22264

Już art. 4 mówi, że organy prowadzące postępowanie kamę są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. Jest to gwarancja dla oskarżonego, że sędzia nie może podczas procesu i ustalania wyroku brać pod uwagę jedynie okoliczności dla niego niekorzystnych, lecz musi w sposób bezstronny uwzględnić także te korzystne.

Jedną z najważniejszych gwarancji bezstronności sędziów jest zamieszczona w art. 40 i 41 zasada wyłączenia sędziego. Sędzia, z mocy prawa, wyłączony jest od udziału w sprawie, jeśli sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio, jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany, brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie. Wymieniony tutaj fragment katalogu sytuacji, przy których sędzia jest obowiązkowo wyłączany od sprawy, ma na celu dbanie o zachowanie przez niego bezstronności. W momencie, gdy jedna ze stron jest w jakikolwiek sposób powiązana z sędzią, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że wyrok faworyzowałby tą stronę i nie był obiektywny. Szczególnie istotną kwestią są więzi rodzinne pomiędzy sędzią a stroną procesu, które zarówno pod względem prawnym, jak i etycznym, wymuszają wyłączenie sędziego od postępowania.

Dodatkowo, zgodnie z art 42, sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. Jak widać, zachowanie przez sędziego bezstronności ma olbrzymie znaczenie, tak więc każde, nawet najdrobniejsze okoliczności natury moralnej, etycznej czy wreszcie powiązania nie wymienione we wcześniejszym katalog powinny skutkować wyłączeniem sędziego od sprawy i zapewnieniu rzetelnego i obiektywnego wyroku.

Prawodawca, zdając sobie sprawę z zagrożenia wynikającego z braku bezstronności sądu, przewidział trzy możliwości wyłączenia sędziego. Może ono nastąpić na żądanie samego sędziego, u urzędu lub na wniosek jednej ze stron.

Z zasadą bezstronności sędziów w świetle kodeksu postępowania karnego wiąże się także kwestia wykładni przepisów prawa procesowego. Zasada bezstronności, uznana jako jedna z zasad procesowych zakłada, iż sędziowie, dokonując wykładni przepisów prawa, powinni zachować obiektywizm i przeprowadzić bezstronną interpretację.

Mówiąc o gwarancjach bezstronności sędziego, należy także wspomnieć o zapisach ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych z 2001 roku. Art 42 mówi, iż „Sądy rozpoznają i rozstrzygają sprawy w postępowaniu jawnym.” Ta zasada jest bardzo ważna w świetle bezstronności sędziego, gdyż całe postępowanie i wydany wyrok jest nie tylko dostępny dla opinii publicznej, ale może być przez nią oceniony. Taka kontrola społeczna pracy sędziego, możliwa tylko dzięki ujawnieniu przebiegu procesu, w dużym stopniu uniemożliwia sędziemu podjęcie stronniczej i nieobiektywnej decyzji. Innym przepisem dbającym o bezstronność sędziego podczas postępowania jest zakaz wnoszenia i posiadania na Sali rozpraw wszelkiej broni, i innych środków niebezpiecznych. Dzięki temu żadna ze stron postępowania nie może bezpośrednio za pomocą przemocy wpłynąć na sędziego i obiektywizm jego wyroku.

Istotną z punktu widzenia społecznego zaufania do sądownictwa gwarancją bezstronności sędziów jest ich wykształcenie, posiadane kwalifikacje oraz nieskazitelny charakter. To właśnie te cechy powinny decydować zarówno o postępowaniu sędziego w pracy i poza nią, ale przede wszystkim powinny być gwarantem wydawania przez nich bezstronnych wyroków. Każdy sędzia zobowiązuje się do bezstronności już poprzez złożenie ślubowania, w którym przyrzeka min.

„stać na straży prawa, obowiązki sędziego wypełniać sumiennie, sprawiedliwość wymierzać zgodnie z przepisami prawa, bezstronnie według swego sumienia.”