G"owa
ZDJóCIA bywają ęród"em zak"opotania dla dzieci,
które nie opanowa"y jeszcze umiej´tnoĘci podwójnej
reprezentacji. Nie wiedzą, Że obiekt (np. realistyczna
fotografia) jest zarówno przedmiotem samym w sobie,
jak i symbolicznym przedstawieniem czegoĘ innego (buta).
Dzieci próbujÄ… manipulowaç przedmiotami na zdj´ciu,
podobnie jak ten ch"opiec usi"ujÄ…cy wsunÄ…ç stop´ do buta.
68 ÂWIAT NAUKI WRZESIEÄ„ 2005
pe"na symboli
Ma"e dzieci nie potrafiÄ… odróŻniç przedmiotu
od reprezentujÄ…cego go symbolu.
To dowód, jak trudno jest zaczÄ…ç myĘleç symbolicznie
Judy S. DeLoache
Zdj´cia: Randy Harris
niej wi´cej 20 lat temu przeÅ»y"am jednÄ… dziwym meblem. Jednak ku naszemu ogromnemu zdumie-
z tych wspania"ych chwil, kiedy to naukowe niu dwuipó"letnie dzieci nie by"y w stanie sprostaç temu za-
dociekania przyjmują nieoczekiwany, ale daniu. Wbiega"y ze Ęmiechem do duŻego pokoju, ale nie mia-
>obiecujący obrót. W ramach badał
nad pa- "y zwykle poj´cia, gdzie szukaç, mimo Å»e doskonale pami´ta"y
mi cią dwu- i trzyletnich dzieci rozpoczyna"am w"aĘnie no- po"oŻenie modelu zabawki w miniaturowym pokoju i bez tru-
wy eksperyment. W tym celu zbudowa"am model pokoju b´- du go w nim odnajdowa"y.
dÄ…cego cz´Ä˜ciÄ… mojego laboratorium. Rzeczywista przestrzeÅ‚
Okaza"o si´, Å»e maluchy nie potrafi"y wykorzystaç wiedzy
przypomina"a zwyczajny, aczkolwiek nieco zaniedbany salon o modelu do wyciÄ…gni´cia wniosków na temat duÅ»ego poko-
 sta"y w nim m.in. tapicerowana kanapa, fotel i szafka. Mi- ju, poniewaÅ» nie uĘwiadamia"y sobie istniejÄ…cego pomi´dzy ni-
niaturowe przedmioty by"y moÅ»liwie najdok"adniejszymi od- mi zwiÄ…zku. Zorientowa"am si´ szybko, Å»e moje badania nad
wzorowaniami swych wi´kszych odpowiedników: mia"y ten pami´ciÄ… dotyczy"y w istocie procesów leŻących u pod"oÅ»a
sam kszta"t, zrobiono je z tych samych materia"ów, pokryto rozwoju myĘlenia symbolicznego. ZauwaŻy"am, Że niepowo-
identycznÄ… tkaninÄ… i ustawiono w analogiczny sposób. Podczas dzenia ma"ych dzieci w tej dziedzinie mogÄ… okazaç si´ cie-
doĘwiadczenia dzieci obserwowa"y, jak ze wspó"pracowni- kawÄ… wskazówkÄ… co do tego, jak i kiedy zaczynamy rozumieç
kami chowaliĘmy miniaturowÄ… zabawk´  plastikowego pie- symboliczne znaczenie obiektów.
ska nazywanego przez nas Ma"ym Snoopym  wewnątrz mo- Jedną z najwaŻniejszych cech odróŻniających ludzi od in-
delu, który nazywaliĘmy Pokojem Ma"ego Snoopy ego. nych stworzeł
jest zdolnoĘç tworzenia i manipulowania sym-
Nast´pnie zach´caliĘmy dzieci, aby znalaz"y  DuÅ»ego Snoo- bolicznymi reprezentacjami. UmoÅ»liwia ona rozwój kultury
py ego , pe"nowymiarowÄ… wersj´ zabawki, która  schowa"a si´ oparty na wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie i
w tym samym miejscu, ale w duÅ»ym pokoju . ChcieliĘmy pozwala uczyç si´ na podstawie zdarzeÅ‚
bez koniecznoĘci
sprawdziç, czy zdo"ajÄ… odnaleÄ™ç zabawk´, korzystajÄ…c z zapa- bezpoĘredniego ich doĘwiadczania (wszyscy np. wiemy o di-
mi´tanego wczeĘniej obrazu. nozaurach, mimo Å»e nigdy ich nie spotkaliĘmy). PoniewaÅ»
Zgodnie z naszymi oczekiwaniami trzylatkom przychodzi"o zdolnoĘç pos"ugiwania si´ symbolami ma kolosalne znacze-
to bez trudu. Widzia"y, Å»e chowamy ma"Ä… zabawk´ za minia- nie w kaÅ»dej sferze ludzkiego Å»ycia, umiej´tnoĘç myĘlenia
turowÄ… kanapÄ…, a potem odnajdowa"y duŻą, ukrytÄ… za praw- symbolicznego jest byç moÅ»e najistotniejszym aspektem roz-
WRZESIEÄ„ 2005 ÂWIAT NAUKI 69
woju spo"ecznego cz"owieka. PowyÅ»sze wanej od Ęwiata wioski plemienia Beng wczeĘniej nie widzia"y. Wi´kszoĘç malu-
rozwaÅ»ania doprowadzi"y mnie do prze- na WybrzeÅ»u KoĘci S"oniowej. Ekspery- chów uzna"a, Å»e s"owo odwo"ywa"o si´
konania, Å»e trudno o wyzwanie bardziej ment odbywa" si´ tam w otoczeniu zgo- do desygnatu, nie zaĘ do samego obraz-
fascynujÄ…ce niÅ» odkrycie tego, jak zdo- "a innym niÅ» laboratoryjne: dzieci z ple- ka. Zinterpretowa"y zatem obrazek sym-
bywamy t´ umiej´tnoĘç. mienia Beng siedzia"y na ziemi bÄ…dÄ™ na bolicznie  jako reprezentujÄ…cy, nie zaĘ
Pierwszym rodzajem symboli, z który- kolanach matek, wokó" przechadza"y si´ toÅ»samy z przedmiotem.
mi musimy sobie poradziç, sÄ… obrazy. Do- kury i kozy, zaĘ pozostali mieszkaÅ‚
cy Dzieci, dorastajÄ…c, coraz rzadziej
ros"ym wydajÄ… si´ one najprostszymi z wioski pracowali, rozmawiali, bawili si´ badajÄ… zdj´cia za pomocÄ… dotyku. SÄ…-
symboli, jednak odkryliĘmy, Å»e ma"e dzie- i Ęmiali tuÅ» obok. Mimo tych róŻnic dzimy, Å»e dzieje si´ tak m.in. dlatego, Å»e
ci sÄ… nimi zak"opotane. Problem wynika dzieci (które widzia"y zdj´cia najpraw- w pierwszych latach Å»ycia uczÄ… si´ kon-
z dwoistej natury wszelkich obiektów dopodobniej pierwszy raz w Å»yciu) pró- trolowaç dzia"ania impulsywne. Proces
symbolicznych: sÄ… one rzeczywistymi bowa"y dotknÄ…ç sfotografowanych przed- ten ma zwiÄ…zek ze zmianami zachodzÄ…-
przedmiotami, a jednoczeĘnie przedsta- miotów, post´pujÄ…c dok"adnie tak jak cymi w ich korze czo"owej. Stopniowo
wiają coĘ innego. Aby je w pe"ni zrozu- amerykał
skie maluchy. nabywana umiej´tnoĘç samokontroli za-
mieç, obserwator musi dokonaç podwój- Natura opisanych pomy"ek wydaje si´ pewne pomaga zapanowaç nad impul-
nej interpretacji: stworzyç umys"owÄ… raczej poj´ciowa, a nie percepcyjna. sami kaŻącymi wchodziç w bezpoĘred-
reprezentacj´ zarówno samego obiektu, Dzieci dostrzegajÄ… róŻnic´ mi´dzy ob- nie interakcje z obrazami, dzi´ki czemu
jak i jego zwiÄ…zku z tym, co przedstawia. razkiem a rzeczywistym przedmiotem. dzieci zaczynajÄ… je po prostu oglÄ…daç,
Mając wybór, zawsze wskaŻą ten drugi. podobnie jak robią to doroĘli.
Úywe obrazy Ale nie w pe"ni pojmujÄ…, czym w"aĘci- Wiedza wyniesiona z zabaw z fotogra-
CZóSTO S¸YSZA¸AM HISTORIE o dzieciach, wie sÄ… zdj´cia i w jaki sposób obrazy fiami ma ogromne znaczenie dla ogólne-
które próbowa"y podnieĘç namalowane róŻniÄ… si´ od widocznych na nich przed- go rozwoju dziecka, któremu prawdo-
jab"ko czy w"oÅ»yç nog´ do fotografii bu- miotów (desygnatów), dlatego teÅ» chcÄ… podobnie przyjdzie Å»yç w spo"eczeÅ‚
stwie
ta. Wraz z moimi wspó"pracownikami je zbadaç  próbujÄ… chociaÅ»by dotknÄ…ç o wysoce rozwini´tej kulturze obrazów.
 Davidem H. Uttalem z Northwestern ustami smoczka sfotografowanej butel- B´dzie si´ ono stykaç z nimi na kaÅ»dym
University, SophiÄ… L. Pierroutsakos z ki. Dzieje si´ tak jednak tylko wtedy, gdy kroku  oglÄ…dajÄ…c rodzinne fotografie
St. Louis Community College i Karlem obraz jest dok"adnym odwzorowaniem czy ilustracje w ksiÄ…Å»kach  i nauczy si´
Rosengrenem z University of Illinois przedmiotu, na przyk"ad kolorowÄ… fo- dostrzegaç róŻnic´ mi´dzy rzeczywisty-
w Urbana-Champaign  postanowiliĘmy tografiÄ…. Podobnie ma si´ rzecz z fil- mi przedmiotami a obrazami oraz tego,
przeanalizowaç to zagadnienie, chociaÅ» mami wideo. Pierroutsakos i Georgene Å»e te ostatnie nie sÄ… przedmiotem bez-
sądziliĘmy, Że podobne zachowania zda- L. Troseth z Vanderbilt University za- poĘredniego dzia"ania, a raczej tematem
rzajÄ… si´ sporadycznie, a zatem trudno uwaÅ»y"y, Å»e dziewi´ciomiesi´czne nie- rozmyĘlaÅ‚
i rozmów.
je badaç. Na szcz´Ä˜cie okaza"o si´, Å»e mowl´ta posadzone przed telewizorem Pe"ne zrozumienie natury obrazów
byliĘmy w b"´dzie. wyciÄ…gajÄ… rÄ…czki i próbujÄ… chwytaç prze- trwa jednak kilka lat. Jak zauwaÅ»y" John
Badania rozpocz´liĘmy w bardzo pro- mieszczajÄ…ce si´ na ekranie przedmioty. H. Flavell ze Stanford University wraz
sty sposób. Przed dziewi´ciomiesi´czny- Kiedy jednak obraz nie jest wiernym od- ze wspó"pracownikami, aÅ» do czwarte-
mi niemowl´tami k"adliĘmy ksiÄ…Å»k´ wzorowaniem rzeczywistoĘci, lecz ry- go roku Å»ycia wiele dzieci sÄ…dzi, Å»e od-
zawierajÄ…cÄ… realistyczne, kolorowe foto- sunkiem, dzieci rzadko próbujÄ… badaç wrócenie do góry nogami zdj´cia miski
grafie przedmiotów. Ku naszemu zdu- go w ten sposób. z praŻoną kukurydzą spowoduje wysy-
mieniu ogromna wi´kszoĘç dzieci wyciÄ…- Dzieci w wieku pó"tora roku zdajÄ… juÅ» panie si´ zawartoĘci na pod"og´.
ga"a r´ce, chcÄ…c dotknÄ…ç, poklepaç, sobie spraw´ z faktu, Å»e zdj´cie jest jedy-
potrzeç czy podrapaç zdj´cia. Zdarza"o nie reprezentacjÄ… rzeczywistego przed- Pomy"ki Guliwera
si´ nawet, Å»e próbowa"y chwytaç przed- miotu. Potwierdzi"y to niedawno Melissa ZDJóCIA nie sÄ… jedynym Ä™ród"em k"o-
miot, usi"ujÄ…c podnieĘç go z obrazka. A. Preissler z Yale University i Susan potów zwiÄ…zanych z odczytywaniem
UniwersalnoĘç takich zachowaÅ‚
po- Carey z Harvard University. Wykorzy- symbolicznego znaczenia przedmio-
twierdziliĘmy, gdy antropolog Alma Gott- sta"y one prosty rysunek miote"ki, by na- tów. Wielokrotnie obserwowaliĘmy ma-
lieb z University of Illinois zabra"a cz´Ä˜ç uczyç pó"toraroczne i dwuletnie dzieci "e dzieci wchodzÄ…ce do laboratorium
naszych ksiąŻek z obrazkami do odizolo- s"owa nazywającego przedmiot, którego i próbujące  ku ogromnemu zdumieniu
doros"ych  usiąĘç na miniaturowym
modelu krzese"ka. Uttal i Rosengren
PrzeglÄ…d / Nieintuicyjne symbole
przyglÄ…dali si´ teÅ» w"asnym córkom, któ-
n re usi"owa"y po"oÅ»yç si´ w "óŻeczkach
MyĘlenie w kategoriach symbolicznych jest jednym z podstawowych wyznaczników
cz"owieczeł
stwa, ale dzieci nie rodzÄ… si´ z tÄ… umiej´tnoĘciÄ…. MuszÄ… jÄ… zdobywaç dla lalek czy wsiąĘç do maleÅ‚
kiego sa-
przez kilka lat.
mochodu-zabawki. Zaintrygowani tymi
n
W trakcie nauki kilkulatki pope"niajÄ… wiele fascynujÄ…cych pomy"ek  traktujÄ…
zdumiewającymi zachowaniami, o któ-
fotografie tak, jakby przedstawione na nich przedmioty by"y rzeczywiste.
rych milcza"a dost´pna nam literatura
Nie odróŻniają teŻ duŻych obiektów od ich miniaturowych modeli.
przedmiotu, postanowiliĘmy je zbadaç.
n
Zrozumienie znaczenia symboli wiÄ…Å»e si´ w sposób zasadniczy z podwójnÄ… reprezentacjÄ….
Pó"roczne oraz dwuipó"letnie malu-
Dopiero kiedy dziecko posiÄ…dzie umiej´tnoĘç postrzegania obiektu zarówno jako przedmiotu,
chy prowadziliĘmy do pokoju, w którym
jak i reprezentacji czegoĘ innego, b´dzie zdolne do myĘlenia symbolicznego.
znajdowa"y si´ trzy duÅ»e zabawki: zjeÅ»-
70 ÂWIAT NAUKI WRZESIEÄ„ 2005
POMY¸KI SKALI sÄ… powszechne wĘród dzieci
w wieku od pó"tora do dwu i pó" roku, które próbują
pos"ugiwaç si´ ma"ymi obiektami w taki sam sposób
jak ich duŻymi wersjami. Pomy"ki te wynikają
z nieumiej´tnoĘci dokonania podwójnej reprezentacji.
Ten ch"opiec nie by" w stanie usiąĘç na krzeĘle
i wciąŻ z niego spada". (W naszym doĘwiadczeniu
przedmioty by"y jeszcze mniejsze niÅ» na zdj´ciu).
dÅ»alnia, dziecinnych rozmiarów krze- przycupnÄ…ç, inne siada"y z takim impe- podobnie odzwierciedla fakt, Å»e Å»ycie
se"ko i samochodzik (dziecko mog"o tem, Że krzese"ko spod nich wyskaki- malucha pe"ne jest niepowodzeł
.
wsiąĘç do niego i jeÄ™dziç, odpychajÄ…c wa"o. Maluchy siada"y na miniaturowej SÄ…dzimy, Å»e pomy"ki skali zdarzajÄ…
si´ nogami od pod"ogi). Dzieci zabiera- zjeÅ»dÅ»alni i próbowa"y si´ po niej Ęlizgaç, si´ na skutek wykorzystywania tej sa-
liĘmy z pokoju, gdy wszystkie zdo"a"y zazwyczaj spadając; inne usi"owa"y mej informacji wzrokowej w dwóch jed-
pobawiç si´ kaÅ»dÄ… z zabawek co naj- wspinaç si´ po stopniach zjeÅ»dÅ»alni, noczeĘnie zachodzÄ…cych procesach
mniej dwa razy, i wówczas zabawki za- przewracajÄ…c zabawk´ (krzese"ko i zjeÅ»-  planowaniu czynnoĘci oraz kontroli
st´powaliĘmy miniaturowymi odpo- dÅ»alnia by"y wykonane z solidnego jej wykonania. Kiedy dziecko dostrzega
wiednikami. Kiedy dzieci wraca"y do plastiku i mia"y jedynie oko"o 13 cm miniatur´ znanego mu przedmiotu, in-
pomieszczenia, nie komentowaliĘmy za- wysokoĘci, wi´c nie by"o Å»adnego nie- formacja wizualna  kszta"t, kolor, faktu-
miany i pozwalaliĘmy na spontaniczną bezpieczeł
stwa, Że dzieci zrobią sobie ra itd.  uaktywnia umys"ową reprezen-
zabaw´. Jednak jeĘli któreĘ ignorowa"o krzywd´). Niektóre dzieci stara"y si´ tacj´ jego desygnatu. Ze wspomnieniem
obecnoĘç miniaturowych zabawek przez wsiąĘç do miniaturowego samochodu. tym zwiÄ…zana jest sekwencja zamierzo-
czas d"uÅ»szy niÅ» trzy, cztery minuty, sta- Otwiera"y drzwiczki i wciska"y  cz´sto nych czynnoĘci ruchowych wykony-
raliĘmy si´, by zwróci"y na nie uwag´. z niewiarygodnÄ… wytrwa"oĘciÄ…  nog´ wanych z uÅ»yciem duÅ»ego przedmiotu.
Nast´pnie przeanalizowaliĘmy nagra- do wn´trza kabiny. Jedna z dziewczy- U po"owy badanych program ten zosta"
nia filmowe dzieci´cych zachowaÅ‚
, któ- nek zdj´"a nawet bucik, najwyraÄ™niej zapewne uaktywniony, ale nast´pnie
re okreĘliliĘmy mianem pomy"ek skali. majÄ…c nadziej´, Å»e w ten sposób jej sto- uleg" zahamowaniu, dlatego teÅ» dzieci
Polega"y one na podejmowaniu szcze- pa "atwiej zmieĘci si´ w aucie! nie próbowa"y bawiç si´ miniaturami
rych prób dzia"ał
niewykonalnych z po- InteresujÄ…ce jest, Å»e wi´kszoĘç dzieci zabawek w taki sam sposób jak ich du-
wodu ogromnych róŻnic w rozmiarach w znikomym stopniu przejmowa"a si´ Å»ymi wersjami.
dzieci i zabawek. Zliczając pomy"ki ska- nieudanymi próbami zabawy z minia- W pozosta"ych przypadkach schemat
li, byliĘmy bardzo zachowawczy. turami. Kilkoro wydawa"o si´ rozz"osz- dzia"ania motorycznego nie zosta" jed-
Prawie po"owa malców pope"ni"a co czonych, cz´Ä˜ç posmutnia"a, jednak nak zahamowany. Kiedy dziecko rozpo-
najmniej jeden b"Ä…d tego rodzaju. Dzie- wi´kszoĘç po prostu zaj´"a si´ czymĘ in- cz´"o juÅ» sekwencj´ ruchów, wykorzy-
ci próbowa"y z widocznym samozapar- nym. Brak negatywnej reakcji prawdo- stywa"o informacje wizualne związane
ciem pos"ugiwaç si´ miniaturowymi
przedmiotami w ten sam sposób jak
JUDY S. DeLOACHE jest zatrudniona na stanowisku profesorskim w University of Virginia. Spe-
wczeĘniej z duŻymi. Niektóre siada"y na
cjalizuje si´ w badaniach procesów poznawczych u dzieci  zw"aszcza rozwoju myĘlenia
lilipucim krzese"ku: podchodzi"y do nie-
symbolicznego. Od koł
ca lat siedemdziesiątych DeLoache wyk"ada równieŻ na Wydziale Psy-
go, odwraca"y si´, ugina"y kolana i sta- chologii University of Illinois, gdzie uzyska"a tytu" doktorski. Autorka dzi´kuje dzieciom i ich
ra"y si´ usiąĘç. Cz´Ä˜ç zdo"a"a na nim rodzinom, które wzi´"y udzia" w badaniach.
WRZESIEÄ„ 2005 ÂWIAT NAUKI 71
O AUTORCE
DWULATKI NIE DOSTRZEGAJŃ związku symbolicznego
mi´dzy modelem pokoju a samym pokojem. Ch"opiec
na zdj´ciu widzi na modelu zabawk´ ukrytÄ… za roĘlinÄ…,
ale nie potrafi odnaleÄ™ç podobnej zabawki znajdujÄ…cej si´
za roĘliną stojącą w duŻym pomieszczeniu.
z modelem jedynie po to, by jak najdo- fiÄ… dokonaç podwójnej reprezentacji. Kie- duÅ»ej wersji obiektu równieÅ» w stosun-
k"adniej wykonaç zamierzonÄ… czynnoĘç. dy wyeliminujemy t´ koniecznoĘç, po- ku do jego ma"ej wersji.
Cz´Ä˜ç dzieci pochyla"a si´ na przyk"ad dobne b"´dy nie b´dÄ… si´ zdarzaç. Odkry- WykorzystaliĘmy moce naszego urzÄ…-
nad miniaturowym krzese"kiem i pró- cia tego dokona"am w roku 1997, kiedy dzenia, aby zmniejszaç zabawki i na-
bowa"a dok"adnie je umiejscowiç mi´- wraz z Rosengrenem i Kevinem F. Mil- miot. Na oczach dziecka umieszczali-
dzy nogami; dzieci usi"ujÄ…ce wsiąĘç do lerem z University of Illinois przekonali- Ęmy zabawk´  trolla z fioletowÄ… czu-
miniaturowego samochodu najpierw Ęmy dwuipó"letnie dzieci  naturalnie za pryną  w namiocie i mierzyliĘmy w nią
otwiera"y drzwiczki, a nast´pnie wci- zgodÄ… ich rodziców  Å»e posiadamy urzÄ…- z maszyny. Dziecko i towarzyszÄ…cy mu
ska"y do niego stop´. DecydujÄ…c si´ na dzenie pozwalajÄ…ce zmniejszaç przed- badacz przenosili si´ nast´pnie do in-
zabaw´ replikÄ…, polega"y na informacji mioty codziennego uÅ»ytku. nego pokoju, by poczekaç na skutki
wizualnej kojarzÄ…cej jÄ… z przedmiotem dzia"ania urzÄ…dzenia. Kiedy wracali do
o normalnych rozmiarach, jednak w Czarodziejska maszyna laboratorium, w miejscu duŻego namio-
trakcie samej czynnoĘci korzysta"y z in- WYKORZYSTUJŃC naszą niesamowitą ma- tu sta"a jego miniatura. (Niezwyk"a by-
formacji wizualnej dotyczÄ…cej ma"ego szyn´ zmniejszajÄ…cÄ…, chcieliĘmy spraw- "a towarzyszÄ…ca temu doĘwiadczeniu
obiektu. PowyÅ»sza rozbieÅ»noĘç pozosta- dziç, czy to w"aĘnie koniecznoĘç jedno- obserwacja, Å»e dzieci w najmniejszym
je w zgodzie z uznanymi teoriami prze- czesnego myĘlenia o przedmiocie na dwa stopniu nie by"y zaskoczone istnieniem
twarzania informacji wzrokowych  sposoby utrudnia ma"ym dzieciom poj- maszyny miniaturyzujÄ…cej przedmioty
zw"aszcza tymi, które sugerują, Że inne mowanie symboli. JeĘli dziecko uwierzy, ani tym, Że aby zadzia"a"a, naleŻa"o
obszary mózgu sÄ… odpowiedzialne za Å»e maszyna zminiaturyzowa"a przedmiot wyjĘç z pokoju).
rozpoznawanie przedmiotów i plano- lub pokój, w jego oczach miniatura staje Kiedy prosiliĘmy dzieci o odnalezienie
wanie dzia"ał
, inne zaĘ za ich wykona- si´ toÅ»sama ze swoim duÅ»ym odpowied- zabawki, bez wahania zaglÄ…da"y do
nie i kontrolowanie. nikiem. Nie zachodzi wówczas Żaden ma"ego namiotu. Wiara, Że model jest
Dzieci pope"niajÄ… pomy"ki skali, ponie- zwiÄ…zek symboliczny mi´dzy obiektem zmniejszonym orygina"em, pozwala"a
waÅ» nie dostrzegajÄ… róŻnicy pomi´dzy a modelem, wi´c maluchy powinny bez k"opotu odnaleÄ™ç schowany przed-
symbolem a jego desygnatem. Nie potra- umieç zastosowaç swÄ… wiedz´ na temat miot. W przeciwieÅ‚
stwie do naszego
72 ÂWIAT NAUKI WRZESIEÄ„ 2005
wczeĘniejszego eksperymentu z ma"y- udawa"o si´ to rzadziej niÅ» w po"owie nek uczÄ…cych si´ przy uÅ»yciu klocków
mi zabawkami w tym nie by"o koniecz- prób. Ich niepowodzenia  doznawane da"a nam nast´pujÄ…cÄ… rad´:  Czy przy-
noĘci dokonywania podwójnej repre- w prostej sytuacji, niewymagającej wy- sz"o wam kiedyĘ do g"owy, Żeby wyja-
zentacji: z punktu widzenia malców korzystania pami´ci i pozbawionej Ęniaç to na papierze? Tak by"oby o wie-
miniaturowy namiot by" tym samym czynnika emocjonalnego  wydajÄ… si´ le "atwiej .
przedmiotem co duÅ»y  zabawka znajdo- potwierdzaç wÄ…tpliwoĘci co do skutecz- Podwójna reprezentacja ma takÅ»e du-
wa"a si´ zatem dok"adnie w tym miejscu, noĘci stosowania lalek anatomicznych Å»e znaczenie w odniesieniu do ksiÄ…Å»ek
gdzie powinna. podczas przes"uchał
ma"ych dzieci. dla dzieci. Obecnie stosuje si´ wiele do-
Zrozumienie znaczenia podwójnej re- (W innych badaniach zaobserwowano datkowych elementów majÄ…cych zach´-
prezentacji w postrzeganiu symbolicz- podobne przypadki. Z tego teÅ» powodu ciç dziecko do bezpoĘredniej interakcji
nym kilkulatków ma istotne implikacje stosowanie lalek w rozmowach z dzieç- z samÄ… ksiÄ…Å»kÄ…  na przyk"ad podno-
praktyczne. Jedna z nich dotyczy stoso- mi w wieku poniÅ»ej pi´ciu lat traktowa- szone klapki ods"aniajÄ…ce ukryte ob-
wania lalek podczas rozmów w przy- ne jest obecnie z wi´kszÄ… rezerwÄ… niÅ» w razki; dÄ™wigienki wprawiajÄ…ce w ruch
padkach naduÅ»yç seksualnych. Ofiarami przesz"oĘci, a w kilku stanach USA zo- ilustracje. Wraz ze studentkÄ… CynthiÄ…
molestowania padają niekiedy bardzo sta"o nawet zakazane). Chiong dosz"yĘmy do wniosku, Że tego
ma"e dzieci, z którymi niezwykle trudno rodzaju dodatki mogÄ… odwróciç uwag´
przeprowadzaç wywiad sytuacyjny. Wie- Praktyczne konsekwencje dziecka od informacji zawartych w tek-
lu specjalistów  oficerów policji, bie- ZJAWISKO PODWÓJNEJ REPREZENTACJI ma Ęcie. Mając to na uwadze, wykorzysta"y-
g"ych, psychologów i lekarzy  pos"ugu- równieŻ konsekwencje dla systemu Ęmy dwie ksiąŻki utrzymane w róŻnych
je si´ wi´c lalkami anatomicznymi, oĘwiatowego. Nauczyciele w przedszko- konwencjach, aby nauczyç dwuipó"-
wychodząc z za"oŻenia, Że dziecku "a- lach i szko"ach podstawowych na ca"ym letnie dzieci alfabetu.
twiej b´dzie opisaç swoje przeÅ»ycia, Ęwiecie wykorzystujÄ…  pomoce nauko- JednÄ… z ksiÄ…Å»ek by" staromodny ele-
wskazujÄ…c na lalk´. Takie za"oÅ»enie opie- we  klocki, patyczki i inne przedmioty, mentarz (typu  A jak Ala, B jak banan ),
ra si´ na przekonaniu, Å»e ma"e dziecko których zadaniem jest reprezentowanie w którym kaÅ»da litera  wydrukowana
b´dzie w stanie traktowaç ów symbo- wartoĘci liczbowych. MajÄ… one poma- zwyczajnÄ… czarnÄ… czcionkÄ…  umiesz-
liczny przedmiot zarówno jako lalk´, jak gaç ma"ym dzieciom w zrozumieniu abs- czona zosta"a obok odpowiadajÄ…cego jej
i reprezentacj´ samego siebie. trakcyjnych zasad matematycznych. Ale obrazka. Druga ksiÄ…Å»ka zawiera"a ru-
Za"oŻenie to zosta"o podane w wąt- jeĘli dzieci nie rozumieją związku po- chome elementy. ZauwaŻyliĘmy, Że dzie-
pliwoĘç przez Maggie Bruck z Johns mi´dzy przedmiotami a tym, co one re- ci, które uczy"y si´ z tradycyjnego pod-
Hopkins University, Stephena J. Ceciego prezentujÄ…, ich stosowanie moÅ»e odnieĘç r´cznika, zapami´tywa"y wi´cej liter niÅ»
z Cornell University, Petera A. Ornsteina skutek odwrotny do zamierzonego. Ba- te, którym prezentowaliĘmy bardziej
z University of North Carolina w Chapel dania potwierdzajÄ…, Å»e dzieci cz´sto ma- skomplikowanÄ… ksiÄ…Å»k´. W pierwszym
Hill i wielu innych naukowców. W kilku ją problemy ze zrozumieniem i wyko- przypadku mog"y prawdopodobnie
niezaleÅ»nych seriach eksperymentów rzystaniem pomocy naukowych. skoncentrowaç si´ na treĘci, w drugim
proszono dzieci w wieku przedszkolnym Wraz z Meredith AmayÄ… z Northwe- zaĘ ich uwag´ poch"ania"y zaj´cia zwiÄ…-
o opisanie wszystkiego, co pami´tajÄ… z stern University i Uttalem sprawdzamy zane z trójwymiarowymi dodatkami.
okresowego badania pediatrycznego, obecnie, jakie znaczenie w poznawaniu Prosta forma ksiąŻek edukacyjnych dla
które niekiedy wiÄ…za"o si´ z dotykaniem liter i liczb majÄ… przedmioty symbolicz- ma"ych dzieci moÅ»e rozstrzygaç o wy-
narządów p"ciowych przez lekarza. Pod- ne. Korzystając z klocków mających u"a- niku nauczania.
czas cz´Ä˜ci rozmów uÅ»yto lalek anato- twiaç nauk´ matematyki, uczyliĘmy By pojÄ…ç znaczenie symboli, dzieci
micznych. Zeznania dzieci okaza"y si´ szeĘcio- oraz siedmioletnie dzieci odej- muszÄ… pokonaç wiele przeszkód, a tym-
dok"adniejsze wtedy, gdy nie korzysta- mowania wymagajÄ…cego dokonywania czasem wspó"czesnoĘç zmusza je do
no z lalek. Kiedy ich uÅ»ywano, dzieciom  poÅ»yczek (co cz´sto sprawia proble- opanowywania stale rosnÄ…cej liczby te-
zdarza"o si´ cz´Ä˜ciej przytaczaç niepraw- my ma"ym dzieciom). W grupie porów- go rodzaju reprezentacji. Pos"ugiwanie
dziwe wspomnienia badał
narzÄ…dów nawczej te same zagadnienia wyjaĘnia- si´ nimi moÅ»e sprawiaç malcom wiele
p"ciowych. liĘmy za pomocą papieru i o"ówka. Obie trudnoĘci, których konsekwencją są k"o-
OpierajÄ…c si´ na wynikach w"asnych grupy opanowa"y dzia"ania z jednako- poty z naukÄ…. Pe"niejsze zrozumienie
badał
, podejrzewa"am, Że bardzo ma- wym powodzeniem  lecz grupa, w któ- okolicznoĘci, w których nabywamy zdol-
"e dzieci nie dostrzegajÄ… zwiÄ…zku mi´- rej zastosowaliĘmy klocki, potrzebowa- noĘci myĘlenia symbolicznego, byç mo-
dzy w"asnym cia"em a lalkÄ…. Podczas "a na to trzykrotnie wi´cej czasu. Po Å»e pozwoli naukowcom zidentyfikowaç
n
przeprowadzonych w moim laborato- zakoł
czeniu badał
jedna z dziewczy- i rozwiÄ…zaç te problemy.
rium badał
z wykorzystaniem niezwy-
kle prostego testu odwzorował
Cathe-
JEÂLI CHCESZ WIEDZIEå WIóCEJ
rine Smith umieszcza"a przylepiec na
ciele dziecka (np. na stopie bÄ…dÄ™ bar- Jeopardy in the Courtroom: The Scientific Analysis of Children s Testimony. S. J. Ceci i M. Bruck.
American Psychological Association, Waszyngton, D. C., 1995.
ku), a nast´pnie prosi"a je, aby przyklei"o
Becoming Symbol-Minded. J. S. DeLoache; Trends in Cognitive Sciences, tom 8, nr 2, s. 66-70;
mniejszÄ… wersj´ plastra w analogicznym
II/2004.
Scale Errors Offer Evidence for a Perception-Action Dissociation Early in Life. J. S. DeLoache,
miejscu na ciele lalki. Dzieci w wieku
D. H. Uttal i K. S. Rosengren; Science, tom 304, s. 1027-1029; 14 V 2004.
od 3 do 3.5 roku nie mia"y na ogó" pro-
Krótkie filmy przedstawiajÄ…ce dzieci´ce pomy"ki zwiÄ…zane z symbolami moÅ»na znaleÄ™ç na stronie:
blemu z tym zadaniem, lecz m"odszym www.faculty.virginia.edu/childstudycenter/home.html
WRZESIEÄ„ 2005 ÂWIAT NAUKI 73