28593

Chrystus - malowidło z sufitu cubiculum nr 4, katakumby Koinodilli, koniec IV wieku

Ambit. narteks tam gdzie strzałka (wejście)

Kościoły poprzedzała poprzeczna nawa, tzw. narteks służący jako przedsionek kościoła i pomieszczenie dla katechumenów mogących uczestniczyć tylko w pierwszej części mszy św.

Pierwsze transepty pojawiły się już w IV wieku. Ich umiejscowienie jednak jest inne niź w kościołach powstających w okresie średniowiecza Podobnie jak narteksy przylegają bezpośrednio do naw, a w osi nawy głównej dobudowana jest absyda kończąca nawę. Rozwiązania te występują tylko w Zachodniej części imperium. Niektóre kościoły poprzedza dziedziniec w formie dużego atrium otoczonego kolumnowym portykiem Przykładem bazyliki poprzedzonej atrium i zakończonej transeptem jest pierwsza, pięcionawowa bazylika św. Piotra na Watykanie oraz rzymska bazylika św. Pawła za Murami. Narteks poprzedza kościół San Yitale w Rawennie oraz mauzoleum Konstancji w Rzymie.

Plan kościoła San Vitalew Rawennie

W V wieku pojawiły się kościoły budowane na planie krzyża greckiego oraz z oddzielonymi obejściami od części centralnych przez zastosowanie eksedr Rozwiązania tego typu stały się mocno popularne w sztuce bizantyjskiej. Bazyliki poddane zostają uproszczeniom Coraz częściej stosuje się rozwiązania trójnawowr.

Malarstwo

Katakumby dostarczają najwcześniejszych znanych zabytków sztuki chrześcijańskiej. Choć chrześcijaństwo nie było religią uznawaną przez państwo, to działki cmentarne były prywatne i właściciele decydowali o ich urządzeniu i dekoracji Co więcej cmentarze według prawa zwyczajowego były „święte i nietykalne" i pozostawiano swobodę w wyborze sposobu chowania zmarłych. W efekcie katakumby, głównie rzymskie, dostarczają licznych przykładów malowideł z elementami ikonografii chrześcijański^. Najstarsze z nich pojawiły się na przełomie II i III wieku w grobowcach, pierwotnie budowanych jako pogańskie (np. hypogea Flawiuszy i Ampliatusa, włączone później w katakumby Domitilli w Rzymie). Niektóre z rzymskich katakumb to: katakumby Kaliksta, Domitilli (Domitylli). Priscilli (Pryscylli). Piotra i Marcelina i katakumby przy Via I.atina Powstawały one poza granicami miasta, /godnie z zakazem wykonywania pochówków w obrębie pomerium. Oprócz

Rzymu, katakumby były szeroko rozpowszechnione w dużej części basenu Morza Śródziemnego.

Najliczniejsze przykłady malarstwa kataklimbowego pochodzą z Rzymu, ale znane sa także przykłady z innych miejsc, m.in. Syrakuz i Neapolu. Malowidła katakumbowe bazowały na ówczesnym malarstwie rzymskim o charakterze pogańskim i w zasadzie różniły się tylko tematyką. W najwcześniejszym okresie zdobiono je w tzw. stylu linearnym: ściany i sklepienia malowano na jasny kolor i dzielono siatką linii, wewnątrz których umieszczano pojedyncze przedstawienia. Najstarszych przykładów takich malowideł dostarczają: cubiculum Dobrego Pasterza w katakumbach Domitilli (pierwsze dziesięciolecie m wieku), krypty Lucyny w katakumbach Kaliksta (20. DI w.), kaplice Sakramentów w katakumbach Kaliksta (ok. połowy m w.).

Ogólna wymowa malowideł katakumbowych jest zazwyczaj dość podobna: ratunek, uwolnienie od grzechów i obietnica zbawienia. Tematyka przedstawień jest połączeniem motywów typowo

Spośród scai biblijnych popularne były m.in. historia Noego. Jonasza, ofiara Abrahama. Daniel wśród lwów, Mojżesz uderzający w skałę, z której wytryska woda. chrzest i cuda Jezusa. Sąsiadowały z nimi elancnty zaczerpnięte z mitologii antycznej, np. Orfeusz grający na lirze albo Jonasz, przedstawiany w pozie śpiącego Endymiona oraz elementy bukoliczne: amorki. pory roku. zwierzęta, kwiaty, pasterze, pejzaże.

Symbolika wczesnochrześcijańska

W malarstwie III wieku szczególną role odgrywał symbol.

•    orant - pobożność

•    paw - nieśmiertelność

•    pasterz niosący owieczkę, ryba - Chrystus

•    okręt - wędrówka ziemska do nieba

•    światło świecy, kaganka, pochodni - „oświecenia wiarą", „Chrystus światłość światła"

•    krzyż - męka, narzędzie zbawienia ludzi

Rozumiany był także jako zapowiedź wydarzeń nowot es tam ent owych przez starotestamentowe (np. Jonasz ocalony z paszczy wieloryba będący „figurą” zmartwychwstania Chrystusa). Większość tych znaków nic było wynalazkami chrześcijan, ale została zaczerpnięta m.in. z tradycji rzymskiej (np. pory roku jako wyobrażenie przemijalności życia).

Pod koniec III wieku. ok. roku 280. w malarstwie katakumbowym nastąpiły zmiany. Pojawiły się pierwsze sceny z życia, orund otrzymywali rysy osób zmarłych, rozszerzono też repertuar