29684

toczą się na terenie rozumu, są odbiciem walk międzyludzkich toczących się w świecie. K.I. wymyślił tzw. zasadę komplikacji, polegającą na tym że człowiek, czyniąc coś, napotyka na swej drodze elementy, których się nie spodziewał (komplikujące), które musi poznać, rozważyć i włączyć do „ogólnego rachunku”.

K.I. mówił o „myśli projektującej” - rozum nie zajmuje się tylko obecną rzeczywistością, lecz projektuje jej przyszły wygląd Był zwolennikiem nowości, oryginalności, a zwalczał plagiatowość. Literaturę umieszczał na samym szczycie hierarchicznego układu sztuk. Na dole znajdowało się kina Literatura jest przekrojem każdej kultury, jej skrótem i korelatem. W swych działaniach wyprzedza inne nauki i jest dla nich dostarczycielką materiału badawczego. Ma funkcje poznawcze, utylitarne, antycypacyjne (przedstawia przyszłe, doskonalsze stosunki międzyludzkie), kompensacyjną (dostarcza wartości, których aktualnie nie ma, a które są potrzebne i pożądane), dostarcza odbiorcom pewnych „wzorców i miar”. Twórca powinien być uczonym i ekspertem od dusz ludzkich (klerkizm Irzykowskiego).

K.I. sporo pisał o wewnętrznej budowie utworów literackich. Wyróżnił trzy fazy utworu literackiego: obserwującą (przygotowującą), walczącą, ziszczającą (najbardziej cenną i najrzadziej spotykaną). Nie wierzył w istnienie dualistycznej pary: treść - forma. Kategorię formy zredukował do treści - wszystko w każdym dziele jest treścią, tylko ta treść ma różne poziomy istnienia i niektóre z nich określa się nazwą-pseudonimem „forma”.

Krytyka wg K.I. nie jest działalnością wyłącznie oceiuającą. Jest bardzo podobna do litera tuty, może nawet być od niej lepsza, bo potrafi lepiej wprost się uporać z zagadnieniami życia. K.I. wyróżnia następujące funkcje krytyki:

1.    weryfikacja i rewizja dzieł

2.    funkcja perswazyjna i dopingująca (rozpowszechnianie pożądanych wartości)

3.    funkcja antycypacyjna (odgadywanie i projektowanie przyszłej twórczości)

4.    funkcja popularyzatorska i reprezentacyjna (najrzadziej opisywana i postulowana przez K.I.)

K.I. był też recenzentem teatralnym, ale ta działalność nie różniła się od „zwykłej” krytyki literackiej. Nie interesowała go teatralność, lecz literackość sztuk

Końcówka wstępu to podkreślenie ważności dorobku K.I. w polskiej krytyce literackiej. Najważniejsze zasługi: obrona wysokiego miejsca literatury w kulturze, wprowadzenie nowych wątków do krytyki. Oczywiście nie wolno zapominać o twórczości beletrystycznej K.I. (Pałulxi!!!).

WYBÓR PISM:

I.    FRYDERYK HEBBEL JAKO POETA KONIECZNOŚCI (1908)

Pantmgizm

Światopogląd Hebbla, noszący wpływy Schellinga i Hegla, jest filozoficzną fantazją wymyśloną przez mego dla orientowania się w życiu i zagadnieniach dramaturgicznych. Naczelną zasadą jego systemu jest IDEA -przypuszczalna jedność wszystkich różnorodnych i sprzecznych zjawisk na świecie. Pantragiczny proces świata polega na wiecznym rozpryskiwaniu się idei na zjawiska i ich ponownym stapianiu się w jedno. Światopogląd ten często też jest pesymistyczny - nic się nie dzieje, nic nie ma sensu, wszystko jest obojętne. Tu - zbliżenie do Schoppenhauera. Byt ma formę dualistyczną, istnieje w nim siła odśrodkowa i dośrodkowa. Cel siły dośrodkowej (redukcja do idei) osiąga się przez konflikt różnych sił odśrodkowych. Każda z nich ma swoją słuszność, powstaje więc TRAGEDIA RÓWNYCH UPRAWNIEŃ. Zadaniem poety jest ujawnianie wszystkich konieczności. Wszystko jest konieczne, nie istnieje więc pojęcie winy, chyba, że jest nią samo życie. Hebbel obala FRAZES O TRAGICZNYM POJEDNANIU. Istnieją drogi wiodące do Idei - np. sen, miłość, śmierć. Największym misterium jest MOWA - przebudzanie się Idei w człowieku. Poezja jest najwyższą ze wszystkich sztuk a sztuka to „najwyższa forma życia”, „sumienie ludzkości", „spełnia to, co nigdy nie udaje się filozofii”.

II.    CZYN I SŁOWO. GŁOSY SCEPTYKA (1913)

Dwie rewolucje (1908)

„Z okazji” rewolucji rozmaici ludzie zastanawiają się, jaka też będzie teraz poezja. Powinna znów stać się „bojowa”i wydać na świat nową Marsyliankę. Eks-dekadenci zaczęli atakować dekadentów i nikt nie przyznaje się już do młodopolskiego hasła „sztuka dla sztuk”, gardzącego polityką i społecznikowstwem.

Klęski narodowe źle odbiły się na poezji polskiej - „zawsze szczytnej i szlachetnej, a zawsze zahukanej i płytkiej”. Rewolucja literacka z okresu Przybyszewskiego wpuściła do tej ciemności trochę „jasnych promieni", poezja „stanęła nago jako bakchantka dionizyjska”. Bluźniercza, antyspołeczna postawa poezji była protestem przeciw warunków współczesnego życia. W młodej Polsce tkwiły możliwości różnych rozwojów, lecz... utonęły. Poezja polska zawstydziła się, stchórzyła, wyparła się swych grzechów. A teraz ma znów służyć i mazać się we krwi. Tymczasem powinna przypomnieć swoje własne zadania. Literatura rewolucyjna nie musi być wcale literaturą o rewolucji. Potrzeba teraz poetów, którcy potrafią wykazać związek między antyspołecznym ideałem „sztuka dla sztuki” a hasłami polityczno-społecznej rewolucji. Może wtedy „twórczy duch ludzkości schroni się znowu do

2