wygląd gór po ustąpieniu morza, ukształtowały dziesiątki milionów lat erozji płyty osadowej i ruchy piętrzące w okresie orogenezy alpejskiej.
Fauna
W rozległych, zwartych kompleksach leśnych na terenie Parku Narodowego pospolicie występuje jeleń, dzik, sarna, lis, wiewiórka (czarnej i rudej odmiany) oraz drobne gryzonie. Trudniejsze do zauważenia - głównie ze względu na nocny tryb życia - są należące do łasicowatych: borsuk, kuna leśna, tchórz, łasica i gronostaj. Ze ssaków owadożernych częsty jest jeż, a rzadkie ryjówka malutka i typowa dla obszarów górskich tyjówka górska. W charakterystycznym dla Gór Stołowych środowisku spękań i szczelin skał piaskowcowych bytują nietoperze. Cennym elementem fauny ssaków są małe wiewiórkopodobne nocne zwierzęta, zamieszkujące głównie fragmenty lasów liściastych i mieszanych: orzesznica, bardzo rzadka popielica oraz koszatka. Na polsko-czeskiej granicy swoją ostoję ma muflon - sprowadzony z Korsyki i aklimatyzowany w Sudetach gatunek górskiej owcy.
Flora
Aktualny obraz roślinności Parku ukształtowały nie tylko zróżnicowane warunki siedliskowe. Podobnie jak jak w całych Sudetach została ona przeobrażona przez wieloletnią działalność człowieka. Spowodował on wylesienie, szczególnie niżej położonych obszarów, zmiany stosunków wodnych, oraz przebudowę naturalnych drzewostanów na skutek preferującej świerka intensywnej gospodarki leśnej. Lasy zajmują 89 % całkowitej jego powierzchni. Są to przede wszystkim sztucznie wprowadzone świerezyny. Park Narodowy prawie w całości leży w piętrze regla dolnego, ale zbiorowiska z udziałem świerka i jodły, zbliżone do naturalnych borów dolnoreglowych występują sporadycznie. Drzewostany świerkowe na piaskowcach w partii wierzchowinowej wykazują zły stan zdrowotny, a na całym obszarze Parku, jako monokultury są bardzo podatne na niekorzystne wpływy wielu czynników abiotycznych i biotycznych. Dolnoreglowe lasy liściaste pochodzące z naturalnych odnowień zachowały się tylko w niewielkich fragmentach w trudno dostępnym terenie. Na bogatych siedliskach reprezentują je żyzne buczyny sudeckie, na uboższych buczyny "kwaśne", a w głębokich, ocienionych dolinach potoków jaworzyny z miesięcznicą trwałą. Najsłabiej reprezentowane są w Górach Stołowych lasy łęgowe. Roślinność charakterystyczna dla torfowiska wysokiego wraz z sosną błotną występuje w Parku głównie na " Wielkim Torfowisku Batorowskim" - drugim co do wielkości złożu torfowym w Sudetach. Ważny składnik flory Gór Stołowych stanowi pionierska roślinność naskalna z licznymi gatukami mchów (ponad 270 gatunków w Parku), porostów ( 60 gat. chronionych) i wątrobowców.