35350

ukazujących uwarunkowania i okoliczności kształtowania się określonych opinii i postaw poszczególnych respondentów. Poprzez wywiady nieskategoryzowane uzyskuje się dane jakościowe pogłębiające znajomość poszczególnych zjawisk, np. motywacji prezentowanych opinii, postaw itp. zachowań poszczególnych respondentów.

Wywiad jawny i ukryty

Wywiad jest wtedy jawny, kiedy respondent jest poinformowany o tym, że prowadzi się z nim wywiad, a ponadto jest powiadomiony o rzeczywistej roli badającego i o celu badań. W przeciwnym przypadku możemy mówić jedynie o wywiadzie mniej lub bardziej ukrytym.

Powyższy podział jest uwarunkowany formą wywiadu, rodzajem problemów, jakie chce się poruszać w wywiadach oraz rolą społeczną w jakiej badający występuje wśród badanych. To, czy prowadzi się wywiad jawny albo ukryty, nie jest sprawą przypadku lub swobodnej decyzji badającego, lecz następstwem określonych konieczności i wynikających z niej potrzeb.

Jeżeli istnieje np. potrzeba zebrania danych głównie ilościowych i z tego względu decydujemy się na wywiad skategoryzowany, czyli kwestionariuszowy, to następstwem przyjęcia takiej formy wywiadu jest prowadzenie go w sposób jawny. Kiedy zamierzamy natomiast przeprowadzić wywiad nieskategoryzowany — może pozornie wydawać się, że wówczas możemy swobodnie nadać temu wywiadowi charakter jawny albo ukryty. W rzeczywistości jednak i w tego rodzaju wywiadzie nie mamy wcale pełnej swobody wyboru jego charakteru. Jeżeli bowiem wywiad ten dotyczy np. spraw intymnych, drażliwych itp., trudno prowadzić wówczas wywiad jawny. Podobnie, jeżeli badający jest znany w środowisku badanym — ma on wtedy ograniczone możliwości prowadzenia wywiadu ukrytego.

Oprócz tych dwóch, przeciwstawnych sobie rodzajów wywiadu — ze względu na ich charakter — można wyróżnić rodzaj pośredni, jakim jest wywiad jawny nieformalny. Ma on miejsce wówczas, gdy badana osoba została wprawdzie poinformowana o tym, że przeprowadza się z nią wywiad i godzi się na to, aby w nim uczestniczyć lub nawet utrwalać jej wypowiedzi, ale pomimo to nie zostaje ona poinformowana o rzeczywistej roli badającego lub o celu danych badań, (albo też została o tym fałszywie poinformowana)4. Jest to zatem taki wywiad, w którym świadomie ukrywa się przed badanym rzeczywistą rolę społeczną badającego lub cel badań.

Wywiady indywidualne i zbiorowe

Wywiad jest wtedy indywidualny, jeżeli jest prowadzony tylko z jedną osobą. Kiedy prowadzimy wywiad więcej niż z jedną osobą, wówczas mamy do czynienia z wywiadem zbiorowym.

Wywiad zbiorowy umożliwia w krótszym czasie zbadanie większej liczby osób i stwarza okazję do tego, aby uzyskać bardziej wiarygodne dane, ponieważ uczestnicy korygują i uzupełniają nawzajem swoje wypowiedzi. Warto jednak zwrócić uwagę i na ten temat, że poszczególni uczestnicy takiego wywiadu mogą się także czuć nawzajem skrępowani swoją obecnością, a tym samym nie przejawiać dużej gotowości do szczerych wypowiedzi. Zaznaczy się to szczególnie zwłaszcza wtedy, gdy pozycje społeczne poszczególnych uczestników wywiadu zbiorowego są zróżnicowane i występują między nimi różne zależności.

Słusznie też zauważa J. Szczepański, że w wywiadzie zbiorowym nie należy podejmować problemów, które stanowią „tabu" w danym środowisku, ponieważ trudno spodziewać się wówczas publicznej dyskusji wokół takich problemów.

Wywiad zbiorowy wymaga dużego doświadczenia badawczego oraz odpowiedniego wyposażenia technicznego ze względu na trudności związane z notowaniem wypowiedzi poszczególnych uczestników przy równoczesnym kierowaniu taką zbiorową rozmową.

Wywiad panelowy

Jest to swoisty rodzaj wywiadu6, który może występować w dwóch różnych formach. Pierwsza z nich polega na zadawaniu pytań przez kilku badających jednemu respondentowi, na co najmniej dwóch kolejnych spotkaniach, odbywających się po pewnej przerwie, np. na początku i pod koniec dyskusji prowadzonej w prasie. Druga z tych form natomiast polega na zadawaniu pytań przez jednego badającego kilku respondentom, również na co najmniej dwóch kolejnych spotkaniach, rozdzielonych pewnym czasookresem. Możliwe jest też powtarzanie tych samych pytań tymże uczestnikom wywiadu na kilkakrotnych spotkaniach.