37502

Południowa z Afryką tworzyły Gondwanę. a Europa z Azją i Ameryką Północną — Laurazję. Australia z Antarktyda tworzyły osobną całość, a dzisiejszy Półwysep Indyjski był wyspą (ryć. 2.7A). Nie minęło 25 min lat i oto na początku kredy zaiysy wszystkich dzisiejszych kontynentów są już widoczne, ale ich położenie mc odpowiada współczesnemu. Można dokonać ekstrapolacji tych ruchów i odgadnąć, jak będzie wyglądała mapa świata za 50 min lat (ryć. 2.7C): Ameryka Północna jeszcze bardziej oddali się od Europy. Australia zbliży się do równika.

Wędrówki kontynentów zostały precyzyjnie udokumentowane w zapisie paleontologicznym, dokumentującym dawne rozmieszczenie gatunków roślin i zwierząt. Do koronnych dowodów należ)’ rozmieszczenie skamieniałości roślin grupy Głossoplem <Gymnospermaet. ograniczone do dawnej Gondwany

Materiał skabiy litosfery, wciśnięty pod inną krę. pod wpływem ciśnienia i temperatury uplastycznia się i miesza z pozostałą materią płaszcza. Trwa więc powobiy proces obiegu potężnych mas skabiy cli. Ma tai a wydobywająca się z wulkanów i pęknięć skorupy zianskicj ulega wictrzaiiu i aozji. po przetransportowaniu rzekami i prądami morskimi osadza się na dnie mórz. po to. by wrócić po milionach lat do astenosfery i znowu wydostać się na powierzchnię w innym miejscu jako lawa

Historia teorii Wcgaicra jest dobrym przykładali, jak obserwacje i metody indukcyjne przeplatają się z dedukcją w^r tworzeniu teorii naukowych Pierwotny pomysł Wcgaicra. nawet uzupcbtiouy o jego spostrzeżenia zoogcograficznc. był zaledwie liipotczą. która nie mogła konkurować z obowiązującą wówczas teoną Suessa (1855). tłumaczącą dynamikę skorupy ziemskiej kurczeniem się globu zianskiego Wcgaiaowi brakowało alternatywnej propozycji na tanat mechanizmu postulowanego zjawiska. Sugestia, że przyciąganie Księżycajcst żródłan potrzebnej sił)’, nic była przekonująca Wcześniejsze pomysły Ampferera (1906) na tanat prądów wstępujących i zstępujących w górnym płaszczu też nie na wiele się przydał)’, gdyż były czystą spekulacją Trzeba było 50 lat. aby nagromadził się mataiał badawczy dane geofizyczne, sejsmograficzne, paleomagnetyczne, paleontologiczne, satelitarne i inne. które pozwoliły na sfonnułowanie od nowa hipotez)’ Wegenaa i na przetestowane licznych hipotez szczegółowych. Mogły one albo całej hipotezie zaprzeczyć, albo ją umocnić Na przykład przyjęcie hipotez)' o mchu wielkich płyt prowadzi do wniosku, iż dna oceaniczne powinny być utworzone z bazaltów, których wiek powiniai wzrastać w miarę oddalania się od ryfhi Na kontynentach zaś należ)- się spodziewać resztek starych den oceanicznych Oba te przypuszczenia natychmiast znalazł)- potwiadzcnic w faktach: wiacaiia geologiczne odkryły pod warstwa osadów dennych bazalty o spodziewanym wieku, na wszystkich kontynaitach znaleziono stare dna oceaniczne. W skałach pochodzenia magmowego zapisany jest trwale kierunek sił pola magnetycznego Ziemi, taki. jaki był w momencie krzepnięcia lawy Zapis paleomagnetyczny w skałach potwiadził precyzyjnie trafność hipotez o trajektoriach wędrujących płyt.

Teoria tektoniki wielkich płyt thonaczy w sposób spójny szeroką klasę zjawisk. Nic znaczy to. iż teoria ta stanowi zamknięty dogmat. W rzeczywistości składa się na nią wiele modeli konkurencyjnych, różniących się w szczegółach Teorię tektoniki wielkich płyt śmiało można nazwać paradygmatan. nadającym kierunek dalszym programom badawczym. Będą one rozstrzygał)' kolejne rodzące się wątpliwości i utwierdzały tę teorię, chyba że uzbiaa się materiał częściowo lub całkowicie z mą sprzeczny. Wówczas dojdzie do zastąpiatia starego paradygmatu nowym, tak jak dawną teorię tektoniczną Suessa zastąpiła nowa — tektoniki wielkich płyt (na razie jednak się na to nie zanosi).