26420

z teorią przejściowości. Zauważył jednocześnie, że nawet biorąc pod uwagę historię, teza przejściowości i tak zostanie obalona. Lwowski geograf był tez nieprzychylnie nastawiony do poglądu Rittera, jakoby geografia miała uzasadnić dzieje ludzkości warunkami przyrodniczymi. Oprócz tego Rehman sprzeciwiał się skrajnemu determinizmowi i heglowskiemu „duchowi czasów”, który nie liczył się z jednostką. Zauważył, że Ritter zunifikował byt społeczny i przyrodniczy oraz zauważył, że podlegają one tym samym prawom rozwoju.

Kontynuatorem myśli Rehmana był Eugeniusz Romer, uważający geopolitykę za istotną dla odrodzenia państwa polskiego. Zauważył pasażowy charakter Polski i uznał ją za pomost między dwoma morzami: Bałtykiem i Śródziemnym. Jednoczące, doskonałe węzły komunikacyjne miały wg niego rolę scalającą, co również było niezgodne z twierdzeniami zwolenników pomostowości. Kolejnym błędem jaki popełnili zwolennicy pierwszego nurtu była sformułowana definicja, na podstawie której większość państw mogłaby zaliczyć się do krain przejściowych.

Romer uważał, że zacieśnienie związków między państwami można łączyć z różnorodnością warunków naturalnych, różnymi produktami i kulturami danych państwach. Za najistotniejsze uważał to, że wszystkie państwa dążą do morza. Najważniejszymi morzami wg niego były Morze Bałtyckie i Morze Śródziemne, które poprzez odbywająca się na nich wymianę duchową i materialna stały się ośrodkami dwóch kultur oraz centrami politycznymi Europy. W Polsce Romer upatrywał się pomostu łączącego oba te morza. Właśnie pomostowości przypisywał możliwość ekspansji terytorialnej. Geograf zauważył cztery naturalne drogi ekspansji politycznej w czasach Bolesława Chrobrego, zauważył że tylko jedna z nich nie miała przeszkód naturalnych. Dzięki zanalizowaniu rozwoju przestrzennego Polski od czasów Chrobrego Romer sformułował „wielkie prawo geograficzne”, które dowodziło, że Polska była naturalnym, a nie przejściowym łącznikiem zachodniej i wschodniej Europy, jej rola kończyła się na Dnieprze. Zauważył, że na zachód od Dniepru powstawał „Drang nach Osten”, czyli wewnętrzny pęd ku wschodowi, który był znany w historii Niemiec, jednak Romer zauważył go zarówno w polskiej, a także francuskiej historii. Uzasadnienie takich tendencji znaleziono w charakterze sieci wodnej, mianowicie wszystkie rzeki w zachodniej Europie mają w dolnej części biegu, główne dopływy z prawego brzegu, tendencja ta nie ma miejsca w przypadku Dniepru. Natomiast szczyt tego zjawiska wypada na Wiśle. Czyli występowanie tego zjawiska w Niemczech mogło być uzasadnione realizacją tendencji, a nie uwarunkowaniem naturalnym.

2