2012

Zobowiązanie - stosunek prawny, w którym jedna osoba (wierzyciel) może żądać świadczenia od drugiej strony (dłużnik), która zobowiązana jest to świadczenie spełnić. Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, więzią o charakterze prawnym, którą należy odróżnić od innych więzi o charakterze społecznym.

Wyróżnia się trzy elementy:

-    podmioty (osoby), między którymi stosunek istnieje

-    przedmiot

-    treść stosunku prawnego

Podmiotem uprawnionym jest wierzyciel, zobowiązanym jest dłużnik. Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, tj. określone zachowanie dłużnika, którego realizacji może domagać się wierzyciel. Treść zobowiązania stanowią uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika. Osobami uczestniczącymi w zobowiązaniu jest w zasadzie wierzyciel i dłużnik, istnieją jednak modele komplikujące klasyczny - najprostszy model:

a)    umowa na korzyść osoby trzeciej, umowa o świadczenie przez osobę trzecią, wzięcie obowiązku spełnienia świadczenia przez dłużnika przez osobę trzecią

b)    wielość wierzycieli i dłużników -> odróżnienie pojęcia podmiotów i stron, w tym schemacie są nadal dwie strony, lecz więcej podmiotów

c)    wielostronne stosunki zobowiązaniowe (np. umowa spółki cywilnej)

d)    gdy jedna osoba występie w roli zarówno wierzyciela jak i dłużnika (w zobowiązaniach wzajemnych)

Konkretyzacja roli osoby następuje w momencie zawiązania stosunku zobowiązaniowego, lecz są wyjątki, gdy taka konkretyzacja dokonuje się później: przyrzeczenie publiczne, wystawienie dokumentu na okaziciela. Dłużnik jednak musi być oznaczony w chwili zawiązania z obowiązania, treść stosunku lub przepis mówi o tym w jaki sposób ma być oznaczony. Zjawiskiem codziennym w obrocie jest posługiwanie się przez strony w stosunku zobowiązaniowym innymi osobami.

Przedmiotem jest świadczenie. Nie musi mieć ono wartości majątkowej, wystarczy by spełniało jakiś godny ochrony interes prawny. Należy rozróżnić świadczenie (określone zachowanie dłużnika i polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wiercyciela, polega z reguły na działaniu lub zaniechaniu) od przedmiotu świadczenia (np. rzeczy) co do której realizowane jest świadczenie, do którego świadczenie się odnosi.

Treścią zobowiązania są zawsze uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika.

Celem zobowiązania jest przede wszystkim zapewnienie sprawnej wymiany ekonomicznej, dóbr i usług. Istnieją wszak inne cele. w których chodzi o zaspokojenie interesów jednej tylko strony (obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym)

2. Uprawnienia wierzyciela - obowiązki dłużnika

Stosunki zobowiązaniowe należą do kategorii stosunków cywilnoprawnych, stwarzających między ich uczestnikami więzi o charakterze względnym - inter partes. W przeciwieństwie do skuteczności bezwzględnej erga omnes. Nie oznacza to, że nie występują elementy wzmacniające ochronę wierzytelności, skierowane przeciwko osobie stojącej poza stosunkiem zobowiązaniowym. Są to następujące instytucje:

-    art. 59 KC - w przeciągu roku od zawarcia umowy, gdy strony zawierające umowę wiedziały o roszczeniu osoby trzeciej lub gdy umowa była nieodpłatna to osoba trzecia może żądać uznania umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie jej roszczeniom, za bezskuteczną w stosunku do niej

-    art. 527 KC - actio Pauliana - gdy działa się na szkodę wierzyciela dokonując umowy umniejszającej majątek dłużnika, w skutek czego staje się on niewypłacalny albo powiększa on stopień swojej niewypłacalności to wierzyciel może wnieść roszczenie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do niego. Dłużnik misi działać świadomie co do pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy należytej staranności mogła się tego dowiedzieć

-    art. 415 i następne KC - odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych

-    instytucje prawa rzeczowego (wpis do księgi wieczystej, instytucja posiadania)

Z uprawnieniami względnymi łączy się z reguły zachowanie dłużnika w sposób „czynny”, podczas gdy w więzi skutecznej erga omnes jest to zachowanie bierne, powstrzymywanie się.