28539

38. System kompozycyjny kar w polskim prawie ziemskim.

Stopniowy zakaz krwawej zemsty i możliwości naprawienia wyrządzonej krzywdy przez stosowne zadośćuczynienie materialne spowodował rozwój kar pieniężnych, zwanych systemem kompozycyjnym.

W polskim prawie kary pieniężne znane byty już w Xiw. a rozwinęły się w kolejnych stuleciach. Główną rolę odgrywały przy popełnianiu przestępstw prywatnych, w przypadku gdy każdą karę na życiu i ciele można było zastąpić karą pieniężną. Miały charakter wyłącznie alternatywny, gdyż wobec ich nieuiszczenia stosowano karę na życiu lub ciele. Stawiało to w pozycji uprzywilejowanej ludzi majętnych. Wysokość kar początkowo była ustalana przez układające się strony, z czasem zaczęły być ustalone kazuistycznie przez prawo zwyczajowe lub stanowione, w końcu pojawiły się urzędowe taryfy.

Za zabójstwo była główszczyzna. Uzależniano ją od stanu, płci i wieku ofiary. Główszczyzna szlachecka wynosiła 50 a potem 60 grzywien. Były to znaczne sumy, przekraczały 2x dochód z folwarku. Głów/szczyznę podwójną płacono za zabójstwo z broni palnej, wojskowego i osoby zajętej pracą w polu. Główszczyzna chłopska była znacznie nizsza i wynosiła 30 a następnie 60 grzywien, połowa jej przypadała rodzinie a połowa panu. Główszczyzna mieszczaństwa była równa chłopskiej. Od Xivw. zaczęto ją wyraxnie podwyższać. Karą pieniężną za uszkodzenie ciała była nawiązka. Groziła za: zranienie, trwałe ochromienie, mutylację głównych członków ciała, wybicie zębów, pobicie, wyrwanie głosów. Jej wysokość zależała od pochodzenia społecznego osoby pokrzywdzonej i stopnia uszkodzenia ciała. Prawo przewidywało również za popełnienie niektórych przestępstw naruszających prawa majątkowe lub osobiste, pieniężne kary prywatne. Nakładano je z reguły według ustalonych stawek, np. kara szlachecka za obrazę czci szlacheckiej wynosiła pełną główszczyznę.