Wykład 5-6
Emocje a procesy
poznawcze
Emocje a procesy poznawcze
Pytania:
qð Rola procesów poznawczych we wzbudzaniu emocji
Czy poznanie jest konieczne do powstania emocji? Minimum
poznawcze dla powstania emocji
Ocena poznawcza i jej rola w procesie emocjonalnym
qð Czy istniejÄ… emocje nieÅ›wiadome?
qð Relacja miÄ™dzy emocjami a pamiÄ™ciÄ…
Uczenie siÄ™ zgodne z nastrojem i niezgodne z nastrojem
Przypominanie zgodne z nastrojem i niezgodne z nastrojem
Przypominanie zależne od nastroju
qð WpÅ‚yw emocji na procesy poznawcze  w tym znaczenie
emocji (nastroju) w procesach wartościowania i procesach
decyzyjnych
qð Czy możemy kontrolować emocje?
2
Procesy automatyczne
i kontrolowane
Procesy automatyczne: Procesy kontrolowane:
qð Nie angażujÄ… Å›wiadomoÅ›ci qð AngażujÄ… Å›wiadomość
qð MaÅ‚e zapotrzebowanie na qð Duże zapotrzebowanie na
procesy uwagi procesy uwagi
qð PrzebiegajÄ… w sposób qð PrzebiegajÄ… w sposób
równoległy (wiele sekwencyjny (kolejna
czynności jednocześnie) czynność po zakończeniu
poprzedniej)
qð Zadania dobrze znane i
Å‚atwe qð Zadania nowe i trudne
qð Duża szybkość qð MaÅ‚a szybkość
3
Stany świadomości
Stany świadomości a poziom aktywacji:
qð Intensywne pobudzenie  ograniczenie Å›wiadomoÅ›ci i
rozproszenie uwagi
qð Czujność  peÅ‚na Å›wiadomość i selektywna uwaga
qð Swobodne czuwanie  pÅ‚ynna uwaga i tendencja do
wolnych skojarzeń
qð Senność  ograniczenie Å›wiadomość, lekkie stany
pomroczne
qð Lekki sen  zniesienie Å›wiadomoÅ›ci i marzenia senne
qð GÅ‚Ä™boki sen  caÅ‚kowite zniesienie Å›wiadomoÅ›ci, sÅ‚aba
wrażliwość na stymulację
qð Coma (Å›piÄ…czka)  brak Å›wiadomoÅ›ci i niewrażliwość na
jakÄ…kolwiek stymulacjÄ™
4
Stany świadomości
Poziomy świadomości (D. Armstrong):
qð Åšwiadomość minimalna  elementarna wrażliwość na
bodz
ce pochodzÄ…ce z organizmu i otoczenia oraz
elementarna zdolność motoryczna (stan przytomności)
qð Åšwiadomość percepcyjna  Å›wiadomość minimalna
oraz zdolność do zdawania sobie sprawy z tego, co dzieje
w otoczeniu i/lub we własnym ciele  zdolność
reprezentowania w umyśle fizycznych stanów świata i
własnej osoby
qð Åšwiadomość introspekcyjna  zdolność wglÄ…du we
własne procesy umysłowe (psychiczne)  percepcja
własnych stanów wewnętrznych.
5
Procesy świadome i nieświadome,
automatyczne i kontrolowane
świadome
Chodzenie, Pisanie podania,
czynności zdawanie
nawykowe egzaminu
automatyczne kontrolowane
Czynności
?
wegetatywne
(np. krążenie
krwi)
nieświadome
6
Procesy ustosunkowania siÄ™:
świadome
doznania o nieznanych emocje wtórne, których
lub nie dajÄ…cych siÄ™ z
ródłem jest świadoma
opanować z
ródłach refleksja, ustosunkowania
(np.  porwanie określane w kodzie
emocjonalne ) semantycznym
uniwersalne
osobiste
automatyczne
podmiotowe
reakcje automatyczne utajone preferencje
na bodz
ce sensoryczne afektywne
(np. efekt samej (np. uprzedzenia,
ekspozycji) samooszukiwanie,
postawy konsumenckie)
nieświadome
7
Teorie emocji
Relacyjna teoria Lazarusa i Folkman
Emocja powstaje w rezultacie oceny
poznawczej wydarzenia (sytuacji) w
kontekście relacji jednostki z otoczeniem.
Najpierw dokonywana jest ocena pierwotna
znaczenia zdarzenia dla dobrostanu i
możliwości realizacji celów jednostki. W
wyniku tej oceny zdarzenie może być uznane
za nieistotne, pozytywne (sprzyjajÄ…ce), bÄ…dz

negatywne (niesprzyjajÄ…ce).
Następnie dokonywana jest ocena wtórna,
w której podmiot analizuje możliwości
poradzenia sobie z sytuacjÄ…. Ocenie poddane
zostajÄ… zasoby, jaki dysponuje jednostka i ich
adekwatność w danej sytuacji
8
Teorie emocji
Relacyjna teoria R. Lazarusa
zdarzenie
Wpływ na osiąganie
TAK
NIE
celu (adekwatność)
emocja brak emocji
Sprzyjanie osiągnięciu
TAK NIE
celu (spójność)
emocja pozytywna emocja negatywna
duma gniew
Zaangażowanie ego
szczęście smutek
miłość strach
9
Teorie emocji
Relacyjna teoria R. Lazarusa
EMOCJA Funkcja adaptacyjna Rdzeniowy Najważniejsze elementy
temat relacji procesu oceny
Usunąć z
ródło czynników przypisywanie adekwatność (wpływ na cel)
gniew
szkodliwych z otoczenia i winy innym
niespójność z celem
przeciwdziałać szkodzie
przenoszenie odpowiedzialności
na innych
Podtrzymać zaangażowanie możliwość adekwatność (wpływ na cel)
nadzieja
i radzić sobie poprawy lub
niespójność z celem
sukcesu
wysoki poziom oczekiwań dot.
przyszłości
Naprawić krzywdę obwinianie siebie adekwatność (wpływ na cel)
poczucie
wyrzÄ…dzonÄ… innym ludziom
niespójność z celem
winy
/ pobudzić do społecznie
Przenoszenie odpowiedzialności
odpowiedzialnego zadania
na siebie
Uzyskać pomoc i wsparcie strata Adekwatność, niespójność
smutek
w obliczu szkody
Niski potencjał radzenia sobie
Niski poziom oczekiwań dot.
przyszłości
10
Psychiczna reprezentacja emocji
T. Maruszewski i E. Zdankiewicz-Ścigała
KODY
ABSTRAKCYJNE
pojęcia
wizualizacja
KODY KODY
OBRAZOWE WERBALNE
werbalizacja
skrypty schematy
11
Czy emocje
mogą być nieświadome?
Gerald L. Clore:
Choć powodujące emocję przetwarzanie informacji jest
nieświadome, ważność informacyjnych i motywacyjnych
skutków emocji zależy od świadomego doświadczania
emocji i świadomego ukierunkowania uwagi podmiotu.
Przykład: nieświadomy lęk młodego pracownika naukowego
Odczuwanie nie jest wystarczajÄ…cym warunkiem emocji, ale
jest jej warunkiem koniecznym.
Model odczucia jako informacji  doświadczenie jest
ważnym pośrednikiem wpływu nastroju i emocji na
formułowane przez człowieka sądy i decyzje.
12
Czy emocje
mogą być nieświadome?
Joseph E. LeDoux:
Emocje są stanami świadomości  afektywnie
naładowanymi, świadomie doświadczanymi stanami
afektywnymi.
Świadome stany emocjonalne są rezultatem działania
nieświadomych procesów emocjonalnych.
Ocena emocjonalna o neuronalnym podłożu
umiejscowionym w ciele migdałowatym.
Należy założyć, że każde korowe przetwarzanie informacji
jest nieświadome, póki nie udowodni się jego świadomego
charakteru.
13
Czy emocje
mogą być nieświadome?
Robert B. Zajonc:
Dowody na istnienie afektu
nieświadomego  w odróżnieniu od
afektu opartego na poznawczych
ocenach bodz
ca:
zjawisko samej ekspozycji
nieświadome torowanie
(priming) afektywne
Oddziaływania afektywne mogą
następować bez udziału procesów
poznawczych i afekt ma wówczas
charakter globalny, rozlany i może być
nieświadomy.
14
Nieświadomy afekt  dane empiryczne
Efekt samej ekspozycji
Efekt samej ekspozycji  wzrost
atrakcyjności obiektów w wyniku kilku
powtarzajÄ…cych siÄ™ ekspozycji
Badanie składa się zasadniczo z dwóch elementów:
1.osobie badanej prezentowane sÄ… bodz
ce z różną
liczbÄ… ekspozycji
2.bodz
ce prezentowane wcześniej przemieszane
sÄ… z nowymi, a uczestnik badania ma za zadanie
ocenić wszystkie bodz
ce pod względem ich
znajomości i/lub atrakcyjności
15
Nieświadomy afekt  dane empiryczne
Efekt samej ekspozycji
1) Åšwiadome rozpoznawanie bodz
ców jako starych
bÄ…dz
nowych i ich lubienie sÄ… reakcjami
niezależnymi (Matlin, 1971)
ððbadanym podobaÅ‚y siÄ™ bardziej znaki stare niż nowe 
niezależnie od tego, czy badany myślał, że je widział czy nie
2) obiektywne doświadczenie z określoną liczbą
ekspozycji japońskich ideogramów wpływało na
lubienie tych bodz
ców i nie było to konsekwencją
odczuć płynących z ich znajomości (Moreland i
Zajonc, 1977, 1979
16
Nieświadomy afekt  dane empiryczne
Efekt samej ekspozycji
3) Bodz
ce subiektywnie rozpoznane jako już słyszane
były bardziej lubiane  stopień podobania się
bodz
ców (sekwencji dz
więków) zależał od
obiektywnego doświadczenia związanego z
ekspozycjami bodz
ców (Wilson, 1979)
4) Bodz
ce eksponowane wcześniej są bardziej lubiane
od zupełnie nowych nawet w warunkach
uniemożliwiających badanym zapamiętanie treści
bodz
ca (Kunst-Wilson i Zajonc, 1980)
17
Nieświadomy afekt  dane empiryczne
Odrębność wartościowania
1) Badanym prezentowano w czasie poniżej progu
świadomości (przy użyciu tachistoskopu) serię słów
opisujących cechy. Jak się okazało badani nie mieli
dostępu do zakresu semantycznego słów, ale potrafili
rozpoznać ich znaczenie ewaluatywne (Bargh i in., 1989)
2) Automatyczne wartościowanie a zachowanie typu
dążenie-unikanie: badani szybciej odpychają dz
wigniÄ™ dla
bodz
ców o znaku negatywnym, a szybciej przyciągają
dz
wigniÄ™ dla bodz
ców o znaku pozytywnym (Bargh i in.
1992)
18
Nieświadomy afekt  dane empiryczne
Paradygmat torowania
bodz
ce poprzedzajÄ…ce bodz
ce docelowe
ocena
4 ms lub 1 s 2 s
" znam / nie znam
" znam / nie znam
" lubiÄ™ / nie lubiÄ™
" lubiÄ™ / nie lubiÄ™
.
.
.
19
Nieświadomy afekt  dane empiryczne
Murphy i Zajonc (1993)
3,4
3,2
3
Brak
2,8
Negatywny
Pozytywny
2,6
WielokÄ…ty
2,4
2,2
2
suboptymalne optymalne
Średnie oceny (na skali od 1 do 5) dokonane dla 10 kluczowych ideogramów,
poprzedzanych przez pozytywne lub negatywne afektywne bodz
ce poprzedzajÄ…ce
20
Relacja między emocjami a pamięcią
Emocje a zapamiętywanie
qðBodz
ce emocjonalne są lepiej zapamiętywane, niż
bodz
ce nieemocjonalne  niezależnie od tego, czy
są to wydarzenia, słowa czy obrazy
qðIntensywne emocje poprawiajÄ… zapamiÄ™tywanie
głównych szczegółów, a pogarszają
zapamiętywanie szczegółów tła  prawdopodobnie
dlatego, że powodują stronniczość uwagi oraz
póz
niejszego powtarzania wspomnień
21
Relacja między emocjami a pamięcią
Trójkąt emocje-pamięć
Emocjonalna
treść pamięci
PRZYPOMINANIE ZALEŻNE OD
Stan emocjonalny Stan emocjonalny
NASTROJU
podczas kodowania podczas wydobywania
22
Relacja między emocjami a pamięcią
Nastrój a przypominanie
Możliwe wyjaśnienia przypominania zgodnego i niezgodnego
z nastrojem:
Przypominanie zgodne z nastrojem  teoria sieci
skojarzeniowej.
Wątpliwości dotyczące tej teorii:
Coraz więcej niezgodnych z nią danych empirycznych
Dlaczego nie dochodzi do niekończącej się pętli pozytywnego
sprzężenia zwrotnego (wzmacniania aktualnego nastroju)
Przypominanie niezgodne z nastrojem:
Motywacyjne teorie emocji i pamięci  jednostka może
aktywnie przywoływać swoje wspomnienia, by podtrzymywać,
zmieniać albo wzmacniać swoje nastroje, cele i plany
Konstruktywistyczne i kontekstualne teorie emocji i
pamięci  kodowanie oraz wydobywanie wspomnień jako procesy
konstrukcyjne
23
Teoria sieci skojarzeniowej
Odrębność wartościowania
Badanie Bargha, Raymonda i Chaikena (1996):
Dobór 92 bodz
ców torujących i właściwych na wymiarach silny  słaby
oraz aktywny  bierny
bodziec torujący silny silny słaby słaby
bodziec właściwy silny słaby silny słaby
W obrębie każdego warunku połowę bodz
ców stanowiły pary, w
których obydwa bodz
ce miały ten sam znak (np. pozytywny), a w
drugiej połowie różniły się znakiem
WYNIKI:
Nie wystąpiły efekty torowania dla żadnego z głównych wymiarów
semantycznych (silny-słaby, aktywny-bierny)
W obydwu warunkach stwierdzono efekt automatycznego
wartościowania
24
Procesy wartościowania
Model B. Wojciszke (1991)
Trzy rodzaje zjawisk afektywnych: emocje,
nastroje, oceny.
Co odróżnia oceny od emocji i nastrojów:
brak pobudzenia wegetatywnego
raczej werbalny niż motoryczny wzorzec ekspresji
możliwość punktu indyferencji (ocena neutralna)
możliwość sprzeczności synchronicznych (ten sam
obiekt w tym samym czasie jest różnoimiennie
oceniany) i diachronicznych (ten sam obiekt jest
różnoimiennie oceniany przy różnych okazjach)
25
Procesy wartościowania
Model B. Wojciszke (1991)
Proces oceniania innego człowieka może
mieć z grubsza dwojaki przebieg:
ocenianie aposterioryczne (a posteriori - po
fakcie) ocena jest sformułowana po poznawczym
przeanalizowaniu danych o człowieku ocenianym
ocenianie aprioryczne (a priori - przed faktem) -
ocena jest zasadniczo formułowana przed analizą
danych dot. ocenianego człowieka
W większości przypadków proces oceniania
zawiera (w różnych proporcjach) komponenty
zarówno aprioryczne, jak i aposterioryczne.
26
Procesy wartościowania
Model B. Wojciszke (1991)
Aprioryczne komponenty procesu oceniania:
identyfikacja osoby spostrzeganej
oznakowanie afektywne osoby spostrzeganej
oznakowanie afektywne - bardzo prosta, najczęściej
automatyczna operacja ustalenia globalnej wartościowości
danej osoby jako pozytywnej lub negatywnej
wygenerowanie jakościowej hipotezy ewaluatywnej
formułowanie oceny, które w zakresie selekcji
kryterium oceny, poszukiwania i analizy danych ma
charakter tendencyjnego weryfikowania hipotezy
ewaluatywnej (ukierunkowane na jej potwierdzenie)
27
Procesy wartościowania
Model B. Wojciszke (1991)
Aposterioryczne komponenty oceniania:
identyfikacja osoby spostrzeganej
brak oznakowania afektywnego osoby spostrzeganej
ustalenie kryterium oceny, które zwykle wynika z
celu realizowanego przez podmiot (powodu dla
którego się ocenia)
wstępna ocena wynikająca z analizy danych
jeśli jest subiektywnie wiarygodna (wewnętrzna zgodność
ustosunkowania tj. ocen czÄ…stkowych) proces oceniania jest
zakończony
jeśli nie - podmiot powraca do dalszego poszukiwania danych
i/lub reanalizy już uzyskanych, ew. zmiana kryterium oceny.
28
Wpływ emocji na procesy poznawcze
Model infuzji afektu (Forgas i Vargas)
Infuzja afektu  proces, w którym informacja niosąca
ładunek emocjonalny wywiera wpływ na procesy
poznawcze oraz oceniajÄ…ce i zostaje przez nie
wchłonięta, ingerując w przemyślenia danej osoby i
modyfikując ich wynik końcowy.
Mechanizmy powodujÄ…ce infuzjÄ™ afektu:
Torowanie afektywne
Afekt jako z
ródło informacji (zgodność oceny z
nastrojem)
29
Wpływ emocji na procesy poznawcze
Model infuzji afektu (Forgas i Vargas)
przedmiot oceny
Cechy podmiotu:
Cechy przedmiotu oceny: Cechy sytuacji:
" Osobiste zaangażowanie
" Stopień znajomości " Poziom trafności
" Cele motywacyjne
" Typowość " Dostępność kryteriów
" Stan afektywny
" Stopień złożoności " Aprobata społeczna
" Możliwości poznawcze
Bezpośredni Przetwarzanie Przetwarzanie Przetwarzanie
dostęp zmotywowane heurystyczne rzeczowe
(skrystalizowane (ukierunkowane na (uproszczone) (szczegółowe)
oceny) cel)
Przeszukiwanie Przeszukiwanie
Przeszukiwanie Przeszukiwanie częściowe pełne
pełne częściowe
Przeszukiwanie Przeszukiwanie
Przeszukiwanie Przeszukiwanie otwarte otwarte
ukierunkowane ukierunkowane
Afekt jako Poprzedzanie
Stereotypizacja? Kontrola nastroju? informacja? afektywne?
Strategie mało infuzyjne Strategie silnie infuzyjne
rekonstrukcyjne konstrukcyjne
30
Samokontrola emocjonalna
Samokontrola emocjonalna według Younga to:
qð  oznaczenie tÅ‚umienia dowolnej ekspresji emocjonalnej
qð  opisywanie zdolnoÅ›ci do Å›wiadomego, celowego
unikania sytuacji wywołujących emocje
Czynności samokontroli:
qð zachowania inicjowane w celu zredukowania rozbieżnoÅ›ci
miedzy standardem osobistym, a własną emocją lub
formÄ… zachowania
qð czynność, której wystÄ…pienie zmienia
prawdopodobieństwo wystąpienia innej formy
zachowania
31
Samokontrola emocjonalna
Techniki samokontroli
Techniki samokontroli:
qðKontrola negatywna  pohamowywanie
własnych impulsów emocjonalnych,
powstrzymywanie siÄ™ od nieakceptowanych
zachowań itp.
qðKontrola pozytywna  zwiÄ™kszenie
prawdopodobieństwa występowania określonych
form zachowania.
32
Samokontrola emocjonalna
Techniki samokontroli
Techniki samokontroli (Kocowski)
qð oddziaÅ‚ywanie na sytuacje emocjorodnÄ… w celu
jej zmiany
qð dokonanie reinterpretacji sytuacji
emocjorodnej
qð oddziaÅ‚ywanie na oÅ›rodkowy proces
emocjonalny (poprzez wzbudzanie emocji
przeciwstawnej lub wyładowanie zastępcze)
qð oddziaÅ‚ywanie na motywacjÄ™
qð pohamowanie dziaÅ‚ania sterowanego emocjÄ…
33
Samokontrola emocjonalna
Techniki samokontroli
Techniki samokontroli:
qð Techniki modyfikacji sytuacyjnych bodz
ców
emocjorodnych (kontrola sytuacyjna)
qð Techniki wewnÄ™trznej (symbolicznej)
modyfikacji pobudzenia emocjonalnego
(kontrola wewnętrzna)
qð Techniki ekspresyjne (czynnoÅ›ci
rozładowujące)
34
Samokontrola emocjonalna
Techniki kontroli wewnętrznej
qð Hamowanie autowerbalizacji emocjorodnych
(tłumienie)  uruchomienie nowego ciągu
myśli, który eliminuje ciąg niepożądany,
będący z
ródłem emocji
qð Emitowanie autowerbalizacji uspokajajÄ…cych
(techniki autoperswazyjne)  uspokój się ,  nie
jest tak z
le
35
Samokontrola emocjonalna
Doniesienia z badań
LeDoux: Nie jest możliwe zamierzone przerwanie ekspresji
wzorca reakcji emocjonalnych, które mają charakter
natychmiastowy i ulegajÄ… wzbudzeniu, gdy afektywnie
oznakowany bodziec zostanie oceniony przez struktury
ciała migdałowatego
Gros i Levenson (badania nad tłumieniem wstrętu):
Badani byli w stanie wyraz
nie (ale nie całkowicie) stłumić
wzrokowe sygnały przeżywanej przez siebie emocji.
36