28391

Tematem mojej prezentacji jest zagadnienie państwa prawa w średniowiecznej Europie Środkowej. W opracowaniu wyżej wymienionej kwestii w większości posłużyłam się artykułem Aleksandra Gieysztora o tym samym tytule. Chciałabym rozpocząć od wyjaśnienia terminu państwo prawne.

Histoiycy zajmujący się badaniem tego zjawiska ograniczają je do czasów nowożytnych, w których występuje realnie bądź też jest postulowane w literaturze prawniczej. W dobie pozytywizmu jurydycznego „państwo prawne” oznaczało państwo praworządne oparte na stosowaniu jednolitego prawa stanowionego, które legitymizuje działania obywateli, którzy mu podlegają powszechnie. Jednak według Gieysztora taka konstrukcja tego pojęcia nie przekreśla używania go w stosunku do epok wcześniejszych. Proponuje on posługiwanie się terminem bardzo zbliżonym, a mianowicie „państwo prawa”. Uzasadnia to innym pojmowaniem praworządności państw średniowiecznych. Polegała ona mianowicie na respektowaniu różnie rozbudowanych systemów prawnych obejmujących grupy społeczne, współistniejące w czasie i w przestrzeni państwowej.

Aby poruszyć temat państwa prawa w średniowieczu należy uwzględnić kilka ważnych kwestii. Po pierwsze trzeba zaznaczyć, że główną podstawą prawa obowiązującego w okresie średniowiecza było prawo zwyczajowe. Jego źródłem był zwyczaj - powszechnie uznana forma zachowania się, przyjęta w danej społeczności. Po drugie prawo zwyczajowe nigdy nie miało charakteru powszedniego. Tkwiło to w jego genezie. Ludy pierwotne praktykowały partykularyzm personalny. Wyrażała go zasada osobowości prawa. Zgodnie z nią jednostka podlegała prawu plemienia, z którego pochodziła, bez względu na miejsce pobytu. Zasada osobowości zaczęła ustępować zasadzie terytorialności prawa. Zgodnie z nowo przyjętym kryterium, stosowano wyłącznie prawo obowiązujące na określonym terytorium. Musieli mu się podporządkować wszyscy na nim przebywający, bez względu na miejsce pochodzenia. Pod uwagę należy wziąć również stanowość prawa. Z czasem zaczęto się odmienne odnosić do różnych grup społecznych. Początkowo kryterium zróżnicowania prawnego była pozycja społeczna pokrzywdzonego i sprawcy. Później czynnikiem wyznaczającym pozycję prawną w społeczeństwie stała się przynależność stanowa. Wykształcenie się stanów, a więc gmp społecznych rządzących się odmiennymi prawami, spowodowało wyodrębnienie się oddzielnych praw dla każdego z nich. Szlachtę obowiązywało prawo ziemskie i lenne, duchowieństwo - kanoniczne, mieszczaństwo -miejskie, a chłopstwo - wiejskie, zwane też dworskim. Istotne z punktu widzenia omawianego przeze mnie zagadnienia jest także wspomnienie o kazuistyce prawa. Prawo kształtowało się początkowo w codziennej praktyce sądowej. Podlegała ona rozmaitym