35327

narządów zmysłowych. Otóż występowanie procesów wrażliwości i progów bólu powoduje, że nie wszystkie postrzeżenia mogą być bezpośrednie. Dzięki rozwojowi technicznych środków poznania oraz pojawieniu się przeróżnych tzw. narzędzi poznawczych większość postrzeżeń i obserwacji przeprowadzana jest za pomocą rozmaitych przyrządów obserwacyjnych i przy użyciu urządzeń utrwalających ich wynik. Na skutek tego obserwacje uzależnione sanie tylko od czułości receptorów narządów zmysłowych lub przyrządów obserwacyjnych, ale też od możliwości zarejestrowania wyników obserwacji.

Obserwacja dostarcza nam pierwotnych informacji o świecie, wyrażonych w postaci mnogości twierdzeń empirycznych. Rezultaty obserwacji stanowią pierwsze przesłanki czynności poznawczych człowieka. Dlatego obserwacja jest jedną z najważniejszych metod otrzymywania informacji o świecie, a zdolność obserwacyjna i spostrzegawczość jest jedną z najważniejszych cech badacza. Oczywiście nie należytej metody przeceniać i na niej tylko poprzestawać, ponieważ dla uzyskania wiarygodnej wiedzy o świecie obserwacja musi zostać uzupełniona innymi metodami zdobywania danych, a rezultaty uzyskane dzięki obserwacji powinny być w dalszym ciągu procesu poznawczego opracowywane za pomocą porównywania, analizy i syntezy, uogólnienia itp. operacji myślowych. Obserwacja — jako metoda badawcza — powinna charakteryzować się następującymi cechami:

a)    premedytacją, wyrażającą się w tym, że obserwacja jest przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo;

b)    planowością — polegającą na tym, aby metoda ta była stosowana według planu odpowiadającego celowi obserwacji. Zauważmy tu, że planowość pozwala wykluczyć luki w obserwacji i pozwala skoncentrować się na tym, co najważniejsze i najbardziej istotne w zamierzonych badaniach;

c)    celowością dzięki której uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawiskach; wskażmy, że pełną informację o przedmiocie poznania daje połączenie obserwacji detali z obserwacją całości przedmiotu;

d)    aktywnością która polega na tym, że obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń, jakie docierają do niego od przedmiotu poznania, lecz dokonuje ich selekcji, to znaczy poszukuje interesujących go cech przedmiotu, wykorzystując do tego cały zapas posiadanej wiedzy i doświadczenia;

e)    systematycznością, będącą bardzo ważnym postulatem stawianym omawianej metodzie, obserwacja nie może być bowiem postrzeganiem przypadkowym, dokonującym się jednorazowo (w jednym akcie czynności poznawczych), ale powinna ona trwać ciągle i być przeprowadzona wedle określonego systemu pozwalającego spostrzegać obiekt wielokrotnie i w różnorodnych warunkach jego istnienia.

„Nauka rozpoczyna się od obserwacji i musi ostatecznie powracać do obserwacji dla potwierdzenia swoich wyników. Socjolog musi więc uczyć się starannego obserwowania. A kiedy stanie się dobrym obserwatorem będzie osiągał w podjętych badaniach większą ilość danych..."