Jadwiga Wrońska "Niektóre kontrowersje w psychologii emocji"
1. Emocje jako rodzaj zjawisk świadomych
1.1 Ujęcie introspekcjonistyczne
a) Emocje = zjawiska świadome
b) W.Wundt określał uczucie jako rodzaj zjawisk świadomych, które można opisać posługując
się trzema wymiarami:
- przyjemność-przykrość
- podniecenie-ukojenie
- napięcie-ulga
c) Podkreślano subiektywność i podmiotowość emocji
d) James i Lange: Emocja to świadomość zmian cielesnych (specyficznych dla danych emocji)
Schemat powstawania emocji:
Spostrzeżenie -> zmiany fizjologiczne (trzewiowe lub obwodowe) -> emocja
1.2 Ujęcie fenomenologiczne
a) Emocje - świadome przeżycia pełne przedmiotowych treści.
b) Scheler wyróżnia dwie (niezależne) formy poznania: intelektualną i emocjonalną (obie intencjonalne).
Emocje są u niego formą poznania wartości, a poznaje ją bezpośrednio (bez inteligencji czy zmysłowości).
Uważa, że psycholog fenomenolog interesuje się treścią potrzeb, problemów, motywów, aby zrozumieć
funkcjonowanie człowieka. Nie chce go przewidywać czy kontrolować.
c) Inny fenomenolog (Buytedijk) przyjmuje, że zachowanie jest serią aktów intencjonalnych, a
najwłaściwszym sposobem docierania do nich jest analiza świadomości. Jednak on traktuje emocje jako
zjawiska nieintencjonalne.
2. Emocja jako specyficzna reakcja fizjologiczna.
a) Emocja - zmiany fizjologiczne w całym organizmie oraz ewentualne zmiany w zachowaniu (mimika,
gesty). Nieobserwowalne stany wewnętrzne nie są przedmiotem badań. Ten nurt był zapoczątkowany przez
Watsona, który zwracał uwagę szczególnie na reakcje wisceralne oraz mimikę twarzy.
b) Krytyka tego poglądu (oraz Jamesa & Langego) została przeprowadzona przez Cannona i Barda (1931).
c) Wykazali, że reakcje fizjologiczne mogą być niezależne od emocji oraz różne emocje mogą wywołać takie
same reakcje fizjologiczne.
Schemat powstawania emocji wg Cannona i Barda:
Bodziec -> pobudzenie wzgórza -> kora mózgowa -> wzgórze -> specyficzne wzorce odpowiadające
poszczególnym ekspresjom emocjonalnym.
Równocześnie pobudzona jest kora, narządy wewnętrzne oraz mięśnie.
Koncepcja Lindsleya (aktywacyjna): ośrodkami pobudzenia leżącego u podstaw emocji są: twór siatkowaty,
współdziałający z międzymózgowiem i układem limbicznym poprzez układ siatkowy.
Pobudzenie leżące u podstaw emocji występuje w trzech postaciach:
- poprzez drogi korowe (podstawa myśli, obaw)
- poprzez drogi trzewiowe (pobudzenie funkcji AUN)
- poprzez drogi somatomotoryczne (mimika)
3. Emocja jako regulator zachowania
a) Emocje - hipotetyczne stany wewnętrzne, które pełnią rolę regulacyjne w stosunku do zachowania.
b) Punktem wyjścia koncepcji McDougalla jest zwrócenie uwagi na fakt celowego zachowania istot żywych.
Te cele oczywiście ewoluowały razem z rozwojem człowieka-stały się bardziej
wysublimowane/specyficzne.
Jego zdaniem emocje pełnią funkcje energetyzujące i motywacyjne, ukierunkowując zachowanie na
osiąganie celów.
c) Freud twierdził podobnie - celem życia organizmów jest zaspokojenie wrodzonych potrzeb, a przyczyną
wszelkiej aktywności są stany napięcia wywołane uaktywnieniem się instynktów, a org. dąży do redukcji
tych napięć.
Freud wyróżniał dwa rodzaje instynktów: życia i śmierci. Zachowanie człowieka jest w znacznej części
motywowane nieświadomie.
Emocje u Freuda są też przejawem konfliktów wewnętrznych.
d) R.W. Lepper - emocje funkcjonują jako szczególnie ważne dla człowieka motywy.
e) S.S. Tomkins - emocje oprócz motywacyjnych mają jeszcze dynamizujące funkcje.
Zgodność jest w poglądach, że z
ródłem emocji są zmiany między podmiotem a otoczeniem, a pełnią one funkcje
motywacyjne i ukierunkowujące zachowanie. Należy zatem rozróżnić emocje od motywacji. Należy również ustalić,
czy emocje są organizujące czy dezorganizujące?
- Watson uważał, że wprowadzają chaos. Podobnie Young - emocje są jedynie szkodliwe i nie pełnią
żadnych funkcji regulacyjnych.
- Natomiast wg Leppera emocje słabe lub umiarkowane ukierunkowują zachowanie na osiąganie celu.
Silne z kolei dezorganizują. Tutaj przypominają się prawa Yerkesa-Dodsona.
- Zdaniem Reykowskiego emocje to osobny rodzaj procesów regulacji, który pojawia się pod wpływem
zdarzeń zmieniających stan równowagi między podmiotem a otoczeniem. Emocje przygotowują organizm (zarówno
fizjologicznie jak i psychicznie) do poradzenia sobie z zaistniałymi zdarzeniami. W emocjach kierunek zmienia się
wraz z sytuacją. I tu występuje różnica z stale jednakowo ukierunkowaną motywacją.
- E. Duffy utożsamia emocje z wysokim poziomem pobudzenia (poziom energii) i motywacji.
- Bindra też uważa rozróżnienie na emocje i motywacje za bezużyteczne i zaleca stosowanie terminu stany
motywacyjne - wzbudzane przy podejmowaniu zachowań użytecznych z biologicznego punktu widzenia.
Emocją przypisuje się funkcje zarówno motywacyjne jak i poznawcze, ale w zależności od koncepcji, taki a nie inny
przeważa.
- W poznawczych teoriach emocji (np. Obuchowski) zrywa się z tradycyjnym przeciwstawieniem emocji
poznaniu. Wg niego emocje służą określeniu zjawiska jako korzystnego lub szkodliwego dla człowieka. Bardzo
ważne jest założenie, że proces emocjonalny powstaje w efekcie przetwarzania informacji, zapoczątkowanego przez
ocenę poznawczą.
- M.Arnold zwraca uwagę na znaczenie spostrzeżenia i oceny sytuacji bodz
cowej w powstawaniu emocji.
Procesom spostrzegania towarzyszy niemal natychmiastowa, intuicyjna ocena ( korzystny czy  szkodliwy ).
Ocena uzupełnia percepcję i wywołuje tendencję (której towarzyszą zmiany fizj.) do zachowania się w pewien
sposób.
- Lazarus również uważa, że emocje są funkcją aktywności poznawczej, polegającej na ocenie każdego
bodz
ca pod względem jego znaczenia dla organizmu. Czynniki sytuacyjne i dyspozycyjne współdziałają ze sobą
powodując określoną reakcję emocjonalną. W odpowiedzi na zmieniającą się sytuację konieczna jest jej ponowna
ocena poznawcza (reappraisal|).
- Znaczenie oceny poznawczej podkreślają też S.Schachter i J.E. Singer, udowadniając, iż w różnych
stanach emocjonalnych zachodzą te same zmiany fizjologiczne. Jednostka doświadcza różnych emocji, bo różnie
interpretuje te zmiany.
- Zajonc nie zgadza się z koncepcją, jakoby emocje powstawały zawsze na skutek uprzedniego
przetwarzania info. Twierdzi on, że sądy emocjonalne są pierwotną odpowiedzią na bodz
ce środowiskowe.
Opowiada się za wyróżnieniem u człowieka dwu odrębnych systemów:
- poznawczego
- emocjonalno-motywacyjnego
- W nowszych poglądach M.Arnold wyróżnia ona dwa rodzaje oceny: afektywną (natychmiastowa,
intuicyjna, uzupełnia percepcję) i poznawczą.
- Wg Plutchika zmiany fizjologiczne są konieczne, lecz nie wystarczające, by zaszła emocja, natomiast
subiektywne przeżycia są wystarczające, ale niekonieczne.
4. Holistyczne ujęcie emocji
a) Najnowsze koncepcje emocji mówią, że są one złożone z trzech komponentów.
b) Koncepcja Lazarusa zakłada, że reakcja emocjonalna tworzy syndrom złożony z: fizjologicznego,
ekspresyjnego i poznawczo-subiektywnego komponentu.
c) Izard jako składniki procesu emocjonalnego wymienia:
- aktywność neuronową, która dla emocji pierwotnych jest wrodzona /poziom neurochemiczny/
- aktywność mimiczno-posturalną /poziom behawioralny/
- subiektywne przeżycie /poziom subiektywny/
5. Kontrowersje wokół genezy emocji
a) Emocja = kultura + biologia. Ale czego więcej?
b) Biologii! (McDougall, Freud, Tomkins, Izard, Plutchik)
- Emocje podstawowe
- Izard - 8 podstawowych emocji - już u niemowląt.
- Watson - 3 emocje podstawowe: strach, miłość i gniew.
- Tomkis i Izard  8 emocji podstawowych
- Plutchik i inni nie zgadzali się co do pogardy i wstydu jako emocji podstawowych
c) Kultury! (Benedict, Hall, Reykowski)
-Kultura będąca z
ródłem wierzeń i przekonań, dostarcza specyficznych treści, a także wzorców reagowania
emocjonalnego (Lazarus).