J. WROC
SKA  NIEKTÓRE KONTROWERSJE W PSYCHLOGII EMOCJI
1. Emocje jako rodzaj zjawisk świadomych:
a. Ujęcie introspekcjonistyczne
a) Ziehen, Wundt, Witwicki, Heinrich
b) Emocje-zjawiska świadome
c) Analiza świadomości uwzględniająca wzajemne relacje pomiędzy uczuciami fenomenologiczne innymi procesami
psychicznymi
b. Koncepcja Jamesa - Langego
a) Emocja to świadomość zmian cielesnych, które są specyficzne dla emocji.
b) Zmiany fizjologiczne pojawiają się nie tylko w trzewiach, ale też i w mięśniach
c. Ujecie fenomenologiczne - emocje określane jako świadome przeżycia pełne przedmiotowych treści
a) M. Scheler:
Øð Intelektualna i emocjonalna forma poznania
Øð Emocje sÄ… formÄ… poznania wartoÅ›ci
Øð PodkreÅ›lenie intencjonalnego charakteru przeżyć emocjonalnych
Øð Emocja poznaje wartość w sposób aprioryczny i bezpoÅ›redni, bez odwoÅ‚ywania siÄ™ do danych innego rodzaju
Øð Odczucia czegoÅ›  przeżycia Å›wiadome oraz intencjonalne akty preferencji
b) Percepcja świata czy świadome przeżycie oraz wolna wola winny być rozpatrywane jako przyczyny zachowań
c) Zainteresowanie treścią potrzeb, problemów, motywów, aby zrozumieć funkcjonowanie człowieka
d) Badania opierają się na subiektywnych danych pochodzących z zeznań osobistych
e) F. J. J. Buytedijk
Øð Zachowanie jako system aktów intencjonalnych
Øð Sposobem docierania do intencji jest analiza Å›wiadomoÅ›ci
Øð Åšwiadomość jest zawsze Å›wiadomoÅ›ciÄ… czegoÅ› (intencje)
Øð Uczucia sÄ… spontaniczne i nieintencjonalne
Øð Celem psychologii fenomenologicznej jest analiza przeżywania uczuć w różnych sytuacjach
2. Emocja jako specyficzna reakcja fizjologiczna:
2.1 Przedstawiciele
a) Watson
Øð Emocja jako dziedziczny wzorzec reakcji, obejmujÄ…cy ważne zmiany zachodzÄ…ce w caÅ‚ym organizmie,
organizmie w szczególności w układach wisceralnym i wydzielniczym
Øð 3 dziedziczne wyrazy: strach, gniew i miÅ‚ość
Øð Emocje wprowadzajÄ… organizm w stan chaosu i sÄ… dezorganizujÄ…ce
b) W. B. Cannon
Øð Możliwa niezależność zmian cielesnych od emocji
Øð Fakt wystÄ™powania takich samych zmian cielesnych w różnych stanach emocjonalnych
Øð Możliwość powstawania reakcji emocjonalnych przy przeciÄ™ciu poÅ‚Ä…czeÅ„ nerwowych pomiÄ™dzy narzÄ…dami
wew. a korą mózgową
c) W.B. Cannon i P. Bard
Øð Neurofizjologiczna koncepcja emocji
Øð Po wystÄ…pieniu sytuacji bodz
cowej następuje pobudzenie wzgórza, a następnie kory mózgowej. Z kolei kora
pobudza procesy wzgórzowe, które reagują wzorcami odpowiadającymi poszczególnym ekspresją
emocjonalnym
Øð Zmiany fizjologiczne i Å›wiadome odczuwanie emocji sÄ… od siebie niezależne i jedynie wystÄ™pujÄ… niemal w
tym samym czasie
2.2 Aktywacyjne koncepcje emocji
a) Emocje jako specyficzny rodzaj pobudzenia
Øð D.B. Lindsley - oÅ›rodkami pobudzenia leżącymi u podstaw emocji sÄ…: twór siatkowaty pnia mózgu
współdziałający z międzymózgowiem i układem limnicznym poprzez wstępujący, aktywujący układ siatkowy
3. Emocja jako regulator zzachowania (emocje pełnią funkcje motywacyjne, ukierunkowujące zachowanie)
3.1 Problem, czy emocje dezorganizujÄ… zachowanie:
a) McDougall
Øð Celowe zachowanie istot żywych
Øð Głównym regulatorem celowego zachowania zwierzÄ…t i ludzi sÄ… instynkty, czyli zÅ‚ożone, wrodzone
(ukształtowane w procesie ewolucji) czynności służące realizacji biologicznych celów
Øð Każdemu instynktowi towarzyszy emocja pierwotne, np. instynktowi macierzyÅ„skiemu towarzyszy miÅ‚ość
Øð Emocje przejawiajÄ… siÄ™ w zmianach fizjologicznych i sÄ… przejawem uaktywnienia siÄ™ instynktów
Øð Emocje peÅ‚niÄ… funkcje energetyzujÄ…ce i motywacyjne
b) Freud
1
Øð Celem życia indywidualnego organizmu jest zaspokajanie wrodzonych potrzeb; redukcja napięć
Øð Motywacja i emocje mogÄ… być procesami powstaÅ‚ymi wskutek wzbudzenia napiÄ™cia i takiej organizacji
zachowania, która by prowadziła do redukcji tego napięcia
Øð Instynkty życia  energiÄ… libido - sÅ‚użą reprodukcji (instynkt seksualny) oraz podtrzymywaniu życia
(instynkty głodu i pragnienia)
Øð Instynkty Å›mierci  pochodzÄ… z wrodzonych potrzeb zadawania bólu i niszczenia
Øð Motywowanie nieÅ›wiadome
Øð Dążenie energii instynktów (zgromadzonej w id) do rozÅ‚adowania napotyka przeszkody ze strony ego lub
superego powodując powstanie różnych emocji, np. lęku, poczucia winy, wstydu.
Øð Szczególne znaczenia  emocja lÄ™ku  z
ródła w niezrealizowanych popędach biologicznych i
doświadczeniach człowieka
c) R.W. Leeper
Øð Emocje funkcjonujÄ… jako szczególnie ważne dla czÅ‚owieka motywy
Øð Gdy intensywność emocji jest umiarkowana lub sÅ‚aba, emocje ukierunkowujÄ… zachowanie na osiÄ…gniÄ™cie celu,
prowadzą do zachowań eksploracyjnych, wpływają na dokonywanie wyborów, rozwiązywanie problemów
itp.
Øð Bardzo silne emocje przestajÄ… motywować i dezorganizujÄ… dziaÅ‚anie czÅ‚owieka
Øð Póz
niej stwierdził: emocje funkcjonują nie tylko jako motywy, lecz również jako spostrzeżenia rozumiane w
szerszym niż zwykle sensie. Emocje funkcjonują jako spostrzeżenia w sytuacjach ważnych dla człowieka
d) S.S Tomkins
Øð Oprócz motywacyjnych podkreÅ›la dynamizujÄ…ce funkcje emocji
e) P. T. Young
Øð Każde wystÄ…pienie emocji prowadzi do zaburzeÅ„ regulacji psychicznej
f) J. Reykowski
Øð Procesy emocjonalne to osobny rodzaj procesów regulacji, który pojawia siÄ™ pod wpÅ‚ywem zdarzeÅ„
zmieniających stan równowagi biologicznej lub psychicznej między podmiotem a otoczeniem
Øð Emocje majÄ… swój kierunek, ale nie sÄ… zorientowane na cel
Øð Procesy motywacyjne nadajÄ… kierunku dziaÅ‚alnoÅ›ci i sterowanie niÄ… w taki sposób, aby cel zostaÅ‚ osiÄ…gniÄ™ty
Øð Lepiej byÅ‚oby mówić o procesach emocjonalno-motywacyjnych
g) E. Duffy
Øð W zachowaniu nie ma nic specyficznego, co pozwoliÅ‚oby na uznanie emocji za odrÄ™bny proces psychiczny
h) D. Bindra
Øð Rozróżnienie miÄ™dzy emocjami a motywacjÄ… jest bezużyteczne, posÅ‚ugujmy siÄ™ pojÄ™ciem centralnego stanu
motywacyjnego
Øð Jest on wzbudzany przy podejmowaniu zachowaÅ„ użytecznych z biologicznego punktu widzenia
3.2 Aspekty poznawcze
a) K. Obuchowski:
Øð Zrywa z tradycyjnym rozróżnieniem przeciwstawiajÄ…cym procesy emocjonalne procesom poznawczym
Øð Uznaje oba rodzaje procesów za procesy orientacyjne -> emocje jako ich najbardziej pierwotna postać
Øð Funkcja emocji polega na okreÅ›leniu (ocenie) zjawiska jako korzystnego lub szkodliwego dla procesów
samoregulacji człowieka
Øð SÄ… wiÄ™c one subiektywnym (wartoÅ›ciujÄ…cym) skÅ‚adnikiem odzwierciedlenia
b) S. L. Rubensztejn
Øð Procesy emocjonalne to  specyficzna strona procesów, które sÄ… równoczeÅ›nie procesami poznawczymi
odbijającymi, ale w specyficzny sposób, rzeczywistość
3.3. Idea oceny poznawczej
a) Proces emocjonalny powstaje w efekcie przetwarzania informacji, zapoczÄ…tkowanego przez ocenÄ™ poznawczÄ…
b) M. B. Arnold
Øð Znaczenie spostrzeżenia i oceny sytuacji bodz
cowej w powstawaniu emocji
Øð Procesom spostrzegania towarzyszy niemal natychmiastowa, intuicyjna ocena obiektu ze wzglÄ™du na to, czy
jest on dla człowieka korzystny, czy szkodliwy
Øð Ocena uzupeÅ‚nia percepcjÄ™ i wywoÅ‚uje tendencjÄ™ do zachowania siÄ™ w pewien sposób (zbliżanie, wycofanie
siÄ™)
Øð Proces oceny poznawczej poprzedza zarówno pobudzenie fizjologiczne, jak i obserwowalne reakcje
Øð Nowsze poglÄ…dy: dwa rodzaje oceny: afektywna i poznawcza
Øð Ocena afektywna  natychmiastowa, intuicyjna, uzupeÅ‚nia percepcjÄ™
Øð DziÄ™ki ocenie poznawczej Å›wiadome decyzje
Øð y
ródłem emocji mogą być nie tylko pozytywne czy negatywne oceny spostrzeganych obiektów, lecz również
wyobrażenie sobie skutków własnego zachowania
c) R. S. Lazarus:
Øð Emocje sÄ… funkcjÄ… aktywnoÅ›ci poznawczej, polegajÄ…cej na ocenie każdego bodz
ca pod względem jego
znaczenia dla organizmu
Øð Ocena ta wyznaczana jest zarówno przez czynniki sytuacyjne, jak i przez psychologicznÄ… strukturÄ™ jednostki
2
d) S. Schachter i J.E.Singer:
Øð W różnych stanach emocjonalnych zachodzÄ… niemal takie same zmiany fizjologiczne
Øð Jednostka doÅ›wiadcza rozmaitych emocji z powodu różnic w interpretacji owych zmian
Øð Odmiennie niż u Arnold, twierdzÄ… oni, że zmiany fizjologiczne poprzedzajÄ… procesy oceny poznawczej
e) R. ZajÄ…c:
Øð Rozróżnienie sÄ…dów na poznawcze i emocjonalne
Øð SÄ…dy emocjonalne mogÄ… być pierwotnÄ… reakcjÄ… na bodz
ce środowiskowe
Øð Pierwsza reakcja o charakterze emocjonalnym posiada swoiste cechy  jest szybsza od poznawczej,
nieunikniona, ma tendencję do bycia nieodwołalną i w znaczący sposób wpływa na rozwijający się proces
poznawczy
Øð Opowiada siÄ™ za wyróżnieniem u czÅ‚owieka dwu oddzielnych systemów: poznawczego oraz emocjonalno-
motywacyjnego
f) T. Kocowski:
Øð Specyfika systemu motywacyjnego inna niż poznawcza
3