25455

względność orzeczeń poszczególnych sądów oraz rozbieżność w orzecznictwie poszczególnych sądów. Dlatego też funkcja badania hierarchicznej kontroli norm powinna zostać powierzona jednemu organowi sądowemu o charakterze centralnym. Teorie Kelsena stały się podstawą dla utworzenia dwóch pierwszych sądów konstytucyjnych na świecie - Trybunałów Konstytucyjnych w Austrii i Czechosłowacji. Rozwój tego systemu kontroli konstytucyjności prawa nastąpił po drugiej wojnie światowej. Do dzisiaj już w zdecydowanej większości państw europejskich model ten został wprowadzony do rozwiązań konstytucyjnych. Ponadto centralne trybunały konstytucyjne występują w państwach pozaeuropejskich, czego przykładem może być Papua Nowa Gwinea czy Uganda.

Podstawową cechą modelu kontynentalnego jest powierzenie kontroli konstytucyjności prawa sądowemu organowi centralnemu, zwanemu najeżęściej trybunałem konstytucyjnym. Trybunały sprawują kontrolę na zasadzie wyłączności, co oznacza, iż żaden inny organ nie posiada prawa do badania hierarchicznej zgodności norm prawnych. Dla skutecznej realizacji tego modelu niezbędne jest ujęcie trybunału i jego kompetencji w normach konstytucyjnych, z uwagi na fakt. że jego sędziowie związani są wyłącznie normami konstytucyjnymi. Normy poświęcone sądownictwu konstytucyjnemu zajmują wszakże różne miejsce w systematyce konstytucji. Z reguły usytuowane są one w systemie gwarancji konstytucji, wymiarze sprawiedliwości lub też poświęcony jest im osobny rozdział. Orzeczenie sądu konstytucyjnego stwierdzające niekonstytucyjność poszczególnych aktów prawnych jest skuteczne erga omnes, a więc powoduje eliminacje takiego aktu z systemu prawnemu. Skutki takiego orzeczenia zależą od tego, czy w danym państwie taki akt uznawany jest za nieważny od chwili jego wydania (skutek ex tunc, np. Niemcy, Hiszpania), czy też uchylenie aktu następuje z chwilą opublikowania orzeczenia sądu konstytucyjnego, bądź też w chwili późniejszą wskazaną w orzeczeniu (skutek exnunc, np. Włochy, Austria). Kolejną cechą modelu kontynentalnego jest dominacja kontroli abstrakcyjnej, czyli kontroli zgodności normy niższego rzędu z normami stojącymi wyżej w hierarchii prawa w oderwaniu od konkretnych przypadków stosowania prawa. Z wnioskami o kontrolę abstrakcyjną zwrócić się mogą wyłącznie wskazane w konstytucji podmioty (z reguły są to naczelne organy państwowe oraz grupy parlamentarzystów). Obok kontroli abstrakcyjnej w systemie kontynentalnym występuje również kontrola konkretna, której przejawem są w szczególności pytania prawne kierowane przez sądy rozstrzygające konkretną sprawę oraz skargi konstytucyjne. Wreszcie w systemie kontynentalnym istniej możliwość kontroli prewencyjnej, czyli sprawowanej przed wejściem w życie badanego aktu prawnego. Możliwość ta jest jednak realizowana niezwykle rzadko.

Parę słów warto poświęcić sposobowi kreacji trybunałów konstytucyjnych. Może to być dokonywane przez głowę państwa przez parlament albo też częściowo przez poszczególne człony władzy (w Hiszpanii po 4 sędziów powołują obie izby parlamentu, po 2 rząd i sądownictwo; we Włoszech po 5 prezydent rząd i organy władzy sadowniczej). W tym drugim przypadku nominacje mogą mieć niestety charakter polityczny. Aby temu zapobiec stosuje się niekiedy obowiązek uzyskania przez kandydata na sędziego kwalifikowanej większości głosów. Sędziowie trybunałów z reguły muszą spełniać rygorystyczne kryteria związane z praktyką zawodową, w szczególności w wymiarze sprawiedliwości. Jeśli chodzi o ich status prawny to posiadają immunitet zarówno materialny jak i formalny.

Powszechna jest również niepołączaJność materialna i formalna pełnienia funkcji sędziego sądu konstytucyjnego.

Na zakończenie trzeba też wspomnieć, że oprócz orzekania o hierarchicznej zgodności norm prawnych trybunały konstytucyjne posiadają również inne kompetencje. Należy do nich weryfikacja ważności wyborów i referendów, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych, nadzór nad partiami politycznymi czy orzekanie w sprawach osób postawionych w stan oskarżenia na skutek zawinionego naruszenia konstytucji bądź ustaw.

(Na podstawę: D. Rousseau. Sądownictwo konstytucyjne w Europie, Warszawa 1999; R.

Ludwikowski, Prawo konstytucyjne porównawcze, Toruń 2000; E. Zwierzchowski, Europejskie modele scentralizowanej kontroli konstytucyjności aktów prawnych, (w:] Prawo i kontrola jego zgodności z konstytucją, pod red. E. Zwierzchowskiego, Warszawa 1997)

c) SYSTEM MIESZANY

Podstawową cechą systemu mieszanego jest dualizm kontroli konstytucyjności prawa, oznacza to, że badanie zgodności prawa z konstytucją sprawują zarówno sądy powszechne jak i centralny sąd konstytucyjny. System ten występuje obecnie w licznych państwach Ameryki Łacińskiej (np.