19570

właściwych i posiadających pewien sprawdzian absolutny". ^Ł mimo to uważa, że celetn ustroju państwowego jest pożytek ludności, a prawa są szkodliwe gdy są przyjmowane wtrew kryteriom naturabtym.

Z podobnego do Hippiasza poglądu, ze prawo i natura najczęściej są ze sobą sprzeczne wychodzi Kallikles. Twierdzi oa że prawo jest dziełem ludzi słabych. Pojęcie dobra i zła jest sztuczne Podobnie ma się rzecz z równością. Te pojęcia stworzyli słabi ludzie, aby zabezpieczyć się przed przewagą silniejszych. Według Kalliklesa w społeczeństwie są jednostki, mające naturalną przewagę nad innymi i dążące do podporządkowania sobie innych. Natura contra legem w jego rozumieniu opiera się o zasady świata przyrody, gdzie występuje przewaga silniejszego nad słabszym Odwołuje się on do przykładów z życia ludzkiego, gdzie wielcy mocarze swym prawem przyrodzonym narzucają jarzma innym. Do tego służy im stworzone przez nich prawo pozytywne pomagające utrzymywać im władzę. Kallikles w swym stanowisku dochodzi do apoteozy despotyzmie uznając za cnotę naczelnika państwa zuchwalstwo, bezkarność, nieograniczoną swobodę.' Jeszcze dalej w poglądach Kalliklesa posuwa się Trazymach twierdząc, że cały ustrój prawmy jest ustanowieniem władzy, jest wola silniejszych, na ich korzyść obróconą, bo tę wyłącznie korzyść mają na W7ględzie ludzie stojący na czele rządów. Sprawiedliwość przynosi zawsze silniejszemu pożytek, człowiek sprawiedliwy zawsze jest słabszy od niesprawiedliwego."

Idee Kalliklesa trafiue wskazują słabości teoru prawa natury w zakresie jego źródeł i treści. Daje to wyraz obawom i niepokojom, jakie nieść może rozwój demokracji i zbytnie zaufanie do praw natury

Sokrates jako wielki filozof nie stworzył żadnej nowej koncepcji dotyczącej państwa i prawa Niemniej w swych poglądach na ten temat odzwierciedlił swój stosunek do początkowego upadku Grecji. Wywarł także duży wpływ na swego ucznia Platona Sokrates posmlował reformę polityczną, która powinna objąć przede wszystkim kierujących państwem. Umiejętność rządzenia widział w nauce i rządzenia

W dziedzinie prawodawstwa Sokrates odrzuca antagonizm natury i prawa Pojęcie prawa utożsamia normę pozytywną z zasadąsprawiedliwości.^{1 2 3 4}Źródłojej widzi w cnocie, która jest mądrością

Pełny system myśli politycznej stworzył Platon. Widać w nim wiele podobieństw w teoriach głoszonych przez poprzedników. Wychowawcza rola państwa Protagorasa u Platona do monstrualnych rozmiarów. Państwo w dosłownym znaczeniu wychowuje od dziecka. Niemowlę zostaje zabrane wbrew powszechnym zasadom rodzinnym. Jego rodzicem jest państwo. Wychowanie to zakłada wytępienie w młodzieży egoizmu poprzez pozbawienie icłi własności prywatnej i życia rodzinnego.

Postulat Protagorasa i Sokratesa aby urzędy w państwie były w rękach ludzi kompetentnych (mających wiedzę i doświadczenie) u Platona sprowadza się do sprawowania władzy przez filozofów mędrców (Sophokratia). Zapewnić to miałoby skrajnie nacjonalistyczny system rządzenia. Indywidualizm Kalliklesa. Hippiasza przeciwstawiony jest uniwersalizmówi platońskiemu. Oznacza to bezw7ględne podporządkowanie dobra indywidualnego dobru powszechnemu.

O ile normy prawne u Hippiasza są sposobem wychowania społeczeństwa przez wskazanie wzorców postępowania o tyle u Platona prawo reguhije całość życia społecznego. Sięga ono pracy, gier sportowych, życia rodzinnego i aktywności religijnej. Prawo u Platona jest narzędziem wychowywania społeczeństwa, utrzymania ustroją a także stworzenia zrębów sprawiedliwości.

Na platońską ideę sprawiedliwości duży wpływ miał jego nauczyciel Sokrates. Jej źródło dla człowieka jako jednostki i zbiorowości widzi w ustanowieniu idealnej polis. Główną cechą sprawiedliwości według Platona jest harmoniczność. Naturalne zróżnicowanie ludzi Kalliklesa u Platona ma inny wryraz. Dzieli on ich według składników duszy i wyróżnia filozofów (rozum), wojowników (odwaga), lud (zaspokojenie potrzeb naturalnych). Podział ról na rządzących i rządzonych ustalony jest z góry. a nie jak u Kalliklesa w wyniku przyrodzonej przewagi i walki.

Myśl Protagorasa. Hippiasza. Kalliklesa postawiła kilka fundamentalnych pytań przed filozofią państwa i prawa Przede wszystkim wyeksponowana przez nich relacja między prawem natury a prawem pozytywnym doprowadziła do konkluzji oznaczających rewolucję w dotychczasowym pojmowaiuu prawa pisanego.

Podobieństwa i różnice zaznaczające się w poglądach filozofów okresu klasycznego i Platona nie dają żadnej konstruktywnej wskazówki w dążeniu do idealnego państwa Teorie dotyczące państwa i prawo jako sposobu osiągnięcia subiektywnie pojmowanego przez każdego filozofa szczęścia sprawiedliwości, dobra są różne ze względu na środki i cel jakie chcą osiągnąć. Niemniej idee te odzwierciedlają czasy w jakich żyli. Ma to duży wpływ na sposób pojmowania świata Przykładem może być demokracja o której zdania ówczesnych i współczesnych są diametrabiie różne. Mimo to. tendencje w myśleniu przetrwały do dziś. a ich podstawy widać we współczesnej myśli politycznej i prawnej. Każde z nich budzi we mnie skojarzenie z największymi ideologiami XX wieku.

1

   Tamże. s. 64.

2

   Tamże. s. 70.

3

"Tamże, s. 71.

4

Tamże. s. 88.