34187

1. Ubezpieczenia społeczne jako „urządzenie socjalne".

Ubezpieczenie w najogólniejszym tego słowa znaczeniu jest to „urządzenie mające na celu ochronę przed czymś, zapobiegające czemuś"¹. Przez ubezpieczenie (ubezpieczenia) w stosunkach społeczno - gospodarczych rozumiane są urządzenia majątkowe służące zaspokajaniu materialnych potrzeb wywołanych przyczynami losowymi, tj. zdarzeniami przyszłymi, niepewnymi, a zarazem takimi, które normalnie myślący człowiek uważa w swoim życiu za niekorzystne.

Najpierw wykształciły się ubezpieczenia zwane dziś gospodarczymi, przez które rozumie się obecnie gromadzenie i wypłacanie przez specjalne instytucje asekuracyjne środków na pokrycie strat losowych ponoszonych przez osoby fizyczne i prawne w związku z prowadzoną przez nie działalnością przemysłową, handlową lub inną (gospodarczą) oraz strat wynikających z używania niebezpiecznych urządzeń technicznych, pojazdów mechanicznych itp.

Od ubezpieczeń nazywanych ubezpieczeniami gospodarczymi odróżniamy, powstałe z końcem ubiegłego stulecia, ubezpieczenia społeczne, które zostały wprowadzone w celu zagwarantowania pracownikom i członkom ich rodzin środków na zaspokojenie potrzeb losowych (choroba, niezdolność do pracy, śmierć) z utworzonych na ten cel funduszów składkowych².

Określenie istoty ubezpieczeń społecznych nastręcza współcześnie dość poważne trudności. Zazwyczaj rozumiano pod tą nazwą najogólniej system świadczeń wypłacanych z funduszów składkowych na zaspokajanie w interesie społecznym potrzeb losowych ludzi. Wyrazisty model ubezpieczeń społecznych z przełomu XIX i XX wieku uległ zatarciu w czasach nowszych, zwłaszcza od chwili pojawienia się koncepcji tzw. zabezpieczenia społecznego. Sam termin „zabezpieczenie społeczne" użyty został najwcześniej w Związku Radzieckim w dekadzie Rady Komisarzy Ludowych z 1919 roku (ros. socjalnoje obiespieczenije). Jako termin ustawowy nazwa ta została zastosowana przed II wojną w USA w Social Security Act z 1935r. Przeniknęła również do prawodawstwa francuskiego jako securite sociale i zachodnioniemieckiego jako soziale Sicherheit. Posługują się niż też współcześnie systemy prawne krajów, które należały do niedawna do wspólnego bloku państw socjalistycznych, m.in. w byłej Czechosłowacji, w której instytucje prawa ubezpieczeń społecznych występują pod nazwą: pravo socialniho zabezpeceni. W tzw. Karcie Zabezpieczenia Społecznego proklamowanej na V Światowym Kongresie Związków Zawodowych w Moskwie w 1961r. stwierdzono, że „zabezpieczenie społeczne polega na zagwarantowaniu ludziom pracy pełnej opieki we wszystkich przypadkach czasowej lub stałej utraty zdolności do pracy i na chronieniu ich przed wszystkimi zrządzeniami losowymi oraz na akcji zapobiegawczej". Według konwencji nr 102 Międzynarodowej

1

   red. M. Szymczak: Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 1983, s. 569

2

   J. Piotrowski: Zabezpieczenie społeczne. Problematyka i metody. Warszawa 1996, s. 169