16269

58. SPOŁECZNO -PRAWNA POZYCJA SZLACHTY.

Majątkowe i polityczne prawa szlachty uległy w XVI wieku dalszemu wzmocnieniu. Dom szlachcica, który przedtem też nie podlegał rewizji - stał się od 1588 roku azylem, w którym ukryć mógł się nawet banita, ale właściciel ponosił konsekwencje prawne.

Szlachcic osiadły był jedynym pełnoprawnym obywatelem Rzeczpospolitej. Wybierająca króla, uchwalająca prawa, podatki i mogąca wypowiadać królowi posłuszeństwo szlachta polska utożsamiała siebie z narodem, z którego wyłączyła inne stany.

Kryterium przynależności do „stanu szlacheckiego" była przynależność stanowa. Zaliczano do niego szlachtę litewską i ruską, a wyłączono chłopów i mieszczan polskich. Było to wyrazem petryfikacji stosunków feudalnych w szlacheckiej Rzeczpospolitej.

60. MIASTA I MIESZCZANIE W RZECZPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ. ANTY-MIEJSKA POLITYKĄ

SZLACHTY.

Szlachecka polityka eliminacji miast z życia politycznego kraju jako potencjalnych sojuszników władzy monarszej łączyła się z dążeniem do osłabienia pozycji społeczno-ekonomicznej mieszczan. Szlachta zmierzała do tego przez ograniczenie mieszczan we wszystkich dziedzinach życia.

Konstytucja z 1496 roku zakazała mieszczanom nabywania i posiadania dóbr miejskich. W 1543 roku nakazano mieszczanom sprzedać posiadane dobra. Tylko niektóre większe miasta i ich mieszkańcy otrzymali wyjątkowy przywilej posiadania majątków ziemskich.

W XVI w. przyjęto zasadę, że szlachcic sprawujący urząd miejski lub zajmujący się handlem czy rzemiosłem - traci szlachectwo.

W społeczną pozycję mieszczan godziły też ustawy przeciw zbytkowi - mające w założeniu ograniczenie nieprodukcyjnych wydatków - zakazywały one mieszczanom noszenia kosztownych futer, szat i pasów jedwabnych, safianowych butów.

Mimo dyskryminacji mieszczaństwa w XVI - XVII wieku nierzadko uboga szlachta przyjmowała prawa miejskie. Również mimo przywiązania chłopów do ziemi nie ustawał napływ ludności chłopskiej do miast.

W większych miastach toczyły się nadal walki między rządzącym patrycjatem a pospólstwem, które pragnęło uzyskać udział we władzy, a co najmniej kontrolę nad radą miejską.

Część ludności podległej prawu miejskiemu zamieszkiwała poza murami miast, zajmując się głownie warzywnictwem, pracami dorywczymi itd. Określano ich mianem PODMIESZCZAN.

W swojej polityce antymiejskiej szlachta starała się obniżyć ceny wyrobów rzemieślniczych przez ustalenie urzędowych cenników, wydawanych przez wojewodów przy udziale starosty.

Po inkorporacji Mazowsza szybko zaczęła się rozwijać Warszawa. Leżała ona na skrzyżowaniu ważnej drogi tranzytowej z Niemiec do Rosji. Była też ośrodkiem, przez który odbywała się znaczna część wymiany między Litwą a Polską. Warszawa składała się z 2 gmin miejskich: Starej Warszawy i Nowego Miasta.

61. POŁOŻENIE CHŁOPÓW W RZECPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ. FORMY ZALEŻNOŚCI LUDNOŚCI

WIEJSKIEJ.

Rozwijająca się gospodarka folwarczna prowadziła do zwiększenia wyzysku chłopów, co łączyło się z utwierdzeniem poddaństwa w trzech podstawowych aspektach: poddaństwa osobistego, gruntowego i sądowego. Pańszczyzna była uciążliwą i brutalną formą wyzysku, wprowadzeniu jej towarzyszyło łamanie dotychczasowych praw chłopskich.

Chłopi-gospodarze zobowiązani byli do pańszczyzny sprzężajnej (ciągłej) - uprawiali ziemię pańską własnymi końmi i narzędziami.

Pańszczyzna mogła być określana nie tylko w wymiarze dziennym. Wraz z jej ilościowym wzrostem stawała się ona coraz mniej wydajna i w XVIII wieku panowie wprowadzili tzw. JUTRZNIĘ,

2