51607

uprzemysłowienie kraju. W pracy oświatowej kierował się głównie interesami rodu Poniatowskich oraz troską o zwiększenie popularności Stanisława Augusta. W latach późniejszych był zdecydowanym przeciwnikiem sejmu czteroletniego i jego reform;

-    Andrzej Zamoyski, były kanclerz koronny, który złożył pieczęć koronną na znak protestu przeciwko samowoli w Polsce obcycli mocarstw. Był on twórcą nowego kodeksu praw, który, niestety, został odrzucony na sejmie przez zacofaną szlachtę, lękającą się o swoje przywileje stanowe. Jako gorący zwolennik oświaty ludu i poprawy jego doli zabierał głos na tematy społeczno - polityczne w kilku broszurach;

-    Joachim Chreptowicz, senator litewski, twórca wspanialej biblioteki w Szczorsach. Współpracownik Zamoyskiego w przygotowaniu kodeksu, ceniony wysoko za wiedzę ekonomiczną przez fizjokratę francuskiego Mirabeau, był zwolennikiem idei szkolnictwa państwowego oraz autorem wielu rozpraw w duchu fizjokratyzmu, którego założenia ideowe realizował w swoich dobrach,

-    książę Adam Kazimierz Czartoryski, doświadczony w zakresie zagadnień pedagogicznych jako komendant Szkoły Rycerskiej, znany mecenas kultury o ambicjach naukowych, pisarskich. W KEN interesował się specjalnie Towarzystwem do Ksiąg Elementarnych oraz sprawą wychowania kobiet, której poświęcił swoje Listy o edukacji. Ponadto opracował do użytku młodzieży szkolnej Obowiązki studenckie. rodzaj katecliizmu moralnego, będącego parafrazą katecliizmu rycerskiego wydanego wcześniej dla Korpusu Kadetów;

-    Ignacy Potocki, wychow^ranek Konarskiego, obdarzony rzadko spotykaną intuicją pedagogiczną, która mu zjednała żartobliwą nazwę „bakalarz srogi”. On jeden z komisarzy przeszedł systematycznie publiczny kurs nauki szkolnej, dzięki czemu oraz dużej znajomości literatury pedagogicznej polskiej i obcej stal się jednym z głównych organizatorów prac Komisji;

-    do najmniej zasłużonych członków' należeli: Antoni Poniński. który szybko zniknął z jej horyzontów', oraz August Sulkow ski, magnat wielkopolski, ulegający wpływom cudzoziemskim. Ten mało praktyczny i skłonny do snobizmu fantasta zasypywał Komisję licznymi projektami, między innymi planem stworzenia zakładu kształcenia córek i synów szlacheckich w Rydzynie oraz rzemieślniczej szkoły kunsztów. Duży cień na jego działalność oświatową rzuciła chciwość i kary godna lekkomyślność wobec spraw finansowych Komisji Edukacji.

-    w' ciągu działalności KEN liczba jej członków uległa rozszerzeniu; ogółem w okresie od 1773 do 1794 brało udział w jej pracach 38 komisarzy. Do najwybitniejszych należeli: F. Bieliński (starosta czerski), F. Oraczewski (rektor Akademii Krakowskiej), J. U. Niemcewicz, A. Gawroński (matematyk), D. Piechow'ski (profesor wymowy), H Stoynowski (profesor prawa).

-    przepisy Komisji określały czas i miejsce posiedzeń, tok urzędowania oraz aparat administracyjny. Po siec lżeni a zwyczajne miały odbywać się w zaniku królewskim trzy razy w tygodniu. Wysoki protektorat Stanisława Augusta nie był tylko formalnością - odbywały się cotygodniowe sprawozdania z zebrań przedstawiane królowi, uczestniczył w zebraniach komisarzy itp.

-    pierwszym aktem publicznoprawnym Komisji Edukacji był Uniwersał z 24 października 1773 pióra Grzegorza Piramowicza, który poinformował społeczeństwo o składzie i zadaniach komisji, wezwał rektorów i nauczycieli do przedstawienia myśli „względem poprawy nauk” i „obywatelskiej edukacji” młodzieży w kraju.

-    od samego początku działalności Komisja stanęła wobec niełatwego zadaiua utworzenia jednolitego systemu nauczania w duchu nowych potrzeb - bez w'zorów^r w innych krajach i przy ogromnych trudnościach wewnętrznych