plik


ÿþRacjonalne badanie kliniczne Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? Akbar A. Panju, MBChB, FRCPC; Brenda R. Hemmelgarn, PhD, MD; Gordon H. Guyatt, MD, MSc, FRCPC; David L. Simel, MD, MHS (Is This Patient Having a Myocardial Infarction?) JAMA. 1998;280:1256ñ1263 Pacjent 4. ñ 40 letnia, zdrowa dotych- Gdy chory zge"asza nage"y bÛl w klatce piersiowej musimy zawsze rÛønico- czas kobieta zostae"a przyjÍta do oddziae"u waÊ miÍdzy zawae"em miÍúnia sercowego (ZMS), a innymi przyczynami. Jeúli pomocy doraünej z powodu 24-godzin- podejrzewamy ZMS, musimy zadecydowaÊ, czy rozpoczynamy leczenie fi- nego bÛlu po lewej stronie klatki piersio- brynolityczne lub wykonujemy przezskÛrnÀ koronaroplastykÍ, czy teø ograni- wej. BÛl nasilae" siÍ w trakcie wysie"ku czamy siÍ do obserwacji pacjenta w oddziale intensywnej opieki kardiolo- i przy poruszaniu siÍ. W badaniu fizykal- gicznej (OIOK). PierwszÀ moøliwoúÊ wybieramy, jeúli stwierdzimy w badaniu nym stwierdzono tkliwoúÊ palpacyjnÀ elektrokardiograficznym (EKG) uniesienie odcinka ST lub blok lewej odnogi dolnych lewych przyczepÛw øebrowych. pÍczka Hisa. Druga decyzja oparta jest na ocenie prawdopodobieÒstwa nie- Zapis EKG bye" prawide"owy. stabilnej choroby wieÒcowej lub ZMS bez zmian w EKG. Niezaleønie od postÍpÛw diagnostyki kardiologicznej, kluczowe znaczenie w rozpoznaniu Na jakie najwaøniejsze pytanie ZMS pee"niÀ nadal doke"adnie zebrany wywiad i uwaønie przeprowadzone ba- naleøy odpowiedzieÊ w trakcie danie fizykalne oraz obraz EKG. Najwaøniejszymi objawami, ktÛre zwiÍkszajÀ badania klinicznego? prawdopodobieÒstwo ZMS sÀ: pojawienie siÍ nowego uniesienia odcinka ST (wskaünik prawdopodobieÒstwa ñ WP 5,7 ñ 53,9), pojawienie siÍ nowego Obecnie mamy moøliwoúÊ wykorzy- zae"amka Q (WP 5,3ñ24,8), bÛl w klatce piersiowej promieniujÀcy do obu stania rÛønych badaÒ laboratoryjnych koÒczyn gÛrnych rÛwnoczeúnie (WP 7,1), obecnoúÊ trzeciego tonu serca u chorych z podejrzeniem ZMS. Obej- (WP 3,2) oraz niedociúnienie (WP 3,1). Najwaøniejszymi objawami obniøajÀ- mujÀ one zaleøne od czasu zmiany w ak- cymi prawdopodobieÒstwo ZMS sÀ: prawide"owy obraz EKG (WP 0,1ñ0,3), bÛl tywnoúci enzymÛw sercowych miÍdzy ope"ucnowy (WP 0,2), pojawienie siÍ bÛlu w klatce piersiowej przy obmacywa- innymi kinazy kreatynowej i jej izoenzy- niu (WP 0,2ñ0,4), bÛl ke"ujÀcy (WP 0,3) i bÛl zaleøny od pozycji (WP 0,3). mÛw, a wczeúniej zmiany w poziomie Algorytmy komputerowe oparte na wyniku badania klinicznego i obrazie EKG mioglobiny i troponiny, a takøe zaburze- sÀ przydatne w okreúleniu prawdopodobieÒstwa ZMS jako przyczyny bÛlu nia kurczliwoúci miÍúnia sercowego w klatce piersiowej. w badaniu echokardiograficznym, angio- JAMA. 1998; 280:1256ñ1263 grafii izotopowej lub badaniach medycy- ny nuklearnej. Niezaleønie od postÍpu diagnostyki OPISY PRZYPADK W Dolegliwoúci rozpoczÍe"y siÍ 30 minut kardiologicznej doke"adnie zebrany wy- temu i towarzyszye"o im intensywne po- wiad i uwaønie przeprowadzone badanie Czy ci pacjenci mieli cenie siÍ. Ciúnienie krwi wynosie"o przedmiotowe sÀ nadal podstawÀ we miÍúnia sercowego? 90/60 mm Hg, akcja serca 50/min. Pacjent 1. ñ 57 letni mÍøczyzna zostae" a w EKG stwierdzono obecnoúÊ zae"amka przyjÍty do oddziae"u pomocy doraünej Q w V1 do V4, podobnie jak w poprzed- Adresy autorÛw: Departments of Medicine (Dr z powodu bÛlu zamostkowego trwajÀce- nich zapisach. Dr Panju i Guyatt), Clinical Epidemiology and Bio- go od godziny. Chory bye" obficie spoco- Pacjent 3. ñ 50-letnia kobieta zostae"a statistics (Dr Guyatt) i McMaster Medical Pro- gramme (Dr Hemmelgarn), McMaster University, ny. Ciúnienie krwi wynosie"o 110/70 mm przyjÍta do oddziae"u pomocy doraünej Hamilton, Ontario; the Center for Health Services Hg, akcja serca 74/min, bye" se"yszalny z powodu trwajÀcego od 30 minut bÛlu Research in Primary Care, Durham Veterans Affa- czwarty ton serca. W EKG stwierdzono zamostkowego z towarzyszÀcymi nudno- irs Medical Center, Duke University Medical Cen- ter, Durham, NC (Dr Simel). Dr Hemmelgarn pra- 2-mm uniesienie odcinka ST w odpro- úciami. Leki alkalizujÀce nie przynosie"y cuje obecnie na oddziale wewnÍtrznym na Uni- wadzeniach V1 do V4. poprawy. Badanie fizykalne bez odchyleÒ versity of Calgary, Alberta. Pacjent 2.ñ70-letni mÍøczyzna z ZMS od normy. W badaniu EKG stwierdzono Proúby o przedruki: Akbar A. Panju, MBChB, FRCPC, McMaster University Medical Centre, przebytym 5 lat temu, przyjÍty do od- 3-mm uniesienie odcinka ST w odprowa- 1200 Main St W, Room 3X28, Hamilton, Ontario, dziae"u pomocy doraünej z powodu silne- dzeniach II, III, aVF i 1-mm obniøenie Kanada L8N 3Z5 go bÛlu i uczucia zaciskania wokÛe" szyi. odcinka ST w odprowadzeniu aVL. (e-mail: panjuaa@fhs.csu.mcmaster.ca) JAMAñPL, STYCZE 1999, rocznik 1, nr 1 Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? ñ Panju i wsp. 49 wstÍpnej ocenie pacjenta z podejrzeniem Definicje Rozpoznanie rÛønicowe nage"ego ZMS. Wywiad i badanie fizykalne majÀ bÛlu w klatce piersiowej BÛl wieÒcowy w klatce piersiowej zasadnicze znaczenie dla dalszego wybo- wystÍpuje w rÛønych sytuacjach, a mia- Postawienie doke"adnego rozpoznania ru procedur diagnostycznych i terapeu- nowicie w dusznicy bolesnej, niestabil- jest niezbÍdne do zastosowania odpo- tycznych. Badanie to uzupee"nia siÍ wy- nej dusznicy bolesnej oraz ZMS. Dusz- wiedniego leczenia. DostÍpne opcje lecz- konujÀc 12-odprowadzeniowe EKG nica bolesna jest zdefiniowana jako dys- nicze wymagajÀ pogrupowania chorych i oznaczenie aktywnoúci enzymÛw serco- komfort w klatce piersiowej lub sÀsiadu- przyjÍtych do oddziae"u pomocy doraünej wych, ktÛre dostarczajÀ dodatkowych da- jÀcych okolicach, powodowany niedo- z bÛlem w klatce piersiowej lub innymi nych dla potwierdzenia rozpoznania krwieniem miÍúnia sercowego, zwykle objawami sugerujÀcymi niedokrwienie ZMS. W dalszej czÍúci artykue"u przyjrzy- wystÍpujÀcy przy wysie"ku i zwiÀzany miÍúnia sercowego. Zwykle stosuje siÍ my siÍ bliøej informacjom uzyskanym z zaburzeniami czynnoúci miÍúnia serco- przypisanie chorych do jednej z trzech z wywiadu, badania fizykalnego i EKG, wego, ale nie powodujÀcy jego martwi- opcji postÍpowania jak to obrazuje ryci- ktÛre zwiÍkszajÀ lub zmniejszajÀ praw- cy.1 Opracowano rÛøne klasyfikacje stop- na 1. dopodobieÒstwo ZMS. EKG we"Àczyliúmy nia ciÍøkoúci dusznicy bolesnej. Ostat- Pierwsza grupa to chorzy z ZMS do naszej analizy, poniewaø lekarz czÍ- nio, ze wzglÍdu na jej znaczenie prak- i uniesieniem odcinka ST lub blokiem sto interpretuje jego wyniki jako czÍúÊ tyczne, przyjÍe"a siÍ klasyfikacja Kana- lewej odnogi pÍczka Hisa (rycina 1, wstÍpnego badania pacjenta (interpreta- dyjskiego Towarzystwa Kardiologiczne- grupa A), u ktÛrych stosuje siÍ leczenie cja Ñprzy e"Ûøku choregoì). go,2 zaprezentowana w tabeli 1. trombolityczne i/lub przezskÛrnÀ koro- Dla porzÀdku rozpoczniemy od opisa- Niestabilna dusznica bolesna jest ze- naroplastykÍ w trybie pilnym. Druga gru- nia 3 grup diagnostycznych pacjentÛw spoe"em objawÛw choroby niedokrwien- pa to chorzy z ZMS ale bez uniesienia z nage"ym bÛlem w klatce piersiowej. Po- nej serca, ktÛry jest stanem przejúcio- odcinka ST czy bloku lewej odnogi pÍcz- dziae" ten uøywany jest obecnie w prakty- wym miÍdzy stabilnÀ dusznicÀ bolesnÀ ka Hisa lub chorzy z niestabilnÀ dusznicÀ ce klinicznej. NastÍpnie przeciwstawimy a úwieøym ZMS. Przedstawiono klasyfi- bolesnÀ i wysokim ryzykiem (rycina 1, go innej klasyfikacji, powszechnej w pi- kacjÍ, ktÛra przyporzÀdkowuje chorych grupa B). Chorzy ci wymagajÀ intensyw- úmiennictwie. Polega ona na zaszerego- z niestabilnÀ dusznicÀ bolesnÀ do grup nego nadzoru, natychmiastowego poda- waniu bÛlu w klatce piersiowej jako zwiÀ- wysokiego, poúredniego i mae"ego ryzy- nia kwasu acetylosalicylowego, wczesne- zanego lub nie zwiÀzanego z ZMS. Na- ka powike"aÒ.3 Jej podstawÀ sÀ dane z wy- go wdroøenia beta-blokerÛw i byÊ moøe stÍpnie krÛtko opiszemy objawy ZMS, wiadu, obraz EKG (z bÛlem lub bez) rÛwnieø podania heparyny. Trzecia gru- mechanizmy bÛlu w klatce piersiowej oraz zmiany hemodynamiczne (niskie pa obejmuje chorych z niestabilnÀ dusz- i inne sytuacje kliniczne, w ktÛrych mogÀ ciúnienie tÍtnicze, se"yszalny trzeci ton, nicÀ o niewielkim ryzyku lub bÛlem, ktÛ- byÊ obecne objawy sugerujÀce ZMS. Po niedomykalnoúÊ mitralna, trzeszczenia ry nie jest pochodzenia niedokrwiennego tych wstÍpnych rozwaøaniach dostarczy- nad polami pe"ucnymi). Klasyfikacje te (rycina 1, grupa C). Naleøy ich albo ob- my doke"adnych danych dotyczÀcych zna- zawierajÀ rÛwnieø zalecenia wynikajÀce serwowaÊ w warunkach szpitalnych, ale czenia wywiadu, badania przedmiotowe- ze wstÍpnego ustalenia ryzyka. poza oddziae"em intensywnego nadzoru go i EKG w ustalaniu rozpoznania ZMS. Rozpoznanie ZMS oparto o kryteria za- albo rozwaøyÊ wypisanie do opieki am- Po przedstawieniu wartoúci wskaünika proponowane przez åwiatowÀ Organiza- bulatoryjnej z zaleceniem przeprowadze- prawdopodobieÒstwa, WP poszczegÛl- cjÍ Zdrowia. Celem ujednolicenia pojÍÊ nia badaÒ niezbÍdnych do ustalenia przy- nych objawÛw klinicznych przedyskutu- definicja WHO uzaleønia rozpoznanie czyny dolegliwoúci. WzglÍdy ekono- jemy ich znaczenie kliniczne i rolÍ w rÛø- ZMS od wystÀpienia ewolucji zmian miczne przemawiajÀ za wyborem tej nicowym rozpoznaniu ZMS. w obrazie EKG lub podwyøszenia, z na- drugiej opcji u chorych grupy C. stÍpowym spadkiem, surowiczych stÍøeÒ W warunkach idealnych powinniúmy Tabela 1 ñ Stopniowanie dusznicy wysie"ko- lub aktywnoúci markerÛw sercowych. Ob- posiadaÊ informacje, umoøliwiajÀce za- wej wede"ug Kanadyjskiego Towarzystwa Kar- jawom tym towarzyszy typowy bÛl wieÒ- kwalifikowanie chorego do jednej z tych diologicznego cowy przy nieprawide"owym obrazie EKG, 3 grup. Naleøy podkreúliÊ jednak, øe albo charakterystyczna ewolucja zmian w wiÍkszoúci opracowaÒ dotyczÀcych StopieÒ Charakterystyka w EKG, ktÛra przesÀdza o rozpoznaniu rÛønicowania nage"ego bÛlu w klatce pier- I ÑCodzienna aktywnoúÊ nie powoduje dusznicyì, taka jak spacer lub przy mniej typowych i mniej nasilonych siowej na podstawie danych z wywiadu w chodzenie po schodach. objawach klinicznych.4 i badania fizykalnego warunek ten nie jest Dusznica przy znacznym i przede"uøonym wysie"ku lub wysie"ku wykonywanym w duøym tempie. II ÑNiewielkie ograniczenie normalnej aktywnoúci.ì Szybki spacer lub BÛl w klatce piersiowej w chodzenie po schodach, wchodzenie pod gÛrÍ lub po schodach po posie"ku, przy zmarzniÍciu, na wietrze, lub po Grupa B Grupa C zdenerwowaniu lub tylko podczas Grupa A pierwszych godzin po wstaniu Zawae" miÍúnia sercowego bez Dusznica bolesna niestabilnañ z e"Ûøka. Przejúcie wiÍcej niø dwie Zawae" miÍúnia sercowego uniesienia zae"amka T lub bloku ñmae"e ryzyko przecznice po rÛwnym lub wiÍcej z uniesieniem odcinka ST lewej odnogi pÍczka Hisa BÛl nie wynikajÀcy niø 1 piÍtra w normalnym tempie lub blokiem lewej odnogi Niestabilna dusznicañ z niedokrwienia i normalnych warunkach. pÍczka Hisa duøe ryzyko III ÑZnaczne ograniczenie codziennej PostÍpowanie: przyjÍcie do PostÍpowanie: przyjÍcie do aktywnoúci.ì Przejúcie jednej lub PostÍpowanie: tromboliza, oddziae"u intensywnej opieki oddziae"u szpitalnego i dalsza dwÛch przecznic lub wejúcie na koronaroplastyka kardiologicznej diagnostyka lub wypisanie do pierwsze piÍtro w normalnych domu z zaleceniem dalszej warunkach w zwyke"ym tempie. diagnostyki IV ÑNiezdolnoúÊ do wykonania jakiejkolwiek czynnoúci bez dolegliwoúci.ì Dusznica moøe Rycina 1 ñ Podziae" pacjentÛw z nage"ym bÛlem w klatce piersiowej oparty na zaleceniach dotyczÀcych wystÀpiÊ w spoczynku. postÍpowania 50 JAMAñPL, STYCZE 1999, rocznik 1, nr 1 Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? ñ Panju i wsp. spee"niony. Tak jak to obrazuje rycina 2 ter. Umiejscowienie dotyczy úrodkowej (szczegÛlnie przee"yku) mogÀ powodowaÊ chorzy, sÀ przydzielani do jednej z dwÛch czÍúci klatki piersiowej lub nadbrzusza bÛl, ktÛry jest nie do odrÛønienia od bÛlu grup w zaleønoúci od tego czy majÀ (gru- z promieniowaniem przede wszystkim do sercowego. pa 1) lub nie majÀ (grupa 2) ZMS. ramion, karku i szyi, rzadziej do brzucha A zatem wszyscy pacjenci z ZMS (ryci- i plecÛw. Rodzaj bÛlu w klatce piersio- Sytuacje, w ktÛrych mogÀ na 1 grupa A i B) sÀ porÛwnywani z tymi wej jest zwykle opisywany jako gniece- wystÍpowaÊ objawy bez ZMS (rycina 1, grupa C). nie, úciskanie lub miaødøenie. sugerujÀce ZMS Wyniki badaÒ, w ktÛrych uøyto mode- MogÀ rÛwnieø wystÀpiÊ inne objawy Istnieje wiele innych zespoe"Ûw klinicz- lu z ryciny 2, mogÀ wprowadzaÊ w be"Àd takie, jak pocenie siÍ, nudnoúci, wymio- nych, w ktÛrych mogÀ wystÍpowaÊ jako klinicystÛw, gdyø dla nich niezbÍdny jest ty, uczucie ose"abienia i utrata przytom- objawy sugerujÀce ZMS. DotyczÀ one podziae" chorych na 3 grupy jak pokazano noúci. Pomimo, øe pewne objawy uwaøa zarÛwno chorÛb serca jak i chorÛb po- na rycinie 1. Tym niemniej objawy kli- siÍ za waøne w rozpoznaniu ZMS, w ba- zasercowych. Pozasercowe przyczyny niczne, ktÛre co prawda nie umoøliwiajÀ daniach populacji Framingham ustalono, bÛlu w klatce piersiowej zwiÀzane sÀ ze rÛønicowania miÍdzy ZMS a dusznicÀ iø 25% zawae"Ûw jest nie rozpoznawanych schorzeniami øoe"Àdka i przee"yku lub o wysokim ryzyku, ale eliminujÀ chorych ze wzglÍdu na brak bÛlu lub wystÍpowa- z chorobami, nie majÀcymi zwiÀzku z dusznicÀ o niskim ryzyku, lub bÛlem nie objawÛw nietypowych.5 z przewodem pokarmowym. Przyczyny innym niø niedokrwienny, moge"yby oka- sercowe sÀ pochodzenia niedokrwienne- zaÊ siÍ nadal przydatne w podjÍciu decy- Mechanizm bÛlu go lub nie sÀ zwiÀzane z niedokrwieniem. zji o celowoúci intensywnego nadzoru w klatce piersiowej w ZMS Rycina 3 ilustruje takie najczÍstsze sytu- kardiologicznego. Model badaÒ wybrany Trzy czwarte wszystkich chorych acje kliniczne, ale nie jest to lista pee"na. przez wiÍkszoúÊ badaczy, tak jak to ilu- z rozpoznanym úwieøym ZMS ma bÛl BiorÀc pod uwagÍ rÛønorodnoúÊ sy- struje rycina 2, nie przystaje do powszech- w klatce piersiowej.6 Niedokrwienny bÛl tuacji, w ktÛrych obecny jest bÛl w klat- nie przyjÍtego podziae"u terapeutycznego. sercowy jest wyzwalany w miÍúniu ser- ce piersiowej i ogrom badaÒ diagno- Aktualnie obowiÀzujÀce schematy postÍ- cowym, gdzie wolne zakoÒczenia ner- stycznych, ktÛre bye"yby potrzebne, trud- powania leczniczego w úwieøym ZMS sÀ wowe pee"niÀ rolÍ receptorÛw czucio- no jest okreúliÊ wzglÍdnÀ czÍstoúÊ tych uzaleønione od obecnoúci zmian w EKG. wych. Sercowe impulsy doúrodkowe sytuacji jako przyczynÍ bÛlu w klatce Tym niemniej podziae" na dwie grupy bye"- przechodzÀ kolejno przez we"Ûkna ner- piersiowej. Pozen i wsp.8 w populacji by uøyteczny, gdyby powstae"y proce- wÛw wspÛe"czulnych, piÍÊ gÛrnych zwo- 1032 pacjentÛw przyjÍtych do oddziae"u dury terapeutyczne, ktÛrych stosowanie jÛw wspÛe"czulnych, gae"Ízie e"ÀczÀce bia- pomocy doraünej i nastÍpnie hospitali- w ZMS nie bye"oby zaleøne od obecnoúci e"e, gae"Ízie szare i nastÍpnie przez czwar- zowanych lub nie, u ktÛrych ge"Ûwnym zmian w obrazie EKG. A zatem, artykue" ty lub piÀty pieÒ piersiowy. Sercowe objawem bye" bÛl w klatce piersiowej ten moøe byÊ pomocny w zidentyfikowa- impulsy doúrodkowe dochodzÀ do neu- i u ktÛrych oznaczono enzymy sercowe niu objawÛw z wywiadu, badania fizykal- ronÛw rogu tylnego i nastÍpnie drogami oraz wykonano EKG, stwierdzili w 29% nego i badania EKG, ktÛre pozwolÀ rÛø- rdzeniowo-wzgÛrzowymi dostajÀ siÍ do úwieøe niedokrwienie (we"ÀczajÀc w to nicowaÊ miÍdzy úwieøym ZMS z lub bez wzgÛrza i kolejno kory, gdzie sÀ odczy- niedokrwienie de novo, niestabilnÀ zmian w EKG a chorymi bez ZMS. Trze- tywane. dusznicÍ i ZMS). Celem okreúlenia po- ba staraÊ siÍ unikaÊ be"Ídnego interpreto- Impulsy doúrodkowe wÍdrujÀ takøe zasercowej etiologii bÛlu w klatce pier- wania informacji diagnostycznych, ktÛre we"Ûknami cholinergicznymi nerwu be"Íd- siowej Panju i wsp.9 przeprowadzili bÍdziemy przedstawiaÊ wye"Àcznie wtedy, nego, z ktÛrych wiÍkszoúÊ pochodzi diagnostykÍ kardiologicznÀ i gastrolo- kiedy bÍdÀ one poøyteczne w wyrÛønie- z dolnej úciany serca. DoúÊ czÍsto u cho- gicznÀ u 100 pacjentÛw wypisanych niu trzech grup z ryciny 1. rych z ZMS úciany dolnej wystÍpujÀ nud- z oddziae"u kardiologicznego, u ktÛrych noúci, bradykardia i niedociúnienie. Uwa- przyczyna bÛlu nie zostae"a okreúlona Objawy kliniczne øa siÍ, øe przyczynÀ tego jest duøa liczba (8,1% przyjÍÊ do oddziae"u kardiologicz- Pacjenci ze úwieøym ZMS typowo pre- doúrodkowych we"Ûkien nerwu be"Ídnego, nego z powodu bÛlu w klatce piersio- zentujÀ okreúlony zespÛe" objawÛw znany ktÛre znajdujÀ siÍ w dolnej úcianie miÍ- wej). U ponad 75% tych chorych z podrÍcznikÛw medycznych. BÛl jest únia sercowego.7 stwierdzono patologiÍ przee"yku na pod- opisywany jako najczÍstsza skarga. Jak wszystkie bÛle trzewne, bÛl serco- stawie obiektywnych badaÒ obejmujÀ- SzczegÛlnÀ uwagÍ zwraca siÍ na cechy wy jest umiejscowiony nieprecyzyjnie cych 24-godzinne monitorowanie pH bÛlu, a mianowicie jego umiejscowienie, i zmiennie. Ponadto, odczucia pochodzÀ- w przee"yku, panendoskopiÍ z biopsjÀ, czas trwania, promieniowanie i charak- ce z innych struktur klatki piersiowej badanie kurczliwoúci przee"yku oraz ba- danie radiologiczne gÛrnego odcinka przewodu pokarmowego. UogÛlniajÀc te rezultaty, naleøy przyjÀÊ, iø to jest we"a- únie podgrupa chorych z pozasercowÀ BÛl w klatce piersiowej przyczynÀ bÛlu w klatce piersiowej, przyjÍtych z powodu tego objawu do oddziae"u pomocy doraünej. Grupa 1 Grupa 2 Zawae" serca z uniesieniem odcinka ST lub Niestabilna dusznica-duøe ryzyko blokiem lewej odnogi pÍczka Hisa METODY Niestabilna dusznica- mae"e ryzyko BÛl nie wynikajÀcy z niedokrwienia Kryteria we"Àczenia Zawal miÍúnia sercowego bez uniesienia odcinka do badaÒ okreúlajÀcych precyzjÍ ST lub bloku lewej odnogi pÍczka Hisa i doke"adnoúÊ Ze wzglÍdu na ograniczonÀ iloúÊ ba- daÒ dotyczÀcych precyzji wywiadu, ba- Rycina 2 ñ Podziae" na grupy pacjentÛw z nage"ym bÛlem w klatce piersiowej w badaniach uwzglÍdniajÀ- cych objawy z wywiadu, badania fizykalnego oraz cechy EKG dania fizykalnego i EKG w diagnostyce JAMAñPL, STYCZE 1999, rocznik 1, nr 1 Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? ñ Panju i wsp. 51 ZMS zastosowaliúmy szerokÀ gamÍ kry- dokonano przeglÀdu literatury celem Analiza teriÛw we"Àczenia. ZajÍliúmy siÍ badania- znalezienia dodatkowych opracowaÒ. Zae"oøyliúmy, øe badania kombinacji mi okreúlajÀcymi zmiennoúÊ miÍdzy ob- SpoúrÛd 14 pozycji literaturowych, za- bÍdÀ odpowiednie dla obliczenia wskaü- serwacjami oraz miÍdzy obserwatorami stosowanych do oceny precyzji i doke"ad- nika prawdopodobieÒstwa (WP) okreúlo- w odniesieniu do poszczegÛlnych obja- noúci wywiadu, badania fizykalnego nych cech wywiadu, badania fizykalne- wÛw wywiadu, badania fizykalnego i EKG, 12 otrzymano na podstawie po- go i EKG, jeúli spee"niony zostanie jeden i EKG. Prace te dotyczye"y zarÛwno cho- szukiwaÒ w MEDLINE i 2 przeglÀdajÀc z nastÍpujÀcych warunkÛw: (1) test P2 rych z bÛlem w klatce piersiowej jak dia- piúmiennictwo do wspomnianych arty- czue"oúci i swoistoúci wyklucza staty- gnostyki ZMS. kue"Ûw. stycznie znamiennÀ niejednorodnoúÊ (he- Dla okreúlenia doke"adnoúci we"Àczyli- terogennoúÊ) (P >0,05) lub (2) zakres úmy opracowania, ktÛre spee"niae"y nastÍ- Selekcja artykue"Ûw czue"oúci i swoistoúci w tej grupie badaÒ pujÀce kryteria: (1) pacjenci: z bÛlem PierwszÀ czynnoúciÀ bye"o przejrzenie wynosi 15% lub mniej. Badania bye"y w klatce piersiowej, ktÛry uwaøano za tytue"Ûw i streszczeÒ przez jednÀ z auto- wykorzystane, jeúli spee"nione bye"o przy- bÛl niedokrwienny; (2) badania: wywiad, rek (B.R.H). Jeúli uwaøae"a, øe dany arty- najmniej jedno kryterium. a nastÍpnie ob- badanie fizykalne lub EKG opisane wy- kue" mÛge"by byÊ istotny, przeglÀdae"a go liczyliúmy WP wykorzystujÀc wyniki starczajÀco szczegÛe"owo; (3) nastÍpstwa: doke"adnie z innym autorem, (A.A.P) wszystkich zakwalifikowanych prac. ZMS lub bez zawae"u zgodnie z definicjÀ i wspÛlnie okreúlali jego przydatnoúÊ. 95% przedziae"y ufnoúci obliczyliúmy opisanÀ wyøej; (4) wielkoúÊ prÛby: ba- wede"ug metody Simela i wsp.11 dania dotyczÀce przynajmniej 200 cho- rych. Metodologia oceny jakoúci WYNIKI Celem oceny jakoúci zastosowanej Strategia poszukiwaÒ Precyzja wywiadu w artykue"ach metodologii w odniesieniu i badania fizykalnego Poszukiwania przeprowadzono w an- do doke"adnoúci wywiadu, badania fizy- gielskojÍzycznej wersji MEDLINE po- kalnego lub EKG uøyliúmy zmodyfiko- Precyzja odnosi siÍ do stopnia zmien- czÀwszy od 1980 roku. Zastosowano na- wanych kryteriÛw Sacketta i Goldsmitha noúci miÍdzy obserwatorami lub obser- stÍpujÀce hase"a (Medical Subject He- zastosowanych poprzednio w tej serii ba- wacjami dla okreúlonego objawu klinicz- ading ñ MeSH): 1/ wywiad lekarski lub daÒ.10 Okreúlenie stopieÒ A oznaczae"o nego. Hickan i wsp.12 badali precyzjÍ badanie fizykalne i zawae" serca lub bÛl niezaleøne, Ñúlepeì porÛwnanie danego waønego aspektu wywiadu, a mianowi- w klatce piersiowej, 2/ powtarzalnoúÊ objawu ze Ñze"otym standardemì wúrÛd cie we"aúnie bÛlu w klatce piersiowej. wynikÛw lub zmiennoúÊ obserwacji i za- 500 lub wiÍcej kolejnych pacjentÛw po- Okreúlali zgodnoúÊ miÍdzy obserwatora- wae" serca lub bÛl w klatce piersiowej. dejrzanych w kierunku danego schorze- mi w odniesieniu do cech bÛlu w klatce Poszukiwano nastÍpujÀcych se"Ûw w tek- nia. StopieÒ B oznaczae" niezaleøne, Ñúle- piersiowej w wywiadach zbieranych úcie: zmiennoúÊ miÍdzy obserwacjami peì porÛwnanie danego objawu ze ze"o- przez internistÛw, dyplomowane pielÍ- lub obserwatorami, doke"adnoúÊ (accura- tym standardem wúrÛd mniej niø 500 gniarki oraz przy pomocy kwestionariu- cy), precyzja (precision), wiarygodnoúÊ, kolejnych chorych podejrzanych o dane szy wúrÛd 197 pacjentÛw szpitalnych czue"oúÊ, swoistoúÊ i zawae" serca lub schorzenia. StopieÒ C oznaczae" niezaleø- i 112 pacjentÛw ambulatoryjnych z bÛ- bÛl w klatce piersiowej. DodatkowÀ stra- ne i Ñúlepeì porÛwnanie danego objawu lem w klatce piersiowej. Jak pokazuje tegiÀ poszukiwania dla okreúlenia do- ze standardem o niepewnym znaczeniu, tabela 2, dwÛch internistÛw, ktÛrzy nie- ke"adnoúci bye" termin zawae" miÍúnia ser- lub teø porÛwnanie ze ze"otym standardem zaleønie przeprowadzali wywiady u 47 cowego, rozpoznanie (podtytue"). We ale bez zachowania wymogu kolejnoúci spoúrÛd 197 pacjentÛw wykazae"o wyso- wszystkich tak wyszukanych artykue"ach we"Àczenia. kÀ zgodnoúÊ co do 7 spoúrÛd 10 cech BÛl w klatce piersiowej Pochodzenia sercowego Pozasercowy Niedokrwienny Nie-niedokrwienny Øoe"Àdkowo-przee"ykowy Nie øoe"Àdkowo-przee"ykowy Dusznica Dusznica Zawae" miÍúnia Refluks øoe"Àdkowo- Kurcz Choroba niestabilna sercowego -przee"ykowy przee"yku wrzodowa Zapalenie osierdzia Zastawkowy Odma ZatorowoúÊ BÛl miÍúniowo- Dystonia ope"ucnowa pe"ucna -szkieletowy (atak paniki) Rozwarstwienie aorty Rycina 3 ñ Sercowe i pozasercowe schorzenia, w ktÛrych wystÍpuje bÛl w klatce piersiowej. 52 JAMAñPL, STYCZE 1999, rocznik 1, nr 1 Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? ñ Panju i wsp. we"ÀczajÀc w to umiejscowienie i opis Tabela 3 ñ ZgodnoúÊ miÍdzy obserwatora- cych kategorii: zawae", niedokrwienie lub mi dotyczÀca objawÛw niewydolnoúci ser- bÛlu, a takøe nasilenie i czynniki wyzwa- wysie"ek, przerost lewej komory, blok le- ca w badaniu fizykalnym u pacjentÛw lajÀce. ZgodnoúÊ bye"a nieco niøsza wej odnogi pÍczka Hisa lub rytm z roz- z ZMS* miÍdzy internistÀ a kwestionariuszem rusznika. Byli miÍdzy sobÀ zgodni w 45 i pomiÍdzy pielÍgniarkÀ a internistÀ, Objawy w badaniu fizykalnym Zakres 6 na 50 odczytÛw (6 = 0,69). a najniøsza miÍdzy kwestionariuszem Precyzja w interpretowaniu EKG DusznoúÊ 0,62 ñ 0,75 a pielÍgniarkÀ. Cechy bÛlu w klatce pier- wzrasta wraz z doúwiadczeniem. Oúmiu Przemieszczenie uderzenia siowej zwiÀzane z mniejszym prawdopo- kardiologÛw odczytywae"o EKG 1220 kli- koniuszkowego 0,53 ñ 0,73 dobieÒstwem ZMS, a mianowicie bÛl nicznie potwierdzonych roønych chorÛb Cwae" z obecnoúciÀ ope"ucnowy, zaleøny od pozycji i ke"ujÀcy, trzeciego tonu 0,14 ñ 0,37 serca, we"ÀczajÀc w to ZMS úciany dol- wykazae"y mniejszy stopieÒ zgodnoúci we nej, przedniej lub rozlege"y, a takøe prze- Trzeszczenia 0,12 ñ 0,31 wszystkich porÛwnaniach. rost prawej, lewej lub obu komÛr.19 Zgod- Poszerzenie øye" szyjnych. 0,31 ñ 0,51 Precyzja wywiadÛw jest teø zaleøna od noúÊ miÍdzy obserwatorami bye"a doúÊ 0,00 ñ 0,16 rzetelnoúci samego ürÛde"a. Kee i wsp.13 PowiÍkszenie wÀtroby wysoka (6 = 0,67). 125 wybranych zapi- ObrzÍki koÒczyn dolnych 0,27 ñ 0,64 porÛwnywali rzetelnoúÊ wywiadÛw do- sÛw zostae"o odczytanych dwukrotnie tyczÀcych wystÍpowania ZMS u rodzin, przez kaødego kardiologa. RÛønice *Adaptowane, za zgodÀ, na podstawie Gods- zebranych od pacjentÛw, u ktÛrych nie- boll i wsp.14. stwierdzono w 10 do 23% przypadkÛw dawno wystÀpie" ZMS w porÛwnaniu (powtarzalnoúÊ obserwacji 76,8 do z innymi udokumentowanymi ürÛde"ami 90,4%). takimi, jak historie choroby czy karty jest przy e"Ûøku chorego i ma decydujÀcy Sgarbossa i wsp.20 okreúlili precyzjÍ zgonu. Donosili o umiarkowanym stop- wpe"yw na dalsze postÍpowanie. Kilka dotyczÀcÀ cech EKG, ktÛre mogÀ pomÛc niu zgodnoúci z 6 rÛwnym 0,65. czynnikÛw moøe wpe"ynÀÊ na interpreta- w rozpoznaniu úwieøego ZMS w obec- Nieliczne opracowania okreúlae"y pre- cjÍ EKG, we"ÀczajÀc w to klinicznÀ obser- noúci bloku lewej odnogi pÍczka Hisa. cyzjÍ objawÛw badania fizykalnego wacjÍ pacjenta i dane kliniczne (moøli- Cztery osoby odczytae"y 2600 zapisÛw u pacjentÛw z podejrzeniem ZMS. W jed- woúÊ autosugestii), a takøe doúwiadcze- EKG. WartoúÊ 6 wynosie"a ponad 0,85 nym z nich badano zgodnoúÊ miÍdzy troj- nie i umiejÍtnoúci osoby dokonujÀcej odnoúnie zespoe"u QRS i zae"amka T. Wy- giem lekarzy oceniajÀcych fizykalne ob- odczytu. Poprzednie badania sugerujÀ soki stopieÒ korelacji miÍdzy osobami jawy niewydolnoúci serca u 102 pacjen- znacznÀ zmiennoúÊ w precyzji interpre- czytajÀcymi stwierdzono rÛwnieø w in- tÛw z ZMS.14 Jak to pokazuje tabela 3, towania EKG, jednak wyniki tych badaÒ terpretowaniu zmian odcinka ST (wspÛe"- zgodnoúÊ bye"a wysoka dla dusznoúci trzeba interpretowaÊ ostroønie. czynnik korelacji Pearsona wede"ug mo- i przemieszczenia uderzenia koniuszko- W jednym z wczeúniejszych badaÒ16 mentu mieszanego >0,9). wego. Jednakøe, poziom zgodnoúci dla 10 kardiologÛw odczytywae"o 100 zapi- innych objawÛw fizykalnych niewydol- sÛw EKG dwukrotnie i klasyfikowae"o je Badania uøyte do okreúlenia noúci serca, szczegÛlnie obecnoúci trzesz- jako wynik prawide"owy, nieprawide"owy doke"adnoúci wywiadu, czeÒ i powiÍkszenia wÀtroby, bye" zdecy- lub zawae". U trojga z nich tylko 1/3 od- badania fizykalnego i EKG dowanie niøszy. czytÛw wykazywae"a cae"kowitÀ zgodnoúÊ. Drugi odczyt rÛønie" siÍ od pierwszego Tabela 4 przedstawia charakterystykÍ w 1 na 8 przypadkÛw. Gjorup i wsp.17 14 badaÒ8,21ñ32 zastosowanych do okreúle- Doke"adnoúÊ interpretacji EKG mieli na oddziale wewnÍtrznym 16 sta- nia doke"adnoúci wywiadu, badania fizy- Niestety wiÍkszoúÊ badaÒ dotyczÀcych øystÛw-rezydentÛw. Polecili im odczytaÊ kalnego i EKG w diagnostyce úwieøego precyzji interpretacji EKG wyraøae"a jÀ 107 zapisÛw EKG chorych podejrzanych ZMS. W piÍciu z tych badaÒ we"Àczani w procentach zgodnoúci miÍdzy obser- o ZMS i okreúliÊ, czy sÀ cechy úwieøego byli kolejni pacjenci zge"aszajÀcy siÍ do watorami, nie uwzglÍdniajÀc pomiaru zawae"u. Staøyúci nie byli miÍdzy sobÀ oddziae"u pomocy doraünej z bÛlem zgodnoúci oceny przez okreúlenie warto- zgodni w okoe"o 70 % przypadkÛw. w klatce piersiowej,8,23,24,27,28 w siedmiu úci 6 lub jakiejú innej wartoúci statystycz- Brush i wsp.18 donosili o wiÍkszej pacjenci przyjÍci do szpitala lub oddzia- nej.15 Doke"adna interpretacja EKG jest zgodnoúci. DwÛch klinicystÛw klasyfi- e"u kardiologicznego z podejrzeniem niezwykle waøna. Badanie wykonywane kowae"o 50 zapisÛw EKG do nastÍpujÀ- ZMS21,22,25,26,29,31,32 i w dwÛch pacjenci Tabela 2 ñ ZgodnoúÊ miÍdzy obserwatorami dotyczÀca charakterystyki bÛlu w klatce piersiowej* Pacjenci szpitalni (N = 197) Pacjenci ambulatoryjni (N = 112) DwÛch Internista PielÍgniarka PielÍgniarka Cecha internistÛw, 6 a kwestionariusz, 6 a internista, 6 a kwestionariusz, 6 BÛl promieniujÀcy do lewego ramienia 0,89 0,58 0,43 0,41 BÛl ustÍpujÀcy pod wpe"ywem nitrogliceryny 0,79 0,51 0,94 0,77 Przebyty ZMS 0,78 0,81 0,70 0,81 BÛl o lokalizacji zamostkowej 0,74 0,50 0,38 0,19 BÛl wystÍpujÀcy pod wpe"ywem wysie"ku 0,63 0,51 0,42 0,22 BÛl opisywany jako ucisk 0,57 0,37 0,49 0,50 Pacjent musi przerwaÊ czynnoúÊ jeúli wystÀpi bÛl 0,50 0,47 0,44 0,40 BÛl wystÍpujÀcy pod wpe"ywem kaszlu lub oddychania 0,44 0,30 0,55 0,62 BÛl opisywany jako ÑpchniÍcie noøemì 0,30 0,26 0,33 0,31 BÛl wystÍpujÀcy przy ruchach ramienia lub tue"owia 0,27 0,44 0,52 0,54 *Wykorzystane, za zgodÀ Hickan i wsp.12 JAMAñPL, STYCZE 1999, rocznik 1, nr 1 Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? ñ Panju i wsp. 53 z bÛlem w klatce piersiowej przywiezie- z wyjÀtkiem badania Weavera i wsp.30 z badaÒ o niskiej liczebnoúci (6 na 100 ni do oddziae"u pomocy doraünej przez W tym opracowaniu rozpoznawano ZMS pacjentÛw z ZMS) a zatem muszÀ byÊ personel paramedyczny.30,33 wtedy, gdy takie rozpoznanie bye"o na kar- interpretowane bardzo ostroønie. W wybranych artykue"ach analizowano cie wypisowej. Chociaø nie ma typowych ObecnoúÊ bÛlu w klatce piersiowej rÛønorodne elementy badania kliniczne- objawÛw klinicznych dla ZMS, sÀ one lub w lewym ramieniu i klatce piersio- go i EKG. Celem przejrzystoúci i jasno- umiarkowanie charakterystyczne, a ich wej to bardzo waøne objawy, dla ktÛ- úci prezentacji danych wybraliúmy tylko wystÀpienie jest bardziej prawdopodobne, rych WP wynoszÀ odpowiednio 2,7 te zmienne, dla ktÛrych WP bye" rÛwny jeúli pacjent ma ZMS. i 2,0. Inne dane z wywiadu, ktÛre ue"a- lub wiÍkszy od 2,0 lub rÛwny lub mniej- Jak odnotowano w tabeli 5, objawem twiajÀ rozpoznanie ZMS to przebyty szy od 0,5, gdyø tylko te zmienne, miae"y klinicznym najbardziej zwiÍkszajÀcym ZMS (WP mniejszy lub rÛwny 3,0), znaczenie podczas identyfikowania cech prawdopodobieÒstwo ZMS jest promie- nudnoúci i wymioty (WP 1,9) i pocenie przydatnych w diagnostyce ZMS. niowanie bÛlu w klatce piersiowej. Im siÍ (WP 2,0). bÛl jest rozleglejszy, tym prawdopodo- Wiele objawÛw z wywiadu i badania Doke"adnoúÊ wywiadu bieÒstwo jest wiÍksze. Promieniowanie fizykalnego, ktÛre bye"y uwaøane za istot- i badania fizykalnego bÛlu w klatce piersiowej do lewego ra- ne dla ustalenia rozpoznania ZMS, tak mienia wystÍpuje dwukrotnie czÍúciej naprawdÍ miae"o niewielkie znaczenie. DziewiÍÊ badaÒ przedstawionych u pacjentÛw z ZMS niø bez ZMS, do pra- NastÍpujÀce cechy wywiadu wykazywa- w tabeli 4 przedstawia zwiÀzek miÍdzy ob- wego ramienia trzykrotnie czÍúciej, a do e"y WP poniøej 2,0: wiek powyøej 60 lat, jawami badania klinicznego pacjentÛw obu ramion siedmiokrotnie czÍúciej. BÛl pe"eÊ mÍska, dusznica lub choroba wieÒco- przyjÍtych do oddziae"u pomocy doraünej w klatce piersiowej promieniujÀcy tylko wa w wywiadzie, uprzednie zaøywanie z powodu bÛlu w klatce piersiowej, a ob- do prawego ramienia uznany zostae" za nitrogliceryny, bÛl trwajÀcy powyøej jawami u pacjentÛw z ostatecznym rozpo- bardzo swoistÀ cechÍ ZMS ale o niskiej 60 minut, stae"y lub sporadyczny bÛl znaniem ZMS. W badaniach tych ze"otym czue"oúci (WP 8,9; 95% przedziae" ufnoúci w klatce piersiowej, nage"y poczÀtek bÛlu. standardem dla rozpoznania ZMS bye"y 1,1 ñ 75,1).29 Duøy zakres przedziae"u uf- WP poniøej 2,0 odnotowano rÛwnieø dla zmiany w EKG i enzymach sercowych, noúci wskazuje, iø wyniki pochodzÀ cech opisujÀcych charakter bÛlu (úciska- Tabela 4 ñ Charakterystyka badaÒ dotyczÀcych doke"adnoúci wywiadu, badania fizykalnego i EKG JakoúÊ Liczba metodo- CzÍstoúÊ pacjentÛw èrÛde"o, rok logiczna Kryteria we"Àczenia ZMS (%) (% kobiet) Wiek, lata Kraj Rude i wsp.21 1993 A Kolejni pacjenci przyjÍci 48,9 3697 (38) årednio = 61 Stany Zjednoczone do oddziae"u kardiologicznego z podejrzeniem ZMS Yusuf i wsp.22 1984 B Kolejni pacjenci przyjÍci 85,1 475 (15,4) Wielka Brytania do oddziae"u kardiologicznego z podejrzeniem ZMS Pozen i wsp.8 1984 A Kolejni pacjenci obecni BD 2801 (BD) MÍøczyüni ³30 lat, Stany Zjednoczone w oddziale pomocy doraünej kobiety ³40 lat z powodu bÛlu w klatce piersiowej Lee i wsp.23 1985 A Kolejni pacjenci obecni 17,4 596 (52,0) ³25 Stany Zjednoczone w oddziale pomocy doraünej z powodu bÛlu w klatce piersiowej Tierney i wsp.24 1986 B Kolejni pacjenci obecni 12,4 492 (BD) MÍøczyüni ³30, Stany Zjednoczone w oddziale pomocy doraünej kobiety ³40 z powodu bÛlu w klatce piersiowej Herlihy i wsp.25 1987 B Kolejni pacjenci przyjÍci 44,5 265 (BD) Brak danych Stany Zjednoczone do oddziae"u kardiologicznego z podejrzeniem ZMS Klaeboe i wsp.26 1987 B Kolejni pacjenci przyjÍci 59,1 237 (35,8) Zakres 29ñ90 Norwegia do oddziae"u kardiologicznego z podejrzeniem ZMS Rouan i wsp.27 1989 A Kolejni pacjenci obecni w oddziale 14,4 7115 (50,0) ³30 Stany Zjednoczone pomocy doraünej z powodu bÛlu w klatce piersiowej Solomon i wsp.28 1989 A Kolejni pacjenci obecni w oddziale 14,5 7734 (50,3) ³30 Stany Zjednoczone pomocy doraünej z powodu bÛlu w klatce piersiowej Berger i wsp.29 1990 B Kolejni pacjenci przyjÍci 36,0 278 (30,9) 57,2 Szwajcaria do szpitala z powodu bÛlu w klatce piersiowej Weaver i wsp.30 1990 C Pacjenci z bÛlem w klatce 18,3 2472 (BD) <75 Stany Zjednoczone piersiowej przywiezieni do oddziae"u pomocy doraünej przez personel paramedyczny Jonsbu i wsp.31 1991 B Kolejni pacjenci przyjÍci 36,5 200 (BD) Brak danych Norwegia do szpitala z podejrzeniem ZMS Karlson i wsp.32 1991 A Kolejni pacjenci przyjÍci 19,6 4690 (BD) Brak danych Szwecja do szpitala z podejrzeniem ZMS Kudenchuk i wsp.33 1991 C Pacjenci przywiezieni do oddziae"u 32,9 1189 (34) £ 74 Stany Zjednoczone pomocy doraünej przez personel paramedyczny *Popatrz do dziae"u ÑMetodologia oceny jakoúciì w tekúcie dla wyjaúnienia stopniowania; BD oznacza brak danych. 54 JAMAñPL, STYCZE 1999, rocznik 1, nr 1 Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? ñ Panju i wsp. nie, gniecenie, tkliwoúÊ). A zatem, øaden ZMS. Wyniki przedstawiane w tych arty- zwe"aszcza jeúli bye"y one nowÀ cechÀ za- z tych objawÛw pojedynczo nie wnosie" in- kue"ach dotyczÀ analizy zapisu EKG przez pisu u danego chorego. formacji istotnej dla ustalenia rozpozna- klinicystÛw, a nie przy pomocy algoryt- Prawide"owy zapis EKG obniøae" praw- nia ZMS. mÛw komputerowych. W piÍciu bada- dopodobieÒstwo ZMS najsilniej (WP Dla trzech elementÛw badania fizykal- niach odczyt EKG wykonywany bye" 0,1ñ0,3).19,20,26,31 nego WP wynosie" powyøej 2,0, a miano- przez lekarza, ktÛry nie znae" danych kli- wicie: niedociúnienie, obecnoúÊ trzeciego nicznych pacjenta,8,21,22,32,33 w dwÛch in- Sumaryczna analiza objawÛw tonu i trzeszczenia nad polami pe"ucnymi nych tylko przez lekarza oddziae"u pomo- a kliniczne regue"y (WP odpowiednio 3,1, 3,2 i 2,1). Dusz- cy doraünej,23,27 a w jednym i przez leka- prognozowania ZMS noúÊ nie zostae"a uznana za wiarygodny rza oddziae"u pomocy doraünej oraz ske"adnik badania fizykalnego w rozpo- niezaleønie przez lekarza nie znajÀcego Klinicyúci czÍsto spotykajÀ siÍ z wie- znaniu ZMS. Nie oceniano znaczenia danych klinicznych.24 We wszystkich ba- loma elementami badania klinicznego, innych objawÛw, czÍsto opisywanych daniach, z wyjÀtkiem pracy Kudenchuka z ktÛrych kaødy moøe byÊ traktowany u chorych z bÛlem w klatce piersiowej ta- i wsp.,33 ze"oty standard stanowie"o ozna- jako odrÍbny test diagnostyczny dla roz- kich, jak bradykardia i tachykardia. czenie enzymÛw sercowych. W pracy poznania ZMS. Powstaje pytanie, jak wy- U chorego z bÛlem w klatce piersio- Kudenchuka i wsp. ZMS bye" rozpozna- korzystaÊ poszczegÛlne wspÛe"czynniki wej wywiad czÍsto zawiera informacje wany, jeúli takie bye"o ostateczne rozpo- WP dla obliczenia cae"kowitego prawdo- o czynnikach ryzyka, takich jak nadciú- znanie na karcie wypisowej. podobieÒstwa ZMS. Proponowano pro- nienie, palenie papierosÛw, nadwaga, hi- Celem potwierdzenia rozpoznania ste kolejne mnoøenie ilorazÛw. W takim percholesterolemia, cukrzyca, wywiad ZMS wykorzystywane bye"y rÛøne cechy postÍpowaniu zake"adamy, øe testy sÀ od rodzinny dotyczÀcy chorÛb sercowo-na- zapisu EKG, najczÍúciej obecnoúÊ zae"am- siebie niezaleøne, to znaczy, øe u kon- czyniowych. DostÍpne badania nie do- ka Q, uniesienie lub obniøenie odcinka kretnego pacjenta wynik jednego z te- starczajÀ jednak dowodÛw na ich znacze- ST oraz odwrÛcenie zae"amka T. Jak wi- stÛw nie ma zwiÀzku z wynikiem øadne- nie potwierdzajÀce rozpoznanie ZMS. daÊ w tabeli 7, odnotowano znaczny sto- go innego badania.15 Holleman i Simel 36 W trzech duøych badaniach chorych pieÒ rozrzutu pomiÍdzy badaniami w od- wykazali, øe nie zachowanie tego warun- obecnych w oddziale pomocy doraünej niesieniu do poszczegÛlnych cech. Praw- ku prowadzi do niedoke"adnej oceny cae"o- z powodu bÛlu w klatce piersiowej øaden dopodobieÒstwo ZMS najbardziej zwiÍk- úciowego prawdopodobieÒstwa danej z klasycznych czynnikÛw ryzyka nie oka- szae"o pojawienie siÍ nowego uniesienia choroby. Niestety w øadnym z badaÒ, zae" siÍ byÊ objawem prognostycznym odcinka ST (WP w zakresie od 5,7do ktÛre omawialiúmy, nie dokonano cae"o- obecnoúci úwieøego ZMS. 8,34,35 53,9). Pojawienie siÍ nowego zae"amka Q úciowej oceny precyzji i doke"adnoúci opi- Tabela 6 przedstawia objawy klinicz- rÛwnieø bye"o bardziej prawdopodobne sywanych objawÛw klinicznych, a we"a- ne, ktÛre zmniejszajÀ prawdopodobieÒ- u chorych z ZMS niø bez ZMS (WP únie zbiorcza ich ocena jest niezbÍdna stwo ZMS. BÛl serca opisywany jako w zakresie od 5,3 do 24,8) aczkolwiek przy tworzeniu regue" prognozowania kli- ope"ucnowy, ke"ujÀcy, jak pchniÍcie noøem, znaczenie tej cechy zmniejszae"o siÍ, jeúli nicznego. zaleøny od pozycji, znamiennie zmniej- we"Àczano chorych, u ktÛrych poprzednio Na podstawie cae"oúciowej oceny obja- szae" prawdopodobieÒstwo ZMS. BÛl, bye" obecny zae"amek Q. wÛw wywiadu, badania fizykalnego ktÛry moøna wywoe"aÊ w trakcie obma- Trzykrotnie wiÍksze bye"o prawdopo- i EKG, opierajÀc siÍ na prawdopodobieÒ- cywania rÛwnieø bye" zwiÀzany z niskim dobieÒstwo wystÀpienia nastÍpujÀcych stwie zagroøenia ZMS, opracowano al- WP, mieszczÀcym siÍ w przedziale 0,2 cech u chorych z ZMS w porÛwnaniu gorytmy oraz programy komputerowe do 0,4. z tymi bez ZMS: obniøenie odcinka ST kwalifikujÀce chorych do okreúlonej gru- (nowe lub poprzednio obecne w zapisie), py ryzyka.34,35.37 Algorytmy te powstae"y, Doke"adnoúÊ EKG odwrÛcenie zae"amka T lub obecnoúÊ wy- aby pomÛc lekarzowi w rozpoznaniu sokiego kopulastego zae"amka T. Prawdo- úwieøego niedokrwienia i zakwalifikowa- Znaleziono osiem badaÒ dotyczÀcych podobieÒstwo ZMS zwiÍkszae"a rÛwnieø niu chorego do jednej z 3 poprzednio doke"adnoúci EKG w rozpoznawaniu obecnoúÊ zaburzeÒ przewodnictwa, omawianych grup.8,38 Pomimo iø úrodki te pomoge"y lekarzom w podjÍciu odpo- wiedniej decyzji, w niektÛrych opraco- Tabela 5 ñ Objawy kliniczne, ktÛre zwiÍkszajÀ prawdopodobieÒstwo ZMS u pacjentÛw waniach na temat przydatnoúci tychøe z bÛlem w klatce piersiowej algorytmÛw, nie odnotowano sprawniej- szego podziae"u chorych w oddziale po- WP Objawy kliniczne (95% przedziae" ufnoúci) Piúmiennictwo mocy doraünej na 3 grupy terapeutyczne czy lepszego wykorzystania dostÍpnych BÛl w klatce piersiowej lub w lewym ramieniu 2,7* 8 úrodkÛw.39 Wspomniane regue"y progno- Promieniowanie bÛlu: zowania klinicznego sÀ dostosowane do Prawy bark 2,9 (1,4 ñ 6,0) 24 metodologicznych standardÛw prognozo- Lewe ramiÍ 2,3 (1,7 ñ 3,1) 29 wania po raz pierwszy zaproponowanych Obydwa ramiona 7,1 (3,6 ñ 14,2) 29 przez Wassona i wsp.,40 a ostatnio skory- BÛl w klatce piersiowej jako najwaøniejszy objaw 2,0* 8 gowanych.41 Nie dotyczy to regue" poda- Przebyty ZMS 1,5 ñ 3,0Ü 8, 24 nych przez Tierneya i wsp.,34 gdyø bada- Nudnoúci i wymioty 1,9 (1,7 ñ 2,3) 24, 25, 29, 31 nia zostae"y przeprowadzone w prÛbce wycinkowej, a nie na prospektywnej Pocenie siÍ 2,0 (1,9 ñ 2,2) 24, 28, 31 prÛbce populacji. Trzeci ton serca przy ose"uchiwaniu 3,2 (1,6 ñ 6,5) 24 Tierney i wsp.34 opracowali narzÍdzie Niedociúnienie (skurczowe ciúnienie tÍtnicze <80 mmHg) 3,1 (1,8 ñ 5,2) 30 do prognozowania ZMS. OpierajÀc siÍ ObecnoúÊ trzeszczeÒ przy ose"uchiwaniu 2,1 (1,4 ñ 3,1) 24 na wieloczynnikowej analizie u 540 pa- *Brak danych do obliczenia przedziae"Ûw ufnoúci. cjentÛw oddziae"u pomocy doraünej z bÛ- Ü lem w klatce piersiowej zidentyfikowali W heterogennych badaniach WP podano jako zakresy. JAMAñPL, STYCZE 1999, rocznik 1, nr 1 Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? ñ Panju i wsp. 55 oni 4 zmienne o niezaleønej wartoúci pro- Tabela 6 ñ Objawy kliniczne, ktÛre zmniejszajÀ prawdopodobieÒstwo ZMS u pacjentÛw z bÛlem w klatce piersiowej gnostycznej dla ZMS, a mianowicie po- cenie siÍ z bÛlem w klatce piersiowej, WP przebyty ZMS, pojawienie siÍ nowego Objawy kliniczne (95% przedziae" ufnoúci) Piúmiennictwo zae"amka Q oraz uniesienie odcinka ST Ope"ucnowy bÛl w klatce piersiowej 0,2 (0,2 ñ 0,3) 23, 24, 28 nowe lub obecne uprzednio. BÛl ke"ujÀcy lub jak pchniÍcie noøem 0,3 ( 0,2 ñ 0,5) 23, 24 Goldman i wsp.35,37 rÛwnieø opraco- BÛl zaleøny od pozycji 0,3 (0,2 ñ 0,4) 23, 28 wali algorytm przewidywania ZMS u pa- BÛl wystÍpujÀcy rÛwnieø przy obmacywaniu 0,2 ñ 0,4* 23, 24, 28 cjentÛw oddziae"u pomocy doraünej z bÛ- lem w klatce piersiowej. Opierae" siÍ on *W heterogennych badaniach WP przedstawiono jako zakres. na wywiadzie, badaniu fizykalnym i EKG 6000 pacjentÛw oddziae"u pomocy doraü- nej, u ktÛrych ge"ÛwnÀ dolegliwoúciÀ bye" bÛl w klatce piersiowej. Zmienne w al- gorytmie Goldmana, ktÛre predyspono- danego schorzenia. Chociaø poe"oøono rÛwnieø byÊ duøe. A zatem dla prawide"o- wae"y do wystÀpienia ZMS, obejmowae"y nacisk na ze"oøonÀ analizÍ rÛønorodnych wej interpretacji stwierdzonych objawÛw wiek powyøej 40 roku øycia, przebyty zmiennych klinicznych i tworzenie regue" naleøy takøe uwzglÍdniÊ wstÍpne praw- ZMS lub dusznicÍ, bÛl, ktÛry rozpoczÀe" przewidywania, jak to opisano wyøej, dopodobieÒstwo ZMS. siÍ w czasie krÛtszym niø 48 godzin mae"o uwagi poúwiÍcono wstÍpnej ocenie przed przyjÍciem do oddziae"u pomocy ryzyka na podstawie typowej klinicznej KOMENTARZ doraünej, bÛl trwajÀcy co najmniej go- wstÍpnej oceny pacjenta. Jeúli ocena ry- dzinÍ, bÛl silniejszy niø poprzednio zyka wstÍpnego bye"aby poøyteczna to na Rozpoznanie ZMS w grupie pacjen- w napadach dusznicy lub o nasileniu ta- podstawie czue"oúci i swoistoúci testÛw tÛw z bÛlem w klatce piersiowej jest za- kim samym jak podczas przebytego ZMS diagnostycznych i odpowiadajÀcych im daniem ze"oøonym. Klinicyúci dzielÀ pa- i promieniowanie do karku, lewego bar- wartoúci WP moøna by dokonaÊ nowego cjentÛw na 3 grupy zgodnie z obecnie ku lub lewego ramienia. Prawdopodo- obliczenia prawdopodobieÒstwa choroby. dostÍpnymi procedurami terapeutyczny- bieÒstwo ZMS zmniejszae"y nastÍpujÀce Klasycznym i szeroko uøywanym przy- mi. Tymczasem w piúmiennictwie pa- cechy: promieniowanie bÛlu do plecÛw, ke"adem takiego pomyse"u bye"a propozy- cjenci sÀ dzieleni na dwie grupy w zaleø- brzucha lub koÒczyn dolnych, bÛl jak cja Diamonda i Forrestera.42 Opubliko- noúci od tego czy majÀ ZMS czy teø nie. pchniÍcie noøem i bÛl ktÛry, moøe zostaÊ wali oni sposÛb obliczania wstÍpnego W oparciu o ten ostatni podziae" zidenty- odtworzony podczas obmacywania. prawdopodobieÒstwa choroby niedo- fikowaliúmy cechy wywiadu, badania fi- Zmiany w EKG predysponujÀce do wy- krwiennej serca na podstawie wieku, pe"ci zykalnego i EKG, ktÛre podnoszÀ lub stÀpienia ZMS obejmowae"y pojawienie i charakteru bÛlu w klatce piersiowej. Jest obniøajÀ prawdopodobieÒstwo ostrego siÍ nowego uniesienia odcinka ST lub to prosta metoda i moøe byÊ stosowana ZMS. Zaleciliúmy rÛwnieø stosowanie obecnoúÊ zae"amka Q co najmniej w 2 w codziennej praktyce klinicznej. PodjÍ- klinicznych regue" prognozowania opar- odprowadzeniach oraz pojawienie siÍ to rÛwnieø prÛby uwzglÍdnienia wiÍk- tych na duøej iloúci objawÛw. Podkreúli- nowych zmian odstÍpu ST-T podczas nie- szej iloúci danych klinicznych.43 liúmy znaczenie oceny wstÍpnego praw- dokrwienia lub wysie"ku. W algorytmie Znaczenie wywiadu, badania fizykal- dopodobieÒstwa choroby w przewidywa- tym pacjenci byli przydzielani do 1 z 14 nego i EKG w prognozowaniu ZMS za- niu przydatnoúci danego elementu bada- grup z prawdopodobieÒstwem úwieøego leøy rÛwnieø od oceny wstÍpnego praw- nia klinicznego. ZMS od 1% do 77 %. dopodobieÒstwa ZMS. Nawet przy pra- WracajÀc do przypadkÛw klinicznych Opisane wyøej algorytmy te obejmujÀ wide"owym zapisie EKG jeúli prawdopo- opisanych na poczÀtku artykue"u, pierw- kilka powszechnie akceptowanych dobieÒstwo wstÍpne bye"oby duøe, osta- szych 3 pacjentÛw miae"o objawy pod- zmiennych zidentyfikowanych w anali- teczne prawdopodobieÒstwo moge"oby wyøszajÀce prawdopodobieÒstwo ZMS. zie jednoczynnikowej i we"Àczonych rÛw- nieø do tej pracy, a mianowicie lokaliza- cjÍ i natÍøenie bÛlu, pocenie siÍ, zmiany w EKG pod postaciÀ nowego zae"amka Q lub uniesienia odcinka ST. Tym niemniej Tabela 7 ñ Cechy EKG, ktÛre zwiÍkszajÀ prawdopodobieÒstwo ZMS u chorych z bÛlem w sytuacji, kiedy nie ustalono niezaleø- w klatce piersiowej noúci poszczegÛlnych objawÛw wywia- WP du i badania fizykalnego, jak w naszej Cecha EKG (95% przedziae" ufnoúci) Piúmiennictwo pracy, naleøy zachowaÊ duøÀ ostroønoúÊ Pojawienie siÍ nowego uniesienia odcinka ST ³ 1 mm 5,7 ñ 53,9* 21ñ24, 32, 33 w interpretowaniu i prÛbie e"Àczenia rÛø- Pojawienie siÍ nowego zae"amka Q 5,3 ñ 24,8* 21, 24, 32, 33 norodnych objawÛw klinicznych. Zale- Jakiekolwiek uniesienie odcinka ST 11,2 (7,1 ñ 17,8) 24 camy raczej zastosowanie siÍ do opisa- Pojawienie siÍ nowych zaburzeÒ przewodnictwa 6,3 (2,5 ñ 15,7) 24 nych wyøej regue" prognozowania kli- nicznego celem uzyskania pomocy Pojawienie siÍ nowego obniøenia odcinka ST 3,0 ñ 5,2* 21, 24, 32 w integracji i interpretacji wynikÛw. Jakikolwiek zae"amek Q 3,9 (2,7 ñ 5,7) 24 Jakiekolwiek obniøenie odcinka ST 3,2 (2,5 ñ 4,1) 24 WstÍpne prawdopodobieÒstwo ZwiÍkszenie woltaøu zae"amka T i/lub odwrÛcenie 3,1Ü 8 powyøej lub rÛwne 1 mm w rozpoznaniu ZMS Nowe odwrÛcenie zae"amka T 2,4 ñ 2,8* 24, 32,33 Celem okreúlenia ostatecznego praw- Jakiekolwiek zaburzenie przewodnictwa 2,7 (1,4 ñ 5,4) 24 dopodobieÒstwa choroby na podstawie wartoúci WP objawÛw klinicznych naleøy *W badaniach heterogennych WP podano jako zakres. Ü okreúliÊ wstÍpne prawdopodobieÒstwo Brak danych do obliczenia przedziae"u ufnoúci. 56 JAMAñPL, STYCZE 1999, rocznik 1, nr 1 Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? ñ Panju i wsp. Pacjent 1 miae" bÛl w klatce piersiowej, UWAGI KO COWE nowego zae"amka Q i nowych zaburzeÒ pocie" siÍ i miae" uniesiony odcinek ST przewodnictwa. Prawide"owy zapis EKG w EKG. Pacjent 2 pocie" siÍ, miae" niedo- PrawdopodobieÒstwo zawae"u serca jest cechÀ najsilniej przemawiajÀcÀ prze- ciúnienie i przebye" ZMS. Pacjentka 3 mia- zwiÍksza obecnoúÊ ktÛregokolwiek ciwko rozpoznaniu ZMS. e"a nudnoúci i uniesiony odcinek ST. Prze- z poniøszych objawÛw klinicznych: pa- Na koniec naleøy powtÛrzyÊ, øe obja- ciwnie pacjentka 4 miae"a objawy ob- cjenci z bÛlem w klatce piersiowej pro- wy te nie sÀ wystarczajÀce do rÛønico- niøajÀce prawdopodobieÒstwo ZMS, mieniujÀcym do lewego ramienia, do wania pomiÍdzy úwieøym zespoe"em nie- a mianowicie bÛl w klatce piersiowej bye" prawego barku lub do lewego i prawe- dokrwiennym wymagajÀcym przyjÍcia zaleøny od pozycji i moøna go wywoe"aÊ go ramienia; pacjenci z bÛlem w klatce do oddziae"u kardiologicznego, a mniej w trakcie obmacywania; zapis EKG bye" piersiowej z towarzyszÀcymi potami, niebezpiecznym niedokrwieniem lub prawide"owy. niedociúnieniem lub obecnoúciÀ trzecie- bÛlem nie majÀcym pode"oøa niedo- W rÛønicowaniu pacjentÛw ze úwie- go tonu. krwiennego. W tym celu niezbÍdne sÀ øym ZMS od tych z niestabilnÀ dusznicÀ PrawdopodobieÒstwo ZMS obniøa dalsze badania. i bÛlem, ktÛry nie jest niedokrwienny ktÛrykolwiek z nastÍpujÀcych objawÛw Pragniemy podziÍkowaÊ nastÍpujÀcym oso- moøna uøyÊ algorytmu Goldmana bÀdü klinicznych: pacjenci z bÛlem w klatce bom za przeglÀdniÍcie i uwagi do naszej pracy: poszczegÛlnych objawÛw klinicznych piersiowej opisywanym jako ope"ucnowy, Eric C. Westman, MD, Michael Cuffe, MD, Sa- zebranych w tabelach od 5 do 7. Jednak- ke"ujÀcy lub jak pchniÍcie noøem, bÛl za- lim Yusuf, MD oraz Ernest Fallen, MD, jak rÛw- øe podziae" chorych na tych z ZMS i bez leøny od pozycji i wystÍpujÀcy przy ob- nieø nastÍpujÀcym osobom za wskazÛwki: John moøe nie byÊ najwaøniejszÀ poczÀtkowÀ macywaniu. Attia, MD, Arie Levinson, MD oraz James Ve- decyzjÀ. Waøniejsze jest zadecydowanie Cechy zapisu EKG zwiÍkszajÀce lianou, MD. o odpowiednim, natychmiastowym le- prawdopodobieÒstwo ZMS to: pojawie- czeniu. nie siÍ nowego uniesienia odcinka ST, (Te"umaczenie: lek. Danuta Jakubowska) Piúmiennictwo: 1. Mathews MB, Julian DG. Angina pectoris: defini- 17. Gjorup T, Kelbaek H, Nielsen D, Kreiner S, 30. Weaver WD, Eisenberg S, Martin JS, et al. Myocar- tion and description. In: Julian DG, ed. Angina Pecto- Godtfredsen J. Interpretation of the electrocardiogram dial Infarction Triage and Intervention Project, phase I: ris. 2nd ed. New York, NY: Churchill Livingstone Inc; in suspected myocardial infarction: a randomized con- patient characteristics and feasibility of pre-hospital 1985:2. trolled study of the effect of a training programme to initiation of thrombolytic therapy. J Am Coll Cardiol. 2. Campeau L. Grading of angina pectoris. Circulation. reduce interobserver variation. J Intern Med. 1992;231: 1990;15:925-931. 1976;54:522-523. 407-412. 31. Jonsbu J, Rollag A, Aase O, et al. Rapid and correct 3. Braunwald E, Jones RH, Mark DB, et al. Diagnos- 18. Brush JE, Brand DA, Acampora D, Chalmer B, diagnosis of myocardial infarction: standardized case ing and managing unstable angina. Circulation. 1994; Wackers FJ. Use of the initial electrocardiogram to pre- history and clinical examination provide important in- 90:613-622. dict in-hospital complications of acute myocardial in- formation for correct referral to monitored beds. J In- 4. Tunstall-Pedoe H, Kuulasmaa K, Amouyel P, farction. N Engl J Med. 1985;312:1137-1141. tern Med. 1991;229:143-149. Arveiler D, Rajakangas AM, Pajak A. Myocardial 19. Willems JL, Abreu-Lima C, Arnaud P, et al. The 32. Karlson BW, Herlitz J, Wiklund O, Richter A, infarction and coronary deaths in the World Health diagnostic performance of computer programs for the Hjalmarson A. Early prediction of acute myocardial Organization Monica Project. Circulation. 1994;90: interpretation of electrocardiograms. N Engl J Med. infarction from clinical history, examination and elec- 583-612. 1991;325:1767-1773. trocardiogram in the emergency room. Am J Cardiol. 5. Kannel WB, Abbott RD. Incidence and prognosis of 20. Sgarbossa EB, Pinski SL, Barbagelata A, et al. Elec- 1991;68:171-175. unrecognized myocardial infarction. N Engl J Med. trocardiographic diagnosis of evolving acute myocar- 33. Kudenchuk PJ, Ho MT, Weaver D, et al. Accuracy 1984;311:1144-1147. dial infarction in the presence of left bundlebranch of computer-interpreted electrocardiography in select- 6. Uretsky BF, Farquhar DS, Berezin AF, Hood WB. block. N Engl J Med. 1996;334:481-487. ing patients for thrombolytic therapy. J Am Coll Symptomatic myocardial infarction without chest pain: 21. Rude RE, Poole WK, Muller JE, et al. Electrocar- Cardiol. 1991;17:1486-1491. prevalence and clinical course. Am J Cardiol. 1977; diographic and clinical criteria for recognition of acute 34. Tierney WM, Roth BJ, Psaty B, et al. Predictors of 40:498-503. myocardial infarction based on analysis of 3,697 pa- myocardial infarction in emergency room patients. Crit 7. Ness TJ, Gebbart GF. Visceral pain: a review of ex- tients. Am J Cardiol. 1983;52:936-942. Care Med. 1985;13:526-531. perimental studies. Pain. 1990;41:167-234. 22. Yusuf S, Pearson M, Parish S, Ramsdale D, Rossi P, 35. Goldman L, Cook EF, Brand DA, et al. A computer 8. Pozen MW, DíAgostino RB, Selker HP, Sytkowski Sleight P. The entry ECG in the early diagnosis and protocol to predict myocardial infarction in emergency PA, Hood WB. A predictive instrument to improve prognostic stratification of patients with suspected acute department patients with chest pain. N Engl J Med. coronary care unit admission practices in acute is- myocardial infarction. Eur Heart J. 1984;5:690-696. 1988;318:797-803. chemic heart disease. N Engl J Med. 1984;310: 23. Lee TH, Cook EF, Weisberg M, Sargent RK, Wil- 36. Holleman DR, Simel DL. Quantitative assessments 1273-1278. son C, Goldman L. Acute chest pain in the emergency from the clinical examination: how should clinicians 9. Panju A, Farkouh ME, Sackett DL, et al. Outcome of room. Arch Intern Med. 1985;145:65-69. integrate the numerous results? J Gen Intern Med. patients discharged from a coronary care unit with a 24. Tierney WM, Fitzgerald D, McHenry R, et al. Phy- 1997;12:165-171. diagnosis of Ñchest pain not yet diagnosed.ì CMAJ. siciansí estimates of the probability of myocardial inf- 37. Goldman L, Weinberg M, Weisberg M, et al. A com- 1996;155:541-547. arction in emergency room patients with chest pain. puter-derived protocol to aid in the diagnosis of emer- 10. Holleman DR, Simel DL. Does the clinical exami- Med Decis Making. 1986;6:12-17. gency room patients with acute chest pain. N Engl J nation predict airflow limitation? JAMA. 1995;273: 25. Herlihy T, McIvor ME, Cummings CC, Siu CO, Med. 1982;307:588-596. 313-319. Alikahn M. Nausea and vomiting during acute myo- 38. Sarasin F, Reymond J, Griffith J, et al. Impact of 11. Simel DL, Samsa GP, Matchar DB. Likelihoood cardial infarction and its relation to infarct size and lo- the acute cardiac ischemia time-insensitive predictive ratios with confidence: sample size estimation for di- cation. Am J Cardiol. 1987;60:20-22. instrument (ACI-TIPI) on the speed of triage decision agnostic test studies. J Clin Epidemiol. 1991;44: 26. Klaeboe G, Otterstad JE, Winsnes T, Espeland N. making for emergency department patients presenting 763-770. Predictive value of prodromal symptoms in myocardial with chest pain. J Gen Intern Med. 1994;9:187-194. 12. Hickan DH, Sox HC, Sox CH. Systematic bias in infarction. Acta Med Scand. 1987;222:27-30. 39. Pearson S, Goldman L, Garcia T, Wok E, Lee T. recording the history in patients with chest pain. 27. Rouan GW, Lee TH, Cook EF, Brand DA, Weisberg Physician response to a prediction rule for triage of J Chronic Dis. 1985;38:91-100. MC, Goldman L. Clinical characteristics and outcome emergency department patients with chest pain. J Gen 13. Kee F, Tiret L, Robo JY, et al. Reliability of re- of acute myocardial infarction in patients with initially Intern Med. 1994;9:241-247. ported family history of myocardial infarction. BMJ. normal or nonspecific electrocardiograms. Am J 40. Wasson JH, Sox HC, Neff RK, Goldman L. Clini- 1993;307:1528-1530. Cardiol. 1989;64:1087-1092. cal prediction rules: application and methodological 14. Gadsboll N, Hoilund-Carlsen PF, Nielsen GG, et 28. Solomon CG, Lee TH, Cook EF, et al. Comparison standards. N Engl J Med. 1985;313:793-799. al. Symptoms and signs of heart failure in patients with of clinical presentation of acute myocardial infarction 41. Laupacis A, Sekar N, Stiell IG. Clinical prediction myocardial infarction: reproducibility and relationship in patients older than 65 years of age to younger pa- rules: a review and suggested modifications of meth- to chest x-ray, radionuclide ventriculography and right tients: the Multicenter Chest Pain Study experience. Am odological standards. JAMA. 1997;277:488-494. heart catheterization. Eur Heart J. 1989;10:1017-1028. J Cardiol. 1989;63:772-776. 42. Diamond GA, Forrester JS. Analysis of probability 15. Sackett DL, Haynes RB, Guyatt GH, Tugwell P. 29. Berger JP, Buclin R, Haller E, Van Melle G, Yersin as an aid in the clinical diagnosis of coronary artery Clinical Epidemiology: A Basic Science for Clinical B. Right arm involvement and pain extension can help disease. N Engl J Med. 1979;300:1350-1358. Medicine. 2 nd ed. Boston, Mass: Little Brown & Co to differentiate coronary diseases from chest pain of 43. Pryor DB, Harrell FE Jr, Lee KL, Califf RM, Rosati Inc; 1991. other origin: a prospective emergency ward study of RA. Estimating the likelihood of significant coronary 16. Davies LG. Observer variation in reports of elec- 278 consecutive patients admitted for chest pain. J In- artery disease. Am J Med. 1983;75:771-780. trocardiograms. Br Heart J. 1985;20:153-161. tern Med. 1990;227:165-172. JAMAñPL, STYCZE 1999, rocznik 1, nr 1 Czy nasz pacjent ma zawae" miÍúnia sercowego? ñ Panju i wsp. 57

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Funkcja ukł oddech ,jama nosowa, gardło, krtań
czaszka jama
Tabelka 02 Jama ustna
Jama ustna psów i kotów
14 Jama ustna
jama ustna druk kolor
bezpieka od 1944 UB, zydokomuna(nazi, komunisci, faszysci, zydzi, pop owie pelniacy obowiazki polaka
Karta geostanowiska Jama Agi
Radżajoga Szczeble Przygotowawcze Jama w RAdżajodze
nos jama nosowa krtań tchawica
nos jama nosowa krtań tchawica
Smocza Jama na Wawelu
Zarys og lny uk éadu cz éowiek ÔÇô maszyna Ťrodowisko
6 03 2013 Anatomia Jama ustna i początek zębów

więcej podobnych podstron