33790

Drugim miastem po Moguncji, w którym jeszcze przed 1460 rokiem zaczęły działać prasy drukarskie, był Strasburg. Jan Mentelin wydał tam pierwszą Biblię w języku niemieckim oraz dnikował w celach handlowych pierwsze anonsy książek. Strasburg pod koniec XV wieku posiadał 20 zakładów drukarskich i stał się jednym z najpoważniejszych ośrodków drukarstwa w Niemczech.

Prawie równocześnie, około 1460 roku wchodzą na arenę działalności typograficznej m.in. takie miasta, jak Bamberg. z drukarzem Brechtem Pfisterem, następnie Kolonia, pierwsze miasto uniwersyteckie, które otrzymało prasę i Augsburg. Sławna zaś później Norymberga włącza się do ogólnego ruchu wydawniczego około roku 1470.

W Norymberdze działa bardzo szeroko rozbudowany warsztat popularnego drukarza i energicznego księgarza Antoniego Kobetgera. W szczytowej fazie rozwoju jego warsztat posiadał 24 prasy drukarskie i ponad 100 fachowców; drukarzy, zeceró, korektorów, ilumi na torów, kolporterów itp. Spod tych pras wychodziły najpiękniejsze druki niemieckie owych czasów, dzieła teologiczne, żywoty świętych z drzeworytami Michała Wolgemutha i inne.

Najbardziej znanym dziełem Kobei^era jest Kronika świata Hartmanna Scheda, wydana w 1493 roku w wersji łacińskiej i niemieckiej. Jest to najsławniejszy dnik świecki XV wieku. Obok mnóstwa wiadomości histotyczno-kronikarskich, biograficznych i obyczajowych zawiera 1809 drzeworytów dłuta Wolgemutha i Wilhelma Pleydenwurffa, wybitnych rytowników. Ilustracje te przedstawiają plany miast, m.in. Wrocławia i Krakowa, obrazy kosmosu i natury ziemskiej. Przynoszą też mnóstwo wizerunków wybitnych osobistości: naukowców, książąt panujących, duchowieństwa i innych. Następcy jego nie zdołali już jednak utrzymać tak szeroko rozbudowanego przedsiębiorstwa, wskutek czego po kilku latach przestało ono istnieć.

W latach osiemdziesiątych XV wieku drukarnie otrzymał Lipskfpóźno jak na miasto uniwersyteckie). Ukazuje się tu zdumiewająca ilość drobnych druków łacińskich w małym formacie 4°, skromnie wyposażonych, które były zamawiane przez profesorów i służyły naukowym potrzebom uniwersytetu.

Od 1490 roku rozszerza się dmkaretwo na południe i północ: Fiyburg, Tybingę, Lubekę. Hamburg i inne miasta, na pozostającą w bliskim kontakcie z Niemcami Szwajcarię (Bazylea) oraz dalej na wschód-do Wiednia.

WŁOCHY

Do Włoch przedostała się sztuka drukarska bardzo wcześnie, wkrótce po 1462 roku. Pierwsze włoskie druki powstały w benedyktyńskim klasztorze w Subiaco, na wschód od Rzymu. Działki tam dwaj uczniowie Schóffera: Konrad Sweynheym i Arnold Pannartz, któizy swój warsztat w Subiaco przenieśli potem do Rzymu. Drukarze ci zdawali sobie sprawę, że wysoki poziom kulmry włoskiej w XV wieku stwarzał szczególnie pomyślne warunki dla działalności drukarskiej. Pod prasy szła tam wzbudzająca coraz większy popyt i zapał wśród humanistów literamra klasyczna - Włochy, jak żaden inny kraj, powitały z entuzjazmem rozkwit nowej sztuki.

Centralnym ośrodkiem drukarstwa włoskiego stała się Wenecja, zwłaszcza od czasu, gdy w okresie 1470-1480 pojawił się tam Francuz. Mikołaj Jenson. który stworzył piękną nową czcionkę antykwę, oraz Erhard Ratdolt, twórca ornamentów i inicjałów drukarskich noszących już cechy renesansu Jenson był ówcześnie największym mistrzem pisma w Europie: jego drukarska antykwa, która na długie wieki wsławiła imię twórcy, dochowała się do naszych czasów jako doskonały wzór czytelności, prostoty i estetycznego wyglądu pisma drukarskiego.

W drukarstwie włoskim przyjął się nawet zwyczaj pewnego doboru stylu czcionki zależnie od treści i przeznaczenia druków. 1 tak np. literaturę klasyczną i humanistów współczesnych tłoczono zazwyczaj antykwą, dzieła zaś prawnicze i teologiczne oraz druki przeznaczone do użytku liturgii kościelnej składano przeważnie gotykiem.

Wiele nowatorskich elementów wniósł do praktyki drukarskiej Erhard Ratdolt. Wprowadził do książki typograficznie wykonywane już ornamenty i rysunki (jak np. w Geometrii Euklidesa), przez co uniezależnił książkę drukowaną od elementów rękopiśmiennych. Rozpowszechnił w inicjałach i ramkach charakteiystyczny roślinno-arabeskowy ornament biały na czarnym tle. Wprowadził ozdobną kartę tytułową, wykonywaną w drzeworycie, druk wielobarwny, a nawet złoto jako farbę drukarską, stosowaną czasem w dedykacjach. Również on pierwszy zamieszczał erratę w