Tekst Maxa Webera  Parlament i rząd w nowym ładzie Niemiec" (którego fragmenty drukujemy poniżej) ukazał się w maju 1918
roku, dosłownie na kilka miesięcy przed ich kapitulacją. Można więc odnieść wrażenie, że ten genialny socjolog przewidział
nieuchronną dla Niemiec katastrofę i wybiegając w przyszłość chciał w swym tekście zarysować podstawowe założenia, na których
miała się wesprzeć nowa, powojenna republika. Tymczasem niezwykła osobowość Webera łączyła w sobie tyleż samo naukowej
przenikliwości, ile politycznej krótkowzroczności.
Kiedy armia Hindenburga i Ludendorffa skutecznie spychała carskie oddziały w głąb Rosji, Weber z entuzjazmem witał kolejne
zwycięstwa i wręcz sam rwał się do walki. Ta wojna była dla niego ze wszech miar słuszna i usprawiedliwiona. Niemcy walczyły
0 zachowanie swego mocarstwowego statusu w Europie, swej narodowej godności wobec Francuzów i Anglików, ale jednocześnie
występowały w obronie najwyższych wartości europejskiej kultury, zagrożonych przez wschodnich barbarzyńców.
Kiedy Weber pisał swój tekst, nie myślał wcale o kapitulacji Niemiec, ale o ich reformie i wzmocnieniu instytucji demokratycznych
w państwie. Wierzył, Że tylko w taki sposób Niemcy będą mogły wygrać wojnę. Z obiektywnego punktu widzenia był to pomysł
niedorzeczny, bowiem trudno sobie wyobrazić wewnętrzną reformę państwa w stanie wojny. Pian ten jednak miał własną logikę
1 cieszył się powszechnym uznaniem wśród liberalnych środowisk politycznych.
Dyłetantyzm cesarza Wilhelma II zagrażał egzystencji narodu. Istniała pilna potrzeba radykalnej zmiany ustroju. Jak jednak
zbudować system demokratyczny w kraju, w którym nie ma ku temu żadnych podstaw? - oto dylemat, przed którym stanął Max
Weber. Zdecydował się na rozwiązanie pośrednie pomiędzy demokracją a dyktaturą, systemem parlamentarnym a silnym, chary�
zmatycznym przywódcą. Nigdy też nie wyzwolił się od sentymentu, jaki żywił do angielskiego systemu politycznego. Ironią historii
był fakt, że wysuwane przez Webera projekty reform w państwie mogły być zrealizowane dopiero po militarnym upadku Niemiec.
Marek Cichocki
w skutkach decyzje. W takim przypadku parlament nie
Max
uczestniczy pozytywnie w kierowaniu państwem, lecz upra�
wia  politykę negatywną". Na skutek tego zwierzchnicy
Weber
administracji państwowej traktują parlament jako destruk�
cyjną siłę oraz przeszkodę w rządzeniu i dlatego nie prze�
Parlament jako organ państwowy
kazują mu wszystkich posiadanych informacji. Z punktu
a problem jawności zarządzania.
widzenia parlamentu i wyborców biurokracja przedstawia
się natomiast jako kasta karierowiczów i oszustów, dla
Zasada doboru przywódcy*
których naród jest tylko przedmiotem ich ciemnych ma�
chinacji.
Sytuacja wygląda zupełnie inaczej, jeśli w państwie wpro�
wadzono system rządów parlamentarnych. W takim przy�
padku zwierzchnik administracji wywodzi się spośród par�
spółczesny parlament reprezentuje obywate�
lamentarnej reprezentacji. Aby mógł utrzymać się na swoim
li, którzy rządzeni są przez państwową biu�
stanowisku, musi uzyskać poparcie większości posłów.
rokrację. Podstawowym warunkiem trwało
A jeśli jakaś partia zgłosi wniosek o wotum nieufności,
ści każdej, nawet najlepiej zorganizowanej
W
powinien skutecznie bronić swojej pozycji (parlamentar�
władzy, jest niewielkie choćby poparcie ze strony społe�
ny dobór przywódcy). Jest przy tym zobowiązany za każ�
czeństwa (lub przynajmniej wpływowych grup obywate�
dym razem przedstawić parlamentowi lub którejś z jego
li). Tylko parlament daje możliwość wyrażenia takiego
komisji wyczerpujące sprawozdanie ze swej działalności
poparcia.
oraz dać satysfakcjonującą odpowiedz
na zgłoszone inter�
Niektóre działania podejmowane przez władzę publiczną
pelacje (parlamentarna kontrola administracji). Dzięki te�
wymagają uzyskania zgody w formie ustawy przyjętej w to�
mu liderzy najsilniejszych w danej chwili ugrupowań
ku parlamentarnej debaty. Chodzi tu przede wszystkim
w parlamencie mogą pozytywnie uczestniczyć we władzy.
o ustawę budżetową. Od kiedy pojawiły się prawa stano�
Państwo o takim systemie rządzenia nazywamy  państ�
we, ustalanie zasad, według których państwo pozyskuje
wem powszechnym" (Volksstaat). Różni się ono całkowi�
pieniądze - prawo budżetowe - jest najważniejszym in�
cie od  państwa biurokratycznego" (Obrigkeitsstaat),
strumentem władzy parlamentarnej. Zdarza się jednak, że
w którym parlament prowadzi negatywną politykę wy�
parlament odmawia rządowi środków finansowych, nie
mierzoną przeciwko interesom panującej biurokracji. Nas
zgadza się na proponowane ustawy bądz
wręcz otwarcie
interesuje praktyczne znaczenie parlamentu.
występuje przeciwko administracji rządowej i dając po�
Można nie lubić systemu parlamentarnego, można go
słuch społecznemu niezadowoleniu podejmuje fatalne
również bezkrytycznie popierać. Nie sposób natomiast cał�
* Tekst drukujemy za wydaniem: M. Weber, Wirtschaft und
kowicie wyeliminować parlament z politycznego życia
Gesellschaft, pod red. J. Winckelmanna, Tybinga 1972. Opustki
w państwie. Co najwyżej można pozbawić go władzy, tak
pochodzą od wydawcy niemieckiego
jak Bismarck uczynił to z Reichstagiem. Polityczna sła�
Max Weber (1864-1920) - socjolog niemiecki uważany za jednego z ojców
bość parlamentu, oprócz ogólnych konsekwencji w posta�
nowoczesnej socjologii. Ostatnio po polsku ukazała się Jedna z jego głównych
ci  negatywnej polityki", ma jednak również dalsze, bar-
prac z 1905 roku pt. Etyka protestancka i duch kapitalizmu.
IRP
68
dziej konkretne skutki. Walka toczona na forum parla� Przyjrzyjmy się bliżej, w jaki sposób funkcjonuje parla�
mentu nie jest jedynie wynikiem faktycznych sporów dzie� ment w Rzeszy Niemieckiej. Przemówienia, które poseł
lących adwersarzy. Często sprowadza się do walki jedno� dzisiaj wygłasza, nie mają już charakteru osobistego wy�
stek o władzę. Tam, gdzie silna pozycja parlamentu spra� znania wiary. Na pewno nie są też próbą przekonania
wiła, że monarcha powierzył kierowanie polityką państwa politycznych przeciwników. Ich forma przypomina bar�
zaufanej osobie, za którą stoi zdecydowana większość par� dziej partyjne oświadczenia wygłaszane ex cathedra do
lamentu, tam toczona przez partie walka koncentruje się narodu. Wystarczy, by głos zabrali kolejno przedstawicie�
wokół zdobycia tego najwyższego politycznego stanowi� le wszystkich partii, a posiedzenie Reichstagu uważa się
ska. Jednak tylko te jednostki, które wykazują dobrze już za zamknięte. Teksty wystąpień konsultowane są z par�
rozwinięty polityczny instynkt polityczny oraz cechują się tyjnymi kolegami lub wręcz w całości przygotowuje sieje
przywódczymi zdolnościami, potrafią stawić czoło swym na posiedzeniach frakcji parlamentarnej. Osoba, która ma
przeciwnikom i mają szanse na zdobycie najwyższej po� wystąpić w imieniu partii, zostaje z góry wyznaczona. Każ�
zycji w państwie. Często przyszłość całej partii oraz zwią� da partia ma swoich ekspertów, tak jak biurokracja kom�
zane z nią polityczne i nierzadko też materialne interesy petentnych w danej sprawie urzędników. W działalności
zależą od tego, czy właśnie tak uzdolniony polityk będzie partyjnej przodują tak zwane pracownice, choć i tutaj mo�
mógł wspiąć się na sam szczyt władzy. Dlatego polityczne żemy spotkać  trutni" oraz  mówców odświętnych " peł�
temperamenty i zdolności powinny zostać podporządko� niących reprezentacyjne funkcje. Nawet jeśli istnieją pew�
wane regułom selekcji i konkurencyjnej walki. ne wyjątki, to działalność partyjna w całej rozciągłości
potwierdza zasadę, iż ten, kto najwięcej pracuje, zdobywa
Rzecz przedstawia się całkiem odmiennie, jeśli pod po�
największe wpływy. Prawdziwa praca odbywa się jednak
jęciem  rządu monarchy" kryje się system, w którym obej�
za kulisami, na posiedzeniach komisji i frakcji, a w przy�
mowanie najwyższych stanowisk w państwie zależy od
padku naprawdę wyjątkowo obarczonych obowiązkami
urzędniczego awansu lub przypadkowych, dworskich zna�
posłów w zaciszu ich gabinetów.
jomości. Pozbawiony władzy parlament musi tolerować
ten sposób tworzenia rządu. Także i tutaj, obok faktycz�
Na każdym kroku, począwszy od najdrobniejszych szcze�
nych sprzeczności, do głosu dochodzą osobiste ambicje
gółów w porządku obrad aż po panujące w Reichstagu
polityków. Dzieje się to jednak w zupełnie innej, podrzęd�
polityczne zwyczaje, możemy przekonać się, że niemiecki
nej formie i prowadzi do odmiennych zjawisk. Mogliśmy
parlament prowadzi wyłącznie politykę negatywną. Ist�
zaobserwować je w Niemczech po 1890 roku. Patronat
nieją w naszym życiu politycznym liczne przykłady, które
nad urzędami niższego szczebla stał się, obok reprezento�
pokazują, jak starzy, zasłużeni funkcjonariusze partyjni
wania wpływowych wyborców i ich lokalnych, prywat�
i lokalni, kierując się kastowym instynktem, niweczyli ka�
nych interesów przemysłowych, podstawowym problemem
rierę młodych, utalentowanych polityków o cechach przy�
politycznym, skupiającym powszechną uwagę [...] Partie,
wódczych. W słabym parlamencie, który prowadzi wy�
przed którymi zamknięto możliwość działania w urzędach
łącznie negatywną politykę, do głosu dochodzą przeważ�
państwowych, szukają rekompensaty w działalności na
nie interesy kastowe. Jeśli natomiast polityczna przyszłość
szczeblu administracji lokalnej lub w instytucjach ubez�
partii zależy od udziału we władzy i odpowiedzialności za
pieczeń społecznych. W tym samym czasie prowadzą
państwo, podobne kastowe zachowania nie mają w ogóle
w parlamencie politykę wymierzoną w państwo i jego in�
miejsca. Każdy, nawet szeregowy członek partii, zdaje
teresy, podobnie jak kiedyś czynili to socjaldemokraci.
sobie bowiem sprawę z tego, że jego własna kariera oraz
Dzieje się tak dlatego, ponieważ każda partia dąży do
związane z organizacją interesy sojuszników zależą bez�
zdobycia władzy, a przynajmniej do udziału w niej, i chce
pośrednio od podporządkowania się przywódczej indywi�
mieć wpływ na obsadzanie stanowisk w urzędach państ�
dualności, która dominuje w strukturach partii. Nigdzie na
wowych. Zdarza się również, że partia (lub jakaś koalicja)
świecie nie jest tak, że duża grupa parlamentarzystów
posiada w danym czasie faktyczną większość w parlamen�
może rzeczywiście  rządzić" i uprawiać  politykę". Na�
cie, która pozwala teoretycznie na utworzenie lub obalenie
wet w Anglii większość deputowanych spełnia jedynie
rządu, a pomimo to nie zostaje dopuszczona do obsadze�
rolę stronników jednego lub kilku  leaderów" tworzą�
nia odpowiedzialnych stanowisk w państwie. W wyniku
cych gabinet. Dopóki odnoszą oni polityczne sukcesy,
tego dyspozycyjni i pozbawieni jakichkolwiek zdolności
cieszą się całkowitym poparciem swych partyjnych kole�
przywódczych urzędnicy mogą przez długi czas zajmować
gów. Polityka podlega nieustannie zasadzie  małych liczb".
kierownicze stanowiska polityczne - do momentu, kiedy
Jej istotę stanowi dobrze przemyślana, polityczna elastycz�
nie zostaną zwolnieni w skutek intryg innych, podobnych
ność niewielkich, przewodzących grup. Ta cezariańska
im karierowiczów.
cecha życia politycznego dominuje w społeczeństwach ma�
sowych. Gwarantuje ona bezpośrednią odpowiedzialność
konkretnych osób publicznych, która całkowicie rozmywa
stotą polityki jest walka oraz zabieganie o poparcie
się w przypadku zgromadzeń rządzących kolegialnie. Wi�
sojuszników i dobrowolnych stronników. Kariera
dać to wyraz
nie na przykładzie prawdziwych demokracji.
urzędnika w  państwie biurokratycznym" bynajmniej-
Doświadczenie uczy nas, że powoływanie urzędników na
nie sprzyja doskonaleniu umiejętności w tej wyjątko�
I
stanowiska drogą powszechnych wyborów okazywało się
wo trudnej sztuce. Wiadomo, że polityczna działalność
skuteczne tylko w dwóch przypadkach. Po pierwsze: w lo�
w parlamencie frankfurckim przyniosła Bismarckowi wiele
kalnych związkach kantonalnych, w których dzięki stałej
cennych doświadczeń. Wojsko przysposabia żołnierzy do
strukturze zaludnienia wszyscy znają się osobiście. W ta�
walki, dzięki czemu rodzą się oficerskie talenty. Walka
kich wypadkach doświadczenia nabyte w ramach sąsiedz�
parlamentarna jest dla współczesnego polityka i jego so�
kiej wspólnoty określają charakter wyborów. Po drugie:
juszników czymś w rodzaju palestry. Wyścig o awans i no�
(z pewnymi zastrzeżeniami) w społeczeństwie masowym
we urzędy nie może jej ani dorównać, ani zastąpić.
69
IRP
przy wyborze politycznego męża zaufania. Jedynie w tych naniami mieszać się do politycznej walki, a więc w istocie
dwóch przypadkach mamy niejaką gwarancję, że do naj� uprawiać politykę. Przeciwnie, dumą powinien napawać
wyższych stanowisk dojdą dojrzali politycznie przywódcy ich fakt, iż potrafią zachować bezstronność i wznieść się
- czasami będą to ci najzdolniejsi. Natomiast dla całej ponad swe osobiste poglądy. Dzięki temu niezależnie od
rzeszy pośrednich stanowisk urzędniczych, zwłaszcza tych, swych prywatnych politycznych przekonań mogą działać
na których wymagane jest specjalistyczne wykształcenie, świadomie, rozumnie i zgodnie z tym, czego wymaga od
system powszechnych wyborów okazuje się całkiem nie� nich litera prawa lub szczegółowa instrukcja. Natomiast
przydatny w społeczeństwie masowym. W Ameryce mia� zwierzchnik administracji zawsze ma do czynienia z poli�
nowani przez prezydenta sędziowie znacznie przewyższa� tyką. Podstawowym zadaniem parlamentu jest kontrola
li uczciwością tych, których wybrał naród. Przywódca działalności całej administracji. Bowiem nie tylko te zada�
zawsze kieruje się poczuciem odpowiedzialności za kom� nia, które zlecono najwyższym, centralnym instancjom,
petencje mianowanych urzędników. O ich uczciwości prze� ale nawet sama forma instrukcji, odnoszącej się do jakie�
konała się niejedna partia rządząca, która dopuściła się goś, często tylko technicznego problemu na niższym szcze�
rażących nadużyć władzy. Dlatego w dużych gminach wy� blu administracji może mieć polityczną wymowę, a spo�
brany w powszechnych wyborach burmistrz zachowywał sób rozwiązania danej sprawy być określony przez poli�
przeważnie daleko posuniętą swobodę w doborze aparatu tyczny punkt widzenia. Politycy muszą stworzyć przeciw�
administracji. Również angielski system parlamentarny wagę dla urzędników. Panowanie biurokracji w swej czy�
bliski jest takiemu właśnie cezariańskiemu modelowi wła� stej postaci wyklucza jednak wszelką równowagę. Jest
dzy. Uzdolniony mąż stanu działając w opozycji do parla� ona bowiem sprzeczna z interesami biurokracji, która za�
mentu, z którego sam się wywodzi, zdobywa coraz silniej� wsze dąży do zdobycia możliwie nie kontrolowanej wła�
szą pozycję. dzy i monopolizacji stanowisk ministerialnych.
Pomimo że żadna organizacja stworzona przez człowie� Aby skutecznie kontrolować aparat urzędniczy, należy
ka nie jest doskonała, niemieccy literaci ze szczególnym spełnić pewne wstępne warunki:
upodobaniem krytykowali w ostatnim czasie słabe strony Silna pozycja urzędników w strukturach władzy wynika
partyjnego doboru przywódcy. Jest zrozumiałe, że rów� z techniki administrowania, opartej na odpowiednim po�
nież w systemie parlamentarnym jednostka musi podpo� dziale pracy oraz na wiedzy. Jest to wiedza dwojakiego
rządkować się przywódcy - nawet jeśli traktuje to tylko rodzaju. Po pierwsze, wiedza nabyta w wyniku specjali�
jako  mniejsze zło". Natomiast  państwo biurokratycz� stycznego szkolenia, to jest  techniczna" wiedza facho�
ne" nie pozostawia nam żadnego wyboru, a zamiast przy� wa. Jest sprawą zupełnego przypadku, czy indywidualni
wódcy daje przełożonego urzędnika. Na tym właśnie pole� posłowie w parlamencie dysponują podobną wiedzą. Mają
ga różnica. oni możliwość zdobycia jej na własną rękę dzięki swoim
doradcom. Podstawowym mechanizmem kontroli admini�
Motywy ludzkich działań w partii są często w równym
stracji pozostaje jednak przede wszystkim przesłuchanie
stopniu bezideowe jak te, które występują w biurokratycz�
w parlamencie. Wezwany przed odpowiednią komisję
nej hierachii i kierują chęcią awansu oraz dążeniem do
urzędnik resortowy musi pod przysięgą odpowiedzieć na
intratnych stanowisk. W przeważającej większości wypad�
krzyżowy ogień pytań specjalistów z danej dziedziny. Je�
ków tu i tam chodzi o osobisty interes jednostek. Te przy�
dynie w takim przypadku mamy gwarancję pełnej kontroli
ziemne, ludzkie interesy nie mogą jednak przeszkadzać
nad administracją oraz właściwego naświetlenia sprawy.
w selekcji osób obdarzonych cechami przywódczymi. Jest
to możliwe tylko wtedy, jeśli w wyniku zwycięstwa par�
Sama wiedza fachowa nie stanowi jeszcze o pełni wła�
tyjnemu przywódcy przypada władza i odpowiedzialność
dzy urzędnika. Dochodzi do niej bowiem znajomość kon�
za państwo. Nie wystarcza to jednak do utrwalenia parla�
kretnych faktów. Dzięki środkom administracyjnego apa�
mentarnego doboru przywódcy.
ratu jest ona dostępna praktycznie tylko urzędnikom. Wie�
dzę o faktach określamy jako wiedzę służbową. Jeśli poli�
Bowiem nie rozgadany, lecz sprawnie działający parla�
tyk chce skutecznie kontrolować administrację, musi nie�
ment może stworzyć odpowiednie warunki, aby pojawili
zależnie od dobrej woli urzędnika wejść w posiadanie ta�
się ludzie, którzy oprócz zdolności demagogicznych po�
kiej wiedzy. Jest to możliwe, zależnie od okoliczności,
siadają również prawdziwie polityczne zdolności przy�
dzięki takim metodom, jak wgląd w akta, przeprowadze�
wódcze. Jedynie w działającym parlamencie zdolności te
nie wizji lokalnej, a w wyjątkowych przypadkach ponow�
podlegają stałej próbie. Sprawnie działający parlament to
ne przesłuchanie w komisji. Reichstag nie dysponuje jed�
jednak przede wszystkim parlament, który nieprzerwanie
nak takim prawem.
kontroluje administrację.
Wszędzie tam, gdzie przy realizacji dokładnie określo� Nie ma po temu żadnych konkretnych powodów. Po prostu
nych zadań nieodzownym okazało się poczucie obowiąz� dzięki pojęciu  tajemnicy służbowej" administracja nada�
ku, rzeczowość oraz zdolność do organizacyjnego opano� je swej wiedzy charakter tajny, co skutecznie zabezpiecza
wania problemów, powszechnie przyjęły się rządy urzęd� ją przed wszelką kontrolą. Pomimo więc, że kierownicze
ników. Nam jednak chodzi o polityczne, nie zaś  usługo� kadry niemieckiej biurokracji bezpośrednio zajmują się
we" działanie. Nie można nie dostrzegać faktu, że rządy polityką, wolne są od wszelkiego technicznego czy poli�
urzędników całkowicie zawiodły w tych wszystkich przy� tycznego nadzoru. Tymczasem niższe szczeble urzędniczej
padkach, w których zajmowali się oni kwestiami politycz� hierarchii podlegają stałej krytyce i kontroli ze strony wyż�
nymi. Na pewno ma to swoje głębokie uzasadnienie. Trud� szych instancji. Wystarczy się przyjrzeć, w jaki sposób
no bowiem uwierzyć, by w ramach tej samej politycznej szef administracji rządowej zwykł reagować w Reichstagu
struktury spotkały się zupełnie sprzeczne wewnętrznie na krytyczne uwagi i pytania parlamentarnej reprezentacji.
umiejętności: polityka i urzędnika. Jak powiedziano, nie Może pozwolić sobie na jej lekceważenie, ponieważ parla�
jest sprawą urzędników, by kierując się własnymi przeko� mentarzystom brakuje środków, by dzięki tak zwanemu
70
?RP
 prawu do wszczęcia dochodzenia" zdobyć wystarczającą właśnie parlament stał się podporą angielskiej potęgi
znajomość faktów i uzyskać w danej sprawie swój własny, w świecie. Bowiem o politycznej sile danego przywódcy
fachowy punkt widzenia. Uniemożliwia to stałą współpra� decyduje dzisiaj nie miecz czy zbroja, lecz atrament i sztu�
cę z administracją oraz wpływ na kierunki jej działania. ka mówienia: napisane i wypowiedziane słowa. Chodzi
Nie ma sensu, aby posłowie wykonywali jałową pracę o to, by duch i wiedza, silna wola i wypływająca z do�
w komisjach i poświęcali swój czas nikomu nieprzydat� świadczenia rozwaga kształtowały wypowiedziane w par�
nym analizom. Potrzebują oni prawnego instrumentu, któ� lamencie słowa: czy to w formie poleceń, propagando�
ry pozwoliłby im wszcząć w danej sprawie dochodzenie. wych przemówień, dyplomatycznych not czy urzędowych
Jest ono bowiem niezbędnym środkiem kontroli. Groz
ba oświadczeń. Jeśli przywódcy partii nie musieli nigdy
jego użycia przypomina bat, który wymusza na szefie ad� w praktyce udowodnić swych politycznych umiejętności,
ministracji przedstawienie parlamentowi rzetelnego spra� a uprawiana przez nich krytyka wypływa z nieznajomości
wozdania ze swej działalności. Na tym właśnie zasadza się faktów, wówczas ich wypowiedzi w parlamencie kształtu�
sukces angielskiego parlamentaryzmu, uczciwość angiel� je dyletancka demagogia i impotencja rutyny. Polityczne�
skich urzędników oraz wysoki poziom politycznego wy� go doświadczenia nie można zdobyć dzięki pokazowym,
kształcenia społeczeństwa. Często zwracano uwagę na to, obliczonym na tani efekt przemówieniom w parlamencie,
że najlepszym świadectwem politycznej dojrzałości Angli� lecz wyłącznie w wyniku żmudnej, wytrwałej pracy w cią�
ków jest sposób, w jaki prasa angielska oraz jej czytelnicy gu całej parlamentarnej kariery. Żaden z wpływowych po�
śledzą negocjacje toczone w komisjach parlamentu. Dzia� lityków w angielskim parlamencie nie osiągnąłby wyso�
łalność parlamentu nie polega tu bowiem na stawianiu kiej pozycji, gdyby wcześniej nie nabył praktycznego przy�
wotum nieufności, oskarżaniu ministrów i podobnych awan� gotowania działając w komisjach i zdobywając kolejne
turach, w które obfituje nie uporządkowany system parla� szczeble administracyjnej hierarchii. Polityk, który jest
mentarny we Włoszech i Francji. Społeczeństwo orientu� członkiem skutecznie działającego i wyposażonego w sze�
jąc się w sposobie, w jaki urzędnicy podchodzą do jego rokie kompetencje parlamentu, musi przejść przez szkołę
interesów, kontroluje ich. Jednak tylko komisje silnego prawdziwie wytężonej pracy w komisjach oraz poznać re�
parlamentu są miejscem, w którym może dokonać się owa alia rządzenia. Stwarza to szansę doboru nie tylko dema�
kontrola. W ostatecznym rozrachunku system taki może gogów, ale także rzeczowo pracujących polityków. Nie�
okazać się korzystny dla samych urzędników. Trudno jest doścignionym do dzisiaj wzorem takiego systemu jest mo�
zrozumieć, dlaczego niemiecka opinia publiczna ma tak del angielskiego parlamentaryzmu, którego nikt obecnie
negatywny stosunek do administracji. Tym bardziej że po� nie może już lekceważyć. Jedynie współdziałanie fachowej
dobnie gwałtowna niechęć charakteryzuje raczej społeczeń� kadry urzędniczej z zawodowymi politykami gwarantuje
stwa parlamentarnie słabo rozwinięte. Problemy, z jakimi ciągłą kontrolę administracji rządowej. Zapewnia jedno�
muszą borykać się urzędnicy, nigdzie nie są tak jaskrawe cześnie polityczne wykształcenie i wyszkolenie przywód�
jak u nas. Jak długo jednak biurokracja w Niemczech nie ców oraz ich podwładnych. Jawność zarządzania państ�
będzie podlegać kontroli, tak długo nikt nie doceni owo� wem, która wymuszona jest przez skuteczną kontrolę par�
ców jej pracy. Zamiast pozytywnej krytyki wciąż pojawiać lamentu, warunkuje efektywność systemu parlamentarne�
się będą nieprzemakalne na argumenty, kąśliwe uwagi o go oraz polityczną dojrzałość społeczeństwa. "
 świętym biurokratusie". Nie ma również szans, by zredu�
Przełożył Marek Cichocki
kować wpływy biurokracji w aparacie władzy. Podobnie
jak w Angli również i w Niemczech (choć nie do końca)
specjalistycznie wyszkolona rada sprawozdawcza przewyż�
sza pod względem fachowych umiejętności każdego mini�
stra (również tego, który wywodzi się z wyszkolonej kadry
urzędniczej). Jest to możliwe dlatego, ponieważ fachowe
wyszkolenie okazuje się obecnie nieodzownym warunkiem,
by poznać techniczne środki konieczne do osiągnięcia po�
litycznych celów. Wytyczanie tych celów nie jest już jed�
nak kwestią fachowej wiedzy, tak jak kształtowanie polity�
ki nie jest wyłącznym zadaniem wyszkolonego urzędnika.
omisje parlamentu mogą kontrolować admini�
strację rządową dzięki temu, że posiadają fak�
tyczne prawo do wszczęcia w danej sprawie par-
Jamentarnego dochodzenia. Prawo to jest pod�
K
stawowym warunkiem wzmocnienia pozytywnej roli par�
lamentu jako organu państwa; otwiera również drogę do
współpracy parlamentu z rządem. Jedynie silny parlament
może stać się miejscem doboru politycznych przywód�
ców. W licznych i nierzeczowych dyskusjach prowadzo�
nych w Niemczech chętnie próbuje się dyskredytować par�
lament, stwierdzając, że jest on miejscem, w którym tylko
się  gada". Podobne zarzuty, wsparte bez wątpienia głęb�
szą i poważniejszą argumentacją, postawił angielskiemu
Francesco Segala, labirynt figuratywny
parlamentowi Carlyle w ubiegłym stuleciu. Tymczasem to
71
|RP