polecenia sędziego.
* najpierw ruchomości (wyłączone te niezbędne do życia i wykonywania zawodu), potem zajecie nieruchomości i ich subhastacja (sprzedaż na licytacji), potem przymus osobisty (areszt za długi)
- Wady - przewlekłe -» rozwija się proces (wzorowany na postępowaniu skróconym w sądach kościelnych) zwany postępowaniem sumarycznym - sędzia ma wpływ na tok postępowania, na wybór i ocenę dowodów, zniesiona litis contestatio, artykuły dowodowe (strony od razu musiały przedstawić wszystkie zarzuty), apelacja od wyroków przedstanowczych, skrócono terminy procesowe.
- Zmiany - oddzielenie procesu cywilnego od karnego i połączenie elementów prawa rodzimego i procesu rzymsko-kanonicznego.
Niemcy -* powszechny proces cywilny (utrzymał się w niektórych państwach
niemieckich nawet do XIX w)
- Wprowadzenie 2 zasad:
* ewentualności (przezorności) - strony musiały przedstawić od razu wszystkie twierdzenia i zarzuty, z ograniczeniem liczby pism do 4 (skarga, odpowiedź, replika, duplika).
- wymiana pism od razu dotyczyła meritum sprawy i kończyła się wydaniem wyroku na dowód, który otwierał postępowanie dowodowe (co ma być dowiedzione i w jakim terminie) -* wyrok ostateczny na podstawie prawdy formalnej. Apelacja -odwołanie od wyroku Rewizja - odwołanie od wyroku ostatecznego (w praktyce polegała na wysłaniu akt do fakultetu prawnego w celu uzyskania wiążącej opinii {communis opinio doctorum) będącej osnową wyroku).
Francja -» w XVI w.
- Połączenie zasady pisemności z ustnością;
- Szczególnie silna zasada dyspozycyjności (w pierwszej fazie procesu);
- Zasada spomości (głównie w postępowaniu dowodowym);
- Proces bardzo przewlekły -> system środków odwoławczych;
- Dwa stadia (inne niż w procesie rzymsko-kanonicznym):
* pisemne pozwanie przed sąd -» wymiana pism (kwestie formalne i merytoryczne) -» skarga powoda -♦ zarzuty pozwanego -» prośba jednej ze stron o wyznaczenie terminu rozprawy -» wydanie przez sąd aktu
* stan sprawy zawisłej (podobne do litis contestatio) -» ustna rozprawa I przedstawianie dowodów (przedmiot i rodzaj dowody ustalany przez strony) -» wyjątkowo sąd mógł domagać się przedstawienia spornych punktów na piśmie w formie artykułowej -» podstawą wyroku referat sędziego sprawozdawcy (na podstawie akt sprawy)
- Apelacja - w ciągu 3,5 roku (jeśli wygrywający wezwał do tego stronę) lub w ciągu 10 lat. Procedura ta sama.
- Nadzwyczajne środki:
* opozycja - przeciw zapadłemu wyrokowi zaocznemu
* restytucja (restitutio in integrum) - motywowana uchybieniami proceduralnymi
* kasacja - do Rady Stron, motywowana naruszeniem prawa materialnego przez błędną wykładnię lub z powodu uchybień proceduralnych. W razie skasowania wyroku, wyrok nieważny.