35055

moralności, a w literaturze przedmiotu można wyróżnić dwie teorie dotyczące omawianej relacji: jedna, wg której „prawo to minimum moralności” zakładająca, że każdy czyn regulowany prawem jest doniosły moralnie. Druga koncepcja zakłada, że tylko niektóre zachowania poddane prawnej regulacji są relewantne moralnie.

Relacje walidacyjne dotyczą problemu, który powstaje w razie rozbieżnego uregulowania pewnych zagadnień w prawie i moralności. Taka sytuacja wystąpiła w szczególności w ustawodawstwie nazistowskim dotyczącym eksterminacji osób „niegodnych życia” czy masowej sterylizacji. Z punktu widzenia skuteczności prawa, adresat normy prawnej będzie najbardziej skłonny do przestrzegam a prawa jeśli będzie uważał je za słuszne, właściwe, aksjologicznie uzasadnione. Powstaje jednak praktyczny problem, co zrobić w sytuacji gdy uważamy daną normę prawną za wadliwą? Mając na uwadze orzecznictwo polskiego Trybunału Konstytucyjnego, w Polsce ma zastosowanie zasada dura lex sed lex: przepisy prawa obowiązują od chwili ich prawidłowego ustanowienia do momentu usunięcia z systemu prawa.

Relacje funkcjonalne ilustrują sposób wzajemnego wpływu prawa i moralności. Z reguły normy moralne są bezpośrednio inkorporowane (włączane) do systemu prawnego. W państwie demokratycznym organy tworzące prawo są swoistą emanacją społeczeństwa i stąd w niejako naturalny sposób podzielają katalog uznawanych przez nie wartości, clironiąc je w drodze stanowienia prawa. Tak jest w przypadku życia, zdrowia, czy własności, które stanowią wartość zarówno w moralności jak i prawie.

W tekstach nonnatywnych są jednak stosowane przepisy, przybierające postać tzw. klauzul generalnych, które mają na celu otwarcie prawa na inne systemy normatywne. Należy je rozumieć, jako upoważnienie dla organu stosującego prawo do oparcia rozstrzygnięcia w konkretnej sprawie na pozaprawnych systemach nonnatywnych. Przykładem takiej klauzuli jest art. 58 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym nieważna jest czynność prawna sprzeczna z prawem, zasadami współży cia społecznego, czy też zmierzająca do obejścia prawa. Występujące w zacytowanym pizepisie „zasady współżycia społecznego” znajdują swoje rozwinięcie np. w art. 5 Kodeksu cywilnego, czy art. 8 Kodeksu pracy. Stanowią one, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa czy zasadami współżycia społecznego. Takie działanie nie zostanie uznane za wykonywanie prawa i nie będzie korzystać z ochrony.

Pozaprawne systemy normatywne są również wykorzystywane przez ustawodawcę jako wzorce oceny określonych zachowań. Przykładem może być brzmienie art. 898 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym darowizna może być odwołana, jeśli obdarowany wykaże się