• dostarczanie komórek do budowy osłonki zewnętrznej i wewnętrznej pęcherzyka jajnikowego wzrastającego;
• produkcja i wydzielanie hormonów (estrogenów i w mniejszym stopniu androgenów).
Pęcherzyki jajnikowe
Liczba pęcherzyków jajnikowych znajdujących się po urodzeniu w korze obydwu jajników jest szacowana na 400 tysięcy do 1 miliona. Po urodzeniu pęcherzyki stale ulegają degeneracji (podobnie dzieje się także w życiu płodowym) i ich liczbę w okresie dojrzewania ocenia się na około 250 tysięcy, przy czym każdy pęcherzyk zawiera jeden owocyt (wyjątkowo dwa). W zależności od wieku kobiety i fazy cyklu jajnikowego pęcherzyki jajnikowe przyjmują różne formy wykazujące odmienną budowę histologiczną. Wyróżnia się:
• pęcherzyki pierwotne;
• pęcherzyki wzrastające;
• pęcherzyki dojrzałe.
Pęcherzyki pierwotne
Pęcherzyki pierwotne są liczne i położone najbardziej obwodowo, bezpośrednio pod błoną białawą jajnika. Mają kształt owalny lub okrągły i niewielki rozmiar (ok. 40-70 pm). W środku pęcherzyka znajduje się owocyt (oocyt) I rzędu, który znajduje się w zahamowanym (wydłużonym) diplotenie profazy mejozy I (nazywanym także diktiotenem). Owocyt I rzędu ma duże, ułożone mimośrodkowo jądro zawierające słabo skondensowaną chromatynę i 1 lub 2 jąderka. W pobliżu jednego z biegunów jądra zgromadzone są organella komórkowe, a równolegle do błony jądrowej ułożone są charakterystyczne błony pierścieniowe. Owocyt I rzędu jest ściśle otoczony jedną warstwą komórek nazywanych komórkami pęcherzykowymi (lub ziarnistymi). Komórki pęcherzykowe są połączone z owocytem oraz pomiędzy sobą desmosomami, a ich wygląd jest typowy dla komórek pozostających w spoczynku (nieliczne organella, brak podziałów mitotycznych). Leżą one na błonie podstawnej otaczającej pęcherzyk od strony zrębu jajnika.
W okresie od urodzenia do początku pokwitania jajnik zawiera przede wszystkim pęcherzyki pierwotne, które powstają jeszcze w okresie zarodkowym. W wieku 6-7 lat pod wpływem hormonów gonadotropowych (FSH i LH) niektóre pęcherzyki pierwotne wchodzą w okres wzrostu, którego jednak nie kończą i ulegają zanikowi (atrezji). Właśnie te zanikające pęcherzyki są w tym okresie źródłem niewielkiej ilości estrogenów wpływających na rozwój drugorzędnych cech płciowych. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej pod wpływem cyklicznego wydzielania FSH i LH niektóre pęcherzyki pierwotne wchodzą na drogę pełnego rozwoju. Kończy się to powstaniem komórki jajowej zdolnej do zapłodnienia uwalnianej z jajnika podczas jajeczkowania. Jednak i w tym okresie większość pęcherzyków rozpoczynających wzrost ulega zanikowi.
Pęcherzyki wzrastające
W okresie dojrzałości płciowej z olbrzymiej ilości pęcherzyków pierwotnych w pełni rozwija się tylko około 400. Przed osiągnięciem stadium pęcherzyka dojrzałego pęcherzyki jajnikowe przechodzą przez fazę pęcherzyka wzrastającego. Wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych pierwotnych do stadium pęcherzyka wzrastającego polega na równoczesnych zmianach: komórki płciowej, komórek pęcherzykowych (otaczających owocyt I rzędu) i tkanki łącznej otaczającej pęcherzyk (czyli zrębu jajnika).
Zmiany komórki płciowej. Owocyt I rzędu zahamowany w diktiotenie zwiększa swoją średnicę (2x) oraz objętość (2-3x). Organella komórkowe ulegają rozproszeniu w cytoplazmie, rozbudowuje się aparat Golgiego, zwiększa się liczba mitochondriów i rybosomów, pojawiają się krople tłuszczu, a maleje ilość Won pierścieniowych. Na obwodzie owocytu, pod błoną komórkową widoczne są liczne ziarna wydzielnicze (tzw. ziarna korowe). Powierzchnia owocytu ulega pofałdowaniu i pojawiają się wypustki kontaktujące się z wypustkami komórek pęcherzykowych Pojawia się wytwarzana przez owocyt I rzędu