kraju, a następnie w pozostałych uprzemysławiających się państwach. Pierwotnie spotyka się z oporem wynikającym z upatrywania w nich odradzania się pewnych form organizacji cechów rzemieślniczych, które w imię wolnej konkurencji były w tym okresie zwalczane.
W Anglii kasy wzajemnej pomocy zostały uznane przez państwo w roku 1793, a w 1801 roku liczyły już 461 tysięcy członków. Rozwój ich był znaczny w XIX wieku, u jego schyłku w 1899 r liczyły onell,4 miliona członków. We Francji zezwolono na tworzenie kas wzajemnej pomocy dopiero od 1834 r., a od 1850 r. Ustawodawstwo zaczęło sprzyjać ich rozwojowi. Następować zaczęła w tym okresie specjalizacja działalności kas w zależności od określonego ryzyka. Rozwój dobrowolnych kas chorych był znaczny. W okresie bezpośrednio przed wybuchem pierwszej wojny światowej we Francji liczyły one 3,5 min, a w Belgii 0,5 min, w Szwecji 600 000, w Danii 700 000 członków. Dobrowolne ubezpieczenia na starość w tym okresie w podobnych kasach rozwinięte zostały również masowo w Belgii - 1 300 000 członków. W tym kraju powstały założone przez trzy centrale związków zawodowych odrębne kasy dla swych członków.
W Niemczech tradycja kas cechowych na wypadek choroby była bardzo mocna. Prawo przemysłowe z 1845 r. Po raz pierwszy dopuszczało tworzenie tego typu kas 3 w zakładach pracy dla robotników fabrycznych. W cztery lata później zarządzono, aby składkę w 2/3 opłacali pracownicy, a w 1/3 pracodawcy. Ustawa z 1876 roku określiła zasady tworzenia kas lokalnych na wypadek choroby przez samorząd terytorialny, w stosunku do czeladników i robotników fabrycznych mógł być nałożony obowiązek przynależności do tych kas, podobnie do kas górniczych i fabrycznych. W Austrii natomiast obowiązek wprowadzenia kas brackich wprowadziła ustawa górnicza już 1854 r. Działalność samopomocową rozwinął również tworzący się ruch związkowy. W tym czasie w Anglii wydatki 100 głównych związków zawodowych skupiających 60% zrzeszonych robotników przedstawiały się następująco:
10% - zasiłki strajkowe