17013

2

pozwala dowolnie tworzyć w tekstach konstrukcje: stołom, miotłom, odrzutowcom, dealerom, fanom itp. Podobnie reguła:

temat czasu przeszłego czasownika + -/ — czas przeszły (liczba pojedyncza, rodzaj męski) Pub temat czasu ter.+/-rozszerzenie tematu*-/] np. nosił, chodził, siedział, palił, pisał, biegał, a reguła:

temat czasu teraźniejszego + -ący — imiesłów czynny przymiotnikowy czasownika niedokonanego    (rodzaj męski)

np. noszący, chodzący, siedzący, palący, piszący, biegający.

Derywaty tej właściwości nie posiadają. Nie można np. podać reguły, według której tworzyłyby się nazwy wykonawców czynności od odpowiednich czasowników. Od wymienionych już czasowników będą one miały różne postacie (nosiciel, palacz, pisarz, biegacz), łub też nie utworzą się w ogóle, jak np. od siedzieć. A te, które zostały utworzone, nie tylko cechują się różnorodnością morfemów derywujących (co powoduje, że nie można utworzyć reguły), ale także charakteryzują się nieregulamością semantyczną, np. nosiciel to nie 'każdy, kto coś niesie' (np. niemożliwe *nosiciel teczki), podobnie jak palacz to 'palący papierosy' lub 'wykonawca zawodu', ale nie 'dowolny wykonawca czynności palenia' (np. palącego ognisko nie nazwie się palaczem). W ten sposób dochodzimy do drugiego składnika grama tyczności.

(2)    Regularność semantyczna polega na tym, że konstrukcja utworzona według reguły nie znaczy nic więcej, aniżeli to, co przewiduje reguła. Wszelkie nadwyżki semantyczne powodują, że konstrukcja morfemowa musi być „oddzielnie nauczona” (poprzez słownik), nie może być doraźnie wyprowadzana na podstawie reguły. Stąd w wielu wymienionych już imiesłowach przymiotnikowych obok form znaczeniowo regularnych, jak siedzący (w zdaniach typu: Chłopiec siedzący pod oknem odezwał się), czy palący (Dzieci palące w lesie ognisko stwarzają niebezpieczeństwo pożaru), istnieją jednostki słownikowe siedzący 'na którym można siedzieć* (np. miejsce siedzące) czy palący 'palacz' (por. przedział dla palących).

Deiywaty w przeważającej części odznaczają się nieregulamością semantyczną.

(3)    Wreszcie systemowość (tworzenie systemu) to istnienie zamkniętego układu abstrakcyjnych pozycji, które mają charakter potencjalny, muszą być wypełnione w określony sposób, choćby nigdy nie było praktycznej potrzeby takiego wypełnienia, np. w systemie przypadków wołacz jest teoretycznie zawsze możliwy, choć może nigdy w tekstach nie wystąpić, jak np. wołacz od leasing (O mój leasingu!). Inaczej ma się rzecz w słowotwórstwie, gdzie derywaty nie stanowią systemu z góry narzuconego (apriorycznego), ale są sumą tworzoną ex post. Widać to na przykładzie niżej.

Formy fleksyjne wyrazów ręka i głowa są apriorycznie przewidziane, tworzone w jednakowy sposób (z konieczną, regularną allomorfią/obocznością), z tym samym znaczeniem: