15766

Potrzeby wspólne odczuwane są przez społeczeństwo bardziej ex post (po fakcie) niż ex antę (z góry) -* obywatele uważają, że wydatki np. na obronę narodową są zbędne, dopóty, dopóki czują się bezpiecznie. 1.3. Dobro publiczne.

Podstawowy podział dóbr:

•    dobra publiczne

•    dobra prywatne

Niektóre dobra mają charakter wyłącznie publiczny (np. powietrze, rzeki, parki narodowe), jednak w niektórych sytuacjach powszechny dostęp do nich może być zakłócony (zatłoczone drogi, szlaki turystyczne). Dlatego widoczne jest zjawisko przekształcania się niektórych dóbr publicznych, w dobra prywatne, z których korzystanie jest uzależnione od posiadanego dochodu (np. płatne autostrady).

Znaczna część dóbr może być dobrem prywatnym i dobrem publicznym (np. energia zużywana w gospodarstwach domowych i energia zużywana do oświetlenia ulic).

Kryteria podziału dóbr na publiczne i prywatne:

•    kryterium użyteczności (kryterium społeczne) - jakie korzyści przynosi dane dobro?

•    kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne) - jakie jest źródło odpłatności?

Kryterium użyteczności

Dobro publiczne	Dobro prywatne
-    korzyści dla wielu osób równocześnie -    korzystanie przez jedną osobę nie ogranicza dostępu do dobra innym osobom	-    korzyści ograniczają się do jednej osoby lub kilu osób (np. rodziny) -    korzystanie z dobra prywatnego przez jedną osobę, wyklucza korzystanie z niego przez inną osobę (konieczna jest rywalizacja o dostęp)

JO^^terkjm^odjDłatno:^

Dobro publiczne	Dobro prywatne
-    finansowane ze środków publicznych -    dostarczane bezpłatnie lub częściowo odpłatnie	- finansowane z dochodów jednostek

Wady dóbr publicznych (pod względem kryterium odpłatności):

•    są bezpłatne tylko z punktu widzenia indywidualnego odbiorcy, jednak w sensie ekonomicznym są opłacane zbiorowo

•    iluzoryczna bezpłatność (rozdawanie) może prowadzić do marnotrawstwa i nadużyć w gospodarowaniu dobrami publicznymi

•    konsumpcja dóbr publicznych ogranicza konsumpcję dóbr prywatnych

•    konsumpcja dóbr publicznych jest konsumpcją przymusową, narzuconą -» preferencje poszczególnych osób mogą różnić się od preferencji ustalonych przez państwo -» sprzeczność interesów między jednostką, a społeczeństwem

•    nadużywanie tego instrumentu przez państwo może prowadzić do niebezpiecznego zjawiska osłabienia motywacji do pracy i przedsiębiorczości (nadmierna, wymuszona konsumpcja publiczna narusza wolność jednostki -» ogranicza możliwość wyboru celu przeznaczenia swoich dochodów)

Tendencje:

(1)    Obserwacja rozwoju społecznego pozwala stwierdzić, że występuje tendencja do rozszerzania się zakres sektora publicznego oraz konsumpcji zbiorowej, nie ma jednak zgodności co do dalszych losów tej tendencji.

(2)    W miarę wzrostu dobrobytu społecznego oraz ogólnego rozwoju społeczno-kulturalnego określone potrzeby mogą być finansowane z indywidualnych dochodów obywatela, stwarzając większa swobodę wyboru. Jednak przechodzenie od zbiorowego do indywidualnego spożycia dóbr i usług powinno odbywać się w sposób stopniowy (poprzez zastosowanie częściowej odpłatności przez ludność).

1.4. Dobro społeczne.

Dobra społeczne - mogą być dobrami prywatnymi, jednak są równolegle dostarczane przez sektor publiczny.