyka�jest�czsto�niedocenia�
na�i�przypisuje�si�jej�niejednokrotnie�rol�drugorzdn.�Zar�wno�spoBe�
czeDstwo,�jak�i�lekarze�czstokro�skupiaj�uwag�na�problemach�diagno�
styki�oraz�terapii,�pomijajc�olbrzymi�potencjaB�tkwicy�wBa[nie�
w�profilaktyce� �pierwotnej�i�wt�rnej� �rozumianej�jako�szereg�dziaBaD�
majcych�na�celu�zmniejszenie�prawdopodobieDstwa�zachorowania�na�
nowotw�r�zBo[liwy.
Dobrze�obrazujcym�przykBadem�znaczenia�profilaktyki�jest�populacja�
palaczy.�Gdyby�zmniejszy�j�o�S!,�w�wczas�wskaznik�umieralno[ci�na�no�
wotwory�wyni�sBby�10%�mniej,�ni|�ma�to�miejsce�w�chwili�obecnej�[13].
4.1. Profilaktyka pierwotna
Profilaktyk�pierwotn�nale|y�rozumie�jako�zapobieganie�nowotworom�
zBo[liwym�poprzez�og�B�dziaBaD�majcych�na�celu�obni|enie�ryzyka�zachoro�
wania�na�nowotw�r.�Jej�zadaniem�jest�zmniejszenie�umieralno[ci�oraz�zapa�
dalno[ci�na�nowotwory�zBo[liwe�dziki�okre[leniu�czynnik�w�majcych�
wpByw�na:�powstanie�choroby,�poznanie�mechanizm�w�jej�dziaBania�oraz�
promowanie�zachowaD�prozdrowotnych�[14].
Badania�wpBywu�migracji�populacji�na�zapadalno[�na�nowotwory�oraz�
r�|nice�w�czsto[ci�wystpowania�tych�chor�b�w�zale|no[ci�od�poBo|enia�
64
geograficznego�wskazuj,�|e�mo|na�im�zapobiega�przez�modyfikacj�nawy�
k�w�oraz�czynnik�w�[rodowiskowych.�Trzeba�jednak�zaznaczy,�nie�zawsze�
jest�to�mo|liwe.
Aby�dziaBania�w�ramach�profilaktyki�pierwotnej�zostaBy�w�mo|liwie�naj�
wBa[ciwszym�stopniu�ukierunkowane,�a�tak|e�najlepiej�przygotowane�
i�wdra|ane�w�|ycie,�nale|y�pozna�czynniki�rakotw�rcze�oraz�czynniki�ryzy�
ka.�ZostaBy�one�szeroko�om�wione�w�wielu�pozycjach�ksi|kowych�[6,�14].
4.2. Profilaktyka wt�rna
Profilaktyka�wt�rna,�czyli�wczesne�wykrywanie,�polega�na�badaniach�os�b�
niemajcych�objaw�w�choroby�nowotworowej�w�celu�jej�rozpoznania�jesz�
cze�w�okresie�bezobjawowym.
Zdiagnozowanie�nowotworu�we�wczesnym�jego�stadium�(w�tzw.�fazie�
przedinwazyjnej)�daje�ogromne�szanse�na�wyleczenie.�Terapia�jest�w�wczas�
mniej�skomplikowana�i�nie�pochBania�tak�du|ych�[rodk�w�finansowych.�Nie�
bez�znaczenia�jest�r�wnie|�wyeliminowanie�dBugotrwaBego�procesu�rehabili�
tacji,�kalectwa�czy�te|�koszt�w�spoBecznych.
Wczesne wykrywanie nowotwor�w realizowane jest przez:
��jednostki�poprzez�stosowanie�prozdrowotnych�zachowaD,�tj.�samokon�
trol�piersi�i�zgBaszanie�si�na�profilaktyczne�badania�kontrolne,
��rutynowe�badania�wykonywane�przez�lekarzy�w�codziennej�pracy,
��realizacj�specjalnych�program�w�wykrywczych,�czyli�tzw.�badaD�prze�
siewowych.
4.2.1. Badania profilaktyczne
Badania�te�zalecane�s�przez�Polski�Komitet�Zwalczania�Raka�w�celu�wczes�
nego�wykrywania�nowotwor�w,�takich�jak:�rak�piersi,�rak�szyjki�macicy,�rak�
gruczoBu�krokowego,�rak�jelita�grubego�oraz�rak�sk�ry.
Wczesne wykrywanie raka piersi
Podstawowe�badania�w�profilaktyce�raka�piersi�to:�mammografia,�samobada�
nie�piersi�oraz�badanie�fizykalne�piersi�przez�lekarza.
Mammografia mo|e�wykry�zmiany�nowotworowe�na�2 4�lata�przed�
tym,�nim�stan�si�klinicznie�jawne.�Wskazane�jest,�by�kobiety�po�34.�r|.�re�
gularnie�si�na�ni�zgBaszaBy.�Pomidzy�35.�a�39.�r|.�powinny�one�wykona�
przynajmniej�jedno�badanie,�w�wieku�40 49�lat�przystpowa�do�niego�co�2�
lata,�a�midzy�50.�a�60.�r|.� �raz�w�roku.�Powy|ej�60.�r|.�mammografi�nale�
|y�wykonywa�wedBug�zaleceD�lekarza� �zwykle�co�1,5�roku�do�2�lat�[2].
65
Rycina 4.1. Pacjentka podczas wykonywania mammografii.
Rycina 4.2. Zdjcie mammograficzne ze zmian nowotworow.
66
Tabela 4.1. Technika samobadania piersi
StaD przed lustrem. Ogldnij swoje piersi i sprawdz, czy nie ma
w nich nic, czego wcze[niej nie zauwa|yBa[, np. zmiany
wypeBnienia lub wyniosBo[ci brodawek. Sprawdz, czy jedna
z nich nie jest wcignita, czy sk�ra na piersi nie jest gdzie[
wcignita, czy nie tworzy si w niej zagBbienie, pofaBdowanie
lub zBuszczenie nask�rka. Nastpnie okre[l wszystkie zmiany
ksztaBtu piersi i odczucia napicia mi[ni klatki piersiowej.
Nadal stojc przed lustrem, zaB�| rce na tyB gBowy i naciskaj.
CaBy czas patrz uwa|nie, czy nie ukazuj si w piersiach
zacignicia lub zagBbienia.
Nastpnie poB�| rce na biodra i przesuD Bokcie r�wno najpierw
do przodu, a p�zniej do tyBu. Nadal obserwuj piersi, czy nie
zauwa|ysz asymetrii lub zagBbieD.
Podczas kolejnych etap�w badania nie musisz patrze w lustro,
gdy| najwa|niejsze w ich trakcie jest to, co wyczujesz pod
palcami. T cz[ badania przeprowadza si na stojco
mo|esz to zrobi pod prysznicem lub w kpieli. Podnie[ lewe
rami do g�ry. Nastpnie trzema lub czterema palcami prawej
rki badaj dotykiem lew pier[ najpierw delikatnie przesuwajc
je po sk�rze, potem lekko i nieco silniej naciskajc, zaczynajc
od okolicy pachy, czyli g�rnej zewntrznej wiartki, potem
przechodzc w d�B, bli|ej [rodka w kierunku mostka. Ruchy rki
badajcej musz by delikatne, okr|ne, lekko naprzemiennie
uciskajce. Powt�rz badanie na prawej piersi.
Po zbadaniu piersi podnie[ lewe rami do g�ry i zbadaj lew
brodawk: jej napicie, czy nie ma owrzodzeD, pkni
nask�rka, wydzieliny. Postpuj podobnie, by zbada drug
brodawk.
Ten etap badania jest powt�rzeniem etapu 4. i 5., ale wykonuje
si go na le|co. PoB�| si na plecach. Lew rk uB�| wysoko
za gBow, a nastpnie powt�rz badanie lewej piersi i brodawki.
Teraz r�wnie| musisz zwr�ci uwag na zmiany w konsystencji
gruczoBu, czy nie ma w nim nowych zgrubieD lub guzk�w.
Powt�rz badanie na drugiej piersi.
67
Kobiety�z�ryzykiem�rodzinnym�(gdy�u�krewnych�wystpowaBy�nowo�
twory�zBo[liwe)�maj�zalecane�czstsze�kontrole.�Do�badania�piersi�stosuje�
si�r�wnie|�ultrasonografi� �zwBaszcza�u�pacjentek�przed�35.�r|.�i�jako�bada�
nie�uzupeBniajce.
Najprostszym�i�najbardziej�dostpnym,�poniewa|�mo|liwym�do�przepro�
wadzenia�samemu,�badaniem�w�zakresie�wczesnego�wykrywania�nowotwo�
r�w�piersi�jest�badanie palpacyjne.�Wikszo[�wyczuwalnych�guzk�w�
mo|na�ujawni�w�ten�wBa[nie�spos�b.�Dlatego�te|�kobiety,�poczwszy�od�20.�
r|.,�powinny�wykonywa�takie�badania�regularnie�co�miesic,�najlepiej�ty�
dzieD�po�zakoDczeniu�miesiczki�(je[li�nie�miesiczkuj,�mog�je�wykony�
wa�w�dowolnym�terminie�z�zastrze|eniem,�aby�byB�to�zawsze�ten�sam�dzieD�
miesica).�Zaleca�si,�by�badanie�palpacyjne�obejmowaBo�zawsze�obie�piersi�
oraz�wzBy�chBonne�po�obydwu�stronach�ciaBa.�Nale|y�tak|e�wzi�pod�uwa�
g�faBdy�pachowe�i�d�B�pachowy.�Szczeg�ln�uwag�powinno�si�zwr�ci�na�
g�rny�boczny�kwadrant�gruczoBu�sutkowego,�poniewa|�okoBo�50%�zBo[li�
wych�nowotwor�w�piersi�lokalizuje�si�wBa[nie�w�tym�miejscu.�MaBe�guzki�
najtrudniej�jest�zauwa|y�w�cz[ci�centralnej�gruczoBu.
Technika�samobadania�piersi zostaBa�przedstawiona�w�tabeli�4.1.�Jest�to�
bardzo�skuteczna�metoda�wczesnego�wykrywania�raka�piersi.
Ka|da�kobieta�po�30.�r|.�powinna�raz�w�roku�bada�piersi�u�lekarza�spe�
cjalisty�(lekarza�pierwszego�kontaktu,�onkologa,�ginekologa).
Wczesne wykrywanie raka szyjki macicy
Podstawowym�badaniem�profilaktycznym�w�przypadku�raka�szyjki�macicy�
jest�badanie cytologiczne.�Umo|liwia�ono�rozpoznanie�wczesnych�postaci�
nowotworu�oraz�stan�w�przedrakowych.�Nie�wymaga�specjalistycznego�
sprztu�i�mo|e�by�wykonane�w�ka|dym�gabinecie�ginekologicznym.�PoBo|�
na�majca�uprawnienia�za�pomoc�wziernika�pobiera�tr�jzbn�szczoteczk�
materiaB�do�badania�cytologicznego�z�dw�ch�miejsc:�z�tarczy�cz[ci�pochwo�
wej�i�z�kanaBu�szyjki�macicy.�Wynik�cytologii�jest�zazwyczaj�gotowy�po�3 4�
dniach.�Badanie�wykonuje�si�w�pierwszej�poBowie�cyklu�miesiczkowego.�
U�kobiet,�kt�re�rozpoczBy�|ycie�pBciowe�(bez�wzgldu�na�wiek)�bdz�s�
midzy�30.�a�60.�r|.,�powinno�by�przeprowadzane�raz�w�roku�podczas�kon�
trolnej�wizyty�u�ginekologa,�nie�rzadziej�ni|�co�3�lata�[12].
Wczesne wykrywanie raka gruczoBu krokowego
Ka|dy�m|czyzna�po�50.�r|.�powinien�si�podda�badaniu�lekarskiemu�per
rectum.�Umo|liwia�ono�sprawdzenie�stanu�odbytu,�kanaBu�odbytu�oraz�od�
bytnicy.�W�ten�spos�b�mo|na�te|�zbada�narzdy�znajdujce�si�w�ssiedz�
twie�odbytnicy.
68
Oznaczenie st|enia swoistego antygenu gruczoBu krokowego (PSA
�prostate�specific�antigen),�czyli�substancji�wydzielanej�przez�zdrowe�ko�
m�rki�gruczoBu�krokowego�do�nasienia�i�w�niewielkiej�ilo[ci�do�krwi,�jest�
kolejnym�sposobem�na�wykrycie�raka�w�wyniku�zastosowania�badaD�prze�
siewowych.�Zwikszenie�st|enia�PSA�w�surowicy�mo|na�stwierdzi�wcze[�
niej,�ni|�wystpi�jakiekolwiek�objawy�choroby.�Wykonanie�badania�zaleca�
ne�jest�raz�w�roku�u�m|czyzn�po�50.�r|.�[1].
Wczesne wykrywanie raka jelita grubego
Objawy�ze�strony�przewodu�pokarmowego,�takie�jak�zaburzenia�wypr�|nia�
nia,�podbarwiony�krwi�stolec�czy�te|�krwawienie�z�odbytu,�mog�by�ozna�
k�stan�w�przedrakowych�lub�raka�jelita�grubego.
Badanie per rectum�pozwala�na�wykrycie�nowotwor�w�odbytnicy.�Na�
le|y�pamita,�|e�a|�50%�rak�w�odbytnicy�(co�stanowi�30%�wszystkich�ra�
k�w�jelita�grubego)�mo|e�zosta�zdiagnozowanych�dziki�temu�badaniu.
Test na krew utajon w kale�ujawnia�[ladowe�ilo[ci�krwi,�kt�re�nie�
zmieniaj�koloru�stolca.�W�przypadku�wyniku�dodatniego�wskazane�jest�wy�
konanie�sigmoidoskopii,�kolonoskopii�lub�badania�radiologicznego.
Badania endoskopowe�(sigmoidoskopia�i�kolonoskopia)�pozwalaj�nie�
tylko�wykry�wczesne�raki�jelita,�ale�tak|e�usun�niewielkie�zmiany�bdce�
stanami�przedrakowymi�[11].
Wczesne wykrywanie raka sk�ry i czerniaka
Nowotw�r�zBo[liwy�sk�ry�(rak,�czerniak)�mo|e�by�caBkowicie�wyleczony,�
je[li�zostanie�bardzo�wcze[nie�wykryty.
Aby umo|liwi wczesne rozpoznanie, wskazane jest:
��badanie�lekarskie�w�razie�pojawienia�si�niepokojcych�objaw�w,
��samobadanie� �ogldanie�sk�ry�raz�w�miesicu,
��coroczne�badanie�lekarskie�sk�ry,
��unikanie�oraz�ograniczanie�przebywania�na�sBoDcu,�szczeg�lnie�midzy�
godzin�10�a�13,
��stosowanie�krem�w�z�filtrem�UV,
��noszenie�odzie|y�ochronnej,
��przyjmowanie�hormon�w�tylko�pod�kontrol�lekarza�[5].
4.2.2. Badania przesiewowe
Badania�przesiewowe�(skrining)�s�to�dziaBania�diagnostyczne�prowadzone�
na�ludziach�zdrowych,�ale�bdcych�w�grupie�podwy|szonego�ryzyka�zacho�
rowania�na�konkretny�nowotw�r�(np.�w�pewnym�wieku).�Maj�na�celu�
wczesne�wykrycie�choroby�bdz�nawet�stanu�przedrakowego.�{eby�mogBy�
69
osign�sw�j�cel,�musz�by�przeprowadzane�w[r�d�mo|liwie�najwikszej�
liczby�os�b�bdcych�w�grupie�podwy|szonego�ryzyka�oraz� �co�wa|ne� �
przez�wiele�lat�[4].
Badania genetyczne
Jedn�z�przyczyn�tak�du|ej�umieralno[ci�z�powodu�nowotwor�w�jest�maBa�
liczba�badaD�przesiewowych,�w�tym�badaD�genetycznych,�dziki�kt�rym�
mo|na�by�rozpoznawa�osoby�obarczone�ryzykiem�genetycznym.
Istnieje�mo|liwo[�wykonania�test�w genetycznych,�np.�w�celu�wykry�
cia�w�genach�BRCA1�i�BRCA2�mutacji.�Ich�obecno[�predysponuje�do�zacho�
rowania�na�raka�piersi�i�jajnika�oraz�w�mniejszym�stopniu�na�nowotwory:�
gruczoBu�krokowego,�okr|nicy,�krtani,�a�tak|e�trzustki.�Ponadto�podwy|szo�
ne�ryzyko�chor�b�nowotworowych�okre[la�si�na�podstawie�wywiadu�(an�
kiety)�[8,�9].
Dziki�genetycznym badaniom DNA�mo|na�wcze[nie�wykry�zagro|e�
nie�dziedzicznym�rakiem�piersi.�U�czBonk�w�rodzin,�w�kt�rych�wystpuj�
dziedziczne�nowotwory,�mog�by�wykonywane�badania�DNA�w�genetycz�
nych�poradniach�onkologicznych�[6].
Do�os�b,�kt�re�w�pierwszej�kolejno[ci�powinny�zosta�objte�testami�ge�
netycznymi,�nale|:
��pacjenci,�kt�rzy�zachorowali�ju|�na�raka,
��osoby,�kt�re�miaBy�co�najmniej�dw�ch�krewnych�chorujcych�na�nowo�
tw�r,
��bliscy�krewni�tych,�u�kt�rych�wystpiBy�nowotwory,�zwBaszcza�rak�piersi�
i�jajnika,
��czBonkowie�rodzin,�u�kt�rych�wystpiBo�kilka�r�|nych�nowotwor�w�
(u�krewnych),
��kobiety�planujce�podjcie�decyzji�o�hormonalnym�leczeniu�zastpczym�
po�menopauzie�albo�poddajce�si�takiemu�leczeniu,
��kobiety�planujce�zastosowanie�hormon�w�(np.�przy�antykoncepcji)�lub�
przyjmujce�hormony�[4].
70
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Profilaktyka nowotworów złośliwych ze szczególnym uwzględnieniem raka jamy ustnejProfilaktyka nowotworów z zastosowaniem wtórnych substancji roślinnychZnaczenie warzyw kapustnych w profilaktyce nowotworówprofileprofileprofil?profileWyklad 5 Nowotwory skoryprofil?profileBiałka szoku cieplnego – nowy marker w diagnostyce patomorfologicznej nowotworów gruczołu sutkowego07 Kulisy leczenia nowotworówprofileprofileProfilaktyka pierwotna i wtorna udarow mozguwięcej podobnych podstron