25451

wyborczych na klasę średnią (1832). Kończy się supremacja arystokracji w parlamencie. Kolejne elementy ewolucji to: rozszerzenie praw wyborczych w myśl zasady powszechności wyborów, przyznanie praw wyborczych kobietom. Premier będący jednocześnie liderem partii, która zwyciężyła wybory i tym samym liderem większości parlamentarnej staje się faktycznym przełożonym członków gabinetu.

KONSTYTUCJA BRYTYJSKA

Jest to konstytucja w sensie jedynie materialnym, bowiem Wielka Brytania nie posiada konstytucji pisanej. Konstytucję tworzą akty prawne rozmaitej proweniencji. Dodatkowo - brak konkurencyjności aktów prawnych (wyrażający się w ich jednakowej mocy prawnej) oraz brak sądowej kontroli konstytucyjności ustaw determinuje elastyczny charakter brytyjskiej konstytucji. Na system źródeł prawa konstytucyjnego składają się:

1.    Zwyczajowe prawo konstytucyjne, będące częścią niepisanego powszechnego prawa zwyczajowego; tworzyło się w opozycji do prawa rzymskiego i ma obecnie wciąż spore znaczenie w zakresie prawa konstytucyjnego; efektem obowiązywania prawa zwyczajowego są następujące instytucje: Parlament, Tajna Rada (obecnie symboliczna), prerogatywy królewskie, zasada zwierzchnictwa parlamentu („brytyjski parlament może dokonać wszystkiego za wyjątkiem zamiany kobiety w mężczyznę i odwrotnie "), zasada nieodpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej króla ("król nie może czynić źle")

2.    Orzecznictwo sadowe (precedensy) - te postanowienia sądowe, które odnoszą się do zakresu uprawnień wynikających z prerogatyw królewskich

3.    Konwenanse konstytucyjne - utarty i powszechnie uznany sposób zachowania się w określonej sytuacji, uznawany za prawną regułę działania. Kształtują się one w drodze pewnego zwyczaju - nie jest to jednak prawo zwyczajowe - bowiem stwierdzenie istnienia prawa zwyczajowego następuje przez sądem, podczas gdy konwenansów - przed innymi organami. Przykłady: 1) Obowiązek rezygnacji gabinetu, który utracił poparcie Izby Gmin 2) Kolegialna odpowiedzialność gabinetu przed Izbą Gmin za ogólną politykę i działalność poszczególnych resortów 3) Powierzenie przez króla misji tworzenia rządu liderowi partii, która wygrała wybory 4) Rezygnacja premiera rządu jest równoznaczna z dymisją całego rządu 5) Rezygnacja premiera, jeśli podczas kolejnych wyborów jego partia utraciła większość w parlamencie 6) Premier musi być członkiem izby Gmin 7) Zwoływanie sesji parlamentu co roku 8) instytucje: Premiera, Gabinetu, Opozycji Jej Królewskiej Mości.

4.    Prawo pisane - akty pochodzące od Parlamentu (statutory law). Ograniczają się do poprawek i ulepszania tego, co już działa od dawna. Wiele aktów prawa pisanego ma walor jedynie historyczny.

Warto ty wymienić (oprócz trzech wspomnianych aktów z XVII wieku) choćby kilka:

Ustawa o Parlamencie z 1911 (ograniczała kompetencje ustawodawcze Izby Lordów - której sprzeciw mógł być zniesiony przez Izbę Gmin w dwóch kolejnych, zgodnych głosowaniach; preambuła ustawy zawiera zapowiedź konstytucyjną o zastąpieniu Izby Lordów przez Drugą Izbę Ustawodawczą ukonstytuowaną na zasadach reprezentacji ludowej zamiast dziedzicznej, częściowo zrealizowaną w 1999 r. W 1911 roku wypłacono po raz pierwszy członkom Izby Gmin wynagrodzenie. Wynosiło 400 funtów.)

0    Ustawa z 1958 roku The Life Peerage Act - wprowadziła do Izby Lordów obok dziedzicznych również lordów mianowanych dożywotnio przez Koronę

Ustawa z 1963 roku The Peerage Act - dokonała wyłomu w zasadzie, która nie zezwalała lordom zasiadania w Izbie Gmin (w konsekwencji lord nie mógł być premierem). Możliwe odtąd zrzeczenie się przez lorda tytułu było równoznaczne z pełnymi prawami wyborczymi, czynnymi i biernymi (wyjątkiem są parowie irlandzcy, którzy bez względu na posiadanie tytułu szlacheckiego mają bierne prawo wyborcze do parlamentu brytyjskiego).

Ustawy o ministrach korony (z 1937, 1964, 1975 roku) ustaliły strukturę wewnętrzną rządu

1    uposażenia jego członków; zawierają także ustawowe uznanie zwyczajowych instytucji: Gabinetu, partii politycznych. Opozycji JKM i jej lidera.

Ustawy o zasadach prawa wyborczego (XIX i XX wiek) - m.in.: o tajności wyborów; o przedstawicielstwie; o rozszerzeniu praw wyborczych na wyborców zamorskich; o urzędach, których piastowanie uniemożliwia kandydowanie do Izby Gmin

Ustawa z 1967 roku o Komisarzu ds. Administracji (czyli ombudsmanie - rzeczniku praw obywatelskich)

Ustawy o samorządzie lokalnym - osobna dla Walii, Szkocji i Irlandii Północnej (z lat 1972-86)

5.    Osobna kwestia dotyczy aktów prawnych regulujących status terytoriów składowych Wielkiej Brytanii -Walii, Szkocji i Irlandii Północnej. Zasygnalizujmy ten bardzo skomplikowany problem:

a)    państwo ma unitarny charakter wypływający z wielu skomplikowanych ustaleń i uregulowań, m.in: Ustawa Parlamentu z 1536 r. o wcieleniu Walii do Zjednoczonego Królestwa, Unia ze Szkocją z 1707 r.. Unia z Irlandią z 1800 r.. Ustawa o ustroju Irlandii z 1920, zmieniona ustawą z 1922 o Wolnym Państwie Irlandzkim

b)    pomimo wpływów angielskich nie osłabły dążenia niepodległościowe i separatystyczne członów państwa; Szkocja posiada inny niż w Anglii i Walii system prawny, sądowy, szkolny, administracji lokalnej i inny kościół (i Seana Connery'ego,który aktywnie wspiera szkockie ruchy separatystyczne; z tego powodu, pomimo, że był pierwszym „Jamesem Bondem" - długo nie mógł uzyskać nadania szlachectwa, choć wszystkie zasłużone

2